Het hoofdkantoor is bescheiden: een enkele kamer, vlak achter de Dom van Milaan. Maar het schandaal dat hier begon en Italië al maanden in zijn greep houdt, is helemaal niet klein. Vanuit die ene kamer wist een Italiaanse IT-specialist zich jarenlang toegang te verschaffen tot vertrouwelijke gegevens in databanken van de Italiaanse overheid. Zijn werkgever Equalize (motto: ‘Wij beschermen uw zaken’) verkocht de belastingdata en politie-informatie die hij verzamelde over zakenmensen en vooraanstaande Italiaanse politici, zoals de huidige president Sergio Mattarella en de voormalige premier Matteo Renzi.
Onder klanten van Equalize bevinden zich buitenlandse inlichtingendiensten, multinationals en energiebedrijven. Zij zouden, aldus de openbaar aanklagers in Milaan, met de gestolen data politici onder druk kunnen zetten of zakenpartners kunnen chanteren. Op de servers van de informatiemakelaar werden bestanden met gevoelige gegevens van honderdduizenden mensen aangetroffen.
Het hackschandaal, dat vorig jaar oktober naar buiten kwam en sindsdien is uitgedijd, blijkt ook vertakkingen naar Nederland te hebben. Zo staat in een aanklacht die via de Italiaanse media is uitgelekt dat een manager van bierbrouwer Heineken Equalize begin 2023 benaderde om collega’s te bespioneren. Ook heeft het Milanese bedrijf een opvallende rol in de stukgelopen corruptiezaak rond het Italiaanse oliebedrijf ENI en het Brits-Nederlandse Shell.
Reputatiemanagement
Hoofdverdachten in de strafzaak zijn een oud-politiefunctionaris, Carmine Gallo, en een IT-specialist annex hacker, Nunzio Calamucci. Zij werkten voor Equalize, dat diensten als business intelligence en reputatiemanagement levert. Het doet daarvoor onder meer onderzoek naar de betrouwbaarheid van leveranciers, de positie van concurrenten of wangedrag van eigen personeel.
Onder de toonbank had Equalize meer in de aanbieding, zoals vertrouwelijke persoonsgegevens. Het bedrijf wist tussen 2019 en 2024 dankzij digitale inbraken en informanten binnen Italiaanse overheidsorganisaties allerlei gegevens te verzamelen uit politiesystemen, databases van de Italiaanse fiscus en het meldpunt voor verdachte banktransacties. Klanten konden deze data kopen.
Na maanden onderzoek, waarin telefoongesprekken tussen medewerkers van Equalize werden afgeluisterd, arresteerde de Italiaanse politie in oktober vorig jaar Calamucci, Gallo en twee collega’s. Tientallen mensen in hun omgeving worden verdacht van hacken, corruptie en illegale toegang tot overheidsdata. Oud-politieman Gallo overleed begin dit jaar aan een hartvaanval.
Mossad
Het onderzoek naar Calamucci en zijn bedrijf richt zich niet alleen op Italië. In Brussel werd in november vorig jaar het kantoor doorzocht van een Italiaanse zakenpartner van Calamucci, die bezig was een dependance van Equalize in het Verenigd Koninkrijk op te zetten. Er loopt ook onderzoek naar de servers en websites van het bedrijf, in onder meer Litouwen en de Verenigde Staten.
De klantendatabase van Equalize zou zo’n vierhonderd afnemers tellen, vooral in het bedrijfsleven. Daarnaast zou Calamucci zaken hebben gedaan met agenten van de Israëlische veiligheidsdienst Mossad die op zoek waren naar informatie over Russische oligarchen. Ook vertegenwoordigers van de maffia en het Vaticaan zouden volgens de aanklacht data hebben besteld.
Datzelfde geldt voor Partesa, een dochterbedrijf van drankenconcern Heineken, dat verantwoordelijk is voor verkoop en distributie in Italië. In opdracht van de Italiaanse hr-manager van Heineken zou Equalize voor zeker dertigduizend euro de gangen zijn nagegaan van acht (voormalige) Partesa-werknemers. Een aantal van hen waren kort na elkaar overgestapt naar een concurrent. Bij twee werknemers installeerde Equalize illegale spionagesoftware op hun bedrijfstelefoon, maar die werd na enkele maanden door de it-afdeling van Heineken gedetecteerd.
Een woordvoerder van Heineken laat weten dat Heineken Italië de samenwerking met Equalize meteen heeft stopgezet zodra de werkwijze van het bedrijf bekend werd en dat het actief meewerkt met de autoriteiten. Heineken Italië is zelf geen onderwerp van onderzoek.
Het schandaal heeft een tweede vertakking naar Nederland, naar het hoofdkantoor van Shell in Den Haag. Equalize speelt een rol in het gestrande onderzoek naar smeergeldbetalingen door oliemaatschappijen ENI en Shell, die in 2011 het Nigeriaanse olieveld OPL 245 kochten. De ervaren Milanese aanklager Fabio De Pasquale en een collega-officier probeerden jarenlang aan te tonen dat ENI en Shell Nigeriaanse politici en ambtenaren voor meer dan 1 miljard dollar aan steekpenningen hadden betaald.
