Israël en Iran, die dinsdag voor de vijfde achtereenvolgende dag heftige aanvallen op elkaar uitvoerden, zijn geen Arabische staten en de Arabische wereld heeft met elk van beiden door de jaren heen vaak een zeer gespannen relatie gehad. Maar dit betekent niet dat Arabische landen nu onverschillig toekijken hoe dit conflict eindigt, want ze beseffen terdege dat er ook voor hen grote belangen op het spel staan.
Het was geen toeval dat Saoedi-Arabië, dat na bemiddeling van China in 2023 zijn diplomatieke relaties met Iran herstelde, vrijdag als eerste land „de schaamteloze agressie” van Israël jegens „de broederlijke islamitische republiek Iran” veroordeelde. Niet lang daarna volgden de Verenigde Arabische Emiraten, die in 2021 Israël erkenden en er economische banden mee aanknoopten, en Qatar met soortgelijke verklaringen.
Qatar en Oman, die ervaring hebben met bemiddeling, pogen inmiddels een wapenstilstand tussen de strijdende partijen te bewerkstelligen. Dat gebeurde ook op uitdrukkelijk verzoek van Iran zelf, dat na de zware klappen van Israël snakt naar een gevechtspauze. Er kan over Irans nucleaire programma worden gesproken, heeft Teheran al verklaard, maar alleen als Israël ophoudt met zijn aanvallen.
Vernederend
De Arabieren zelf hebben niet de sleutels in handen om het conflict tussen Israël en Iran te beëindigen. Die liggen eerder in Washington bij president Trump, die maandagavond laat de G7-top in het Canadese Kananaskis voortijdig verliet in verband met de huidige crisis in het Midden-Oosten. Wat Trump precies hoopt te bereiken is niet helder, als hij het zelf al weet.
Voor de Arabische staten kleven er aan de oorlog tussen Israël en Iran aanzienlijke risico’s
De president gaf maandagavond tegenstrijdige signalen af. Enerzijds ontkende hij dat hij aan een staakt-het-vuren ging werken. Het ging volgen hem om „iets veel groters”. Bijzonderheden gaf hij echter niet. Anderzijds joeg hij dezelfde avond de inwoners van Teheran de stuipen op het lijf door hen te manen de stad zo snel mogelijk te ontruimen.
Voor de Arabische staten kleven er aan de oorlog tussen Israël en Iran ook aanzienlijke risico’s. Als Israël als winnaar uit de bus komt, verstoort dit verder de machtsbalans in het Midden-Oosten, die het afgelopen jaar toch al in Israëls voordeel is verschoven. Een nog machtiger Israël, dat ongestraft iedereen in de regio die het als vijand identificeert kan liquideren, zoals het de laatste maanden met leiders van Hamas, Hezbollah en nu Iran deed, is voor Arabische leiders geen aantrekkelijk vooruitzicht.
Israël zou dan bovendien nog meer dan nu ongestoord zijn gang kunnen gaan tegen de Palestijnen, zowel in Gaza als op de Westelijke Jordaanoever. De Arabische leiders weten dat veel van hun landgenoten het nu al als vernederend ervaren dat de Arabische staten zo weinig kunnen uitrichten tegen Israëls optreden daar.
Grote schade
Ook voor wat betreft Iran is er reden tot zorg voor de Arabische staten. Nu het regime in het nauw zit, zouden de Iraanse leiders er bij gebrek aan alternatieven voor kunnen kiezen alsnog snel kernwapens te ontwikkelen. Een Iran met kernwapens is echter tegen het zere been van onder meer Saoedi-Arabië. Kroonprins Mohammed bin Salman heeft in het verleden al aangegeven dat Saoedi-Arabië in zo’n geval meteen een eigen kernwapen zou proberen te ontwikkelen.
Of Iran hier in dit stadium nog toe in staat zou zijn, is moeilijk te beoordelen. Wel staat vast dat Israël juist met de vernietiging van Irans nucleaire faciliteiten – de formele aanleiding voor zijn aanval – de laatste dagen beperkt succes heeft gehad.
Lees ook
Lees ook: Een volwaardig kernwapen kan Iran nog niet maken, maar het kan al wel heel veel
Iran beschikt nog over een hoeveelheid van ruim 400 kilogram hoog verrijkt uranium, die het desgewenst kan gebruiken voor de productie van kernwapens. De onder tientallen meters rots verborgen verrijkingsfabriek van Fordow is zelfs nog helemaal ongeschonden. Of Teheran na de liquidatie van een reeks atoomgeleerden nog voldoende deskundigen achter de hand heeft om met het verrijkte uranium daadwerkelijk kernwapens te maken, is echter onzeker.
Een ander scenario, namelijk dat het islamitische regime in Iran onder Israëls aanhoudende klappen zou instorten – iets waarop Netanyahu al openlijk heeft gezinspeeld – is op dit moment niet waarschijnlijk. Mocht dat wel gebeuren, dan kan de regio vermoedelijk opnieuw veel instabiliteit tegemoet zien, die ook naar sommige Arabische staten zou kunnen overslaan.
Netanyahu hoopt dat Trump gaat meedoen aan de militaire actie tegen Iran
Vooral de Golfstaten zijn ook enigszins bevreesd dat bij een verdere uitbreiding van de oorlog niet alleen olie- en gasfaciliteiten van Iran onder vuur komen, maar ook die van henzelf. Bij Saoedi-Arabië staat nog in het geheugen gegrift hoe pro-Iraanse milities in 2019 grote schade aanrichtten aan Saoedische olie-installaties.
Fundamentele vraag
Hoewel Trump premier Netanyahu vorige week niet van diens aanval op Iran wist af te houden, zoals hij volgens de meeste berichten eigenlijk wilde, kan hij wel een beslissende invloed uitoefenen op het verdere verloop van de oorlog. Door flinke druk op Netanyahu uit te oefenen, bijvoorbeeld dreigen met het inhouden van wapenleveranties, zou hij kunnen aansturen op een wapenstilstand.
Hij zou echter ook kunnen besluiten om alsnog mee te doen met Israël. Volgens deskundigen is het immers alleen met behulp van de zwaarste Amerikaanse bommen en bommenwerpers mogelijk dat ook Irans ondergrondse nucleaire faciliteiten zouden kunnen worden vernietigd. Dit is waarop Netanyahu hoopt.
Trump heeft echter al dikwijls laten blijken dat hij niet wil worden meegezogen in een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten. Ook maandag herhaalde hij dat. Daarom blijft hij Iran oproepen terug te keren naar de onderhandelingstafel en een akkoord te sluiten. „IRAN MAG GEEN KERNWAPEN HEBBEN”, herhaalde Trump maandag voor de zoveelste keer. Dat is overigens ook voor Iran geen probleem. Het heeft altijd al volgehouden dat het geen eigen kernwapens ambieert. Alleen is Iran niet bereid voorgoed al zijn verrijkingsactiviteiten op te geven.
Bij Trumps aandringen op een nieuw akkoord speelt voor Iran nog een andere fundamentele vraag: hoe kan het erop vertrouwen dat de VS zich ditmaal wèl aan een akkoord met Iran houden, nadat ze zich in 2018 – ook onder Trump – eenzijdig terugtrokken uit een eerder verdrag? En eind vorige week maakten de Iraniërs zich op om naar Oman te reizen voor de afgesproken nieuwe onderhandelingsronde over een akkoord met de VS, toen Israël plotseling met zijn aanvallen kwam. Wat voor garanties zouden de Amerikanen kunnen bieden dat ook zoiets niet opnieuw zou plaatsvinden?
Lees ook
Lees ook: Nu de ‘As van Verzet’ in duigen ligt, is Iran terug bij af