In opdracht van De Pasquale deed de Nederlandse opsporingsdienst FIOD begin 2016 een inval op het hoofdkantoor van Shell in Den Haag. Het Nederlandse Openbaar Ministerie opende in navolging van de Italianen strafrechtelijk onderzoek naar de rol van Shell in de affaire. In 2021 werden alle verdachten echter vrijgesproken in Milaan, omdat zij volgens de Italiaanse rechters niet verantwoordelijk waren voor wat de Nigeriaanse overheid met het geld deed. Het Nederlandse OM seponeerde daarop de zaak tegen Shell, de Italiaanse hoofdaanklagers gingen in hoger beroep.
Lees ook
Lees ook: De officieren van justitie die in Italië corruptie-onderzoek naar Shell en Eni deden, zijn nu zelf veroordeeld
In oktober vorig jaar, precies in de periode dat het Equalize-schandaal aan het licht kwam, werden de rollen in de slepende corruptieaffaire omgedraaid. Een rechtbank in het Italiaanse Brescia oordeelde dat niet de oliebedrijven, maar de hoofdaanklagers fout zaten en veroordeelde hen tot voorwaardelijke celstraffen van acht maanden. De officieren van justitie zouden nagelaten hebben een voor de oliebedrijven ontlastend document over beïnvloeding van een Nigeriaanse getuige in te dienen bij de rechtbank in Milaan. Hun verweer dat zij altijd in samenspraak met de top van het OM in Milaan en in alle openheid de zaak hadden gevoerd, werd daarbij verworpen.
De veroordeling van de officieren was de doodsteek voor de corruptiezaak. De Pasquale en zijn collega wilden de vrijspraak van Shell en ENI aanvechten, maar werden van de zaak afgehaald. De Pasquale kreeg demotie en zijn opvolger trok het hoger beroep in.
Diverse Europese deskundigen waren kritisch over de veroordeling van de aanklagers. Het team van De Pasquale in Milaan had de afgelopen jaren een sterke reputatie opgebouwd, omdat het verdachten in complexe, internationale corruptiezaken veroordeeld wist te krijgen. Ook het verleden speelt mee: in het begin van zijn carrière was De Pasquale de aanklager van de Italiaanse oud-premier Bettino Craxi, die veroordeeld werd vanwege een corruptieschandaal met oliebedrijf ENI. Later leidde hij grote corruptiezaken en dwong hij een veroordeling af van de Italiaanse oud-premier Berlusconi wegens belastingfraude.
Na de veroordeling van De Pasquale vroegen twintig anticorruptie-experts uit diverse landen – onder wie openbaar aanklagers, advocaten, hoogleraren en voormalig landelijk officier corruptiebestrijding in Nederland Daniëlle Goudriaan – aan de anticorruptieafdeling van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) om onderzoek naar de „zeer verontrustende elementen” in de „agressieve aanval” op de twee officieren. Drago Kos, voormalig voorzitter van de anticorruptietak van de OESO, noemde de veroordeling tegenover NRC „verwoestend” voor de bestrijding van internationale corruptie. „Ik heb nog nooit, zelfs niet in de meest corrupte landen, gezien dat een aanklager een celstraf krijgt wegens een procedurele fout.”
Zespotige hond
Het Equalize-schandaal werpt mogelijk nieuw licht op de veroordeling van De Pasquale en zijn collega in de Nigeriaanse zaak. In getapte gesprekken hoorden de Italiaanse onderzoekers Calamucci met zijn collega Gallo en een paar anderen praten over oliemaatschappij ENI. Calamucci zei daarbij dat hij een bedrijf dat bekendstaat als „zespotige hond” had geholpen met geheime informatie. Het logo van oliemaatschappij ENI is een hond met zes poten. Ook hoorden de onderzoekers Calamucci zeggen: „We hebben shit naar buiten gebracht.” Het zijn nu de officieren die worden onderzocht, pocht hij daarna, „want zij waren degenen die zich misdroegen”.
Toen Gallo werd verhoord over de getapte gesprekken, vertelde hij dat Equalize een klus van ENI had gekregen. Equalize moest bewijzen dat een Nigeriaan, opgeroepen om te getuigen in een rechtszaak in Milaan, was omgekocht. Calamucci zei in zijn verhoor ook dat hij van ENI moest aantonen dat getuigen corrupt waren – het onderwerp waarover de twee aanklagers struikelden. Er zijn aanwijzingen dat Equalize sommige van de documenten in deze zaak op illegale wijze heeft verkregen.
Welke rol Equalize precies speelde in de zaak tegen de twee aanklagers is onduidelijk. ENI heeft in de Italiaanse pers toegegeven dat het Equalize inschakelde om de positie van het oliebedrijf in diverse rechtszaken te verstevigen, maar ontkent bestelde documenten te hebben ingezet in diverse procedures.
Volgende week dient in Milaan het hoger beroep van de twee aanklagers tegen hun veroordeling. Zij hebben de verhoren van Gallo en Calamucci ingediend als nieuw bewijs dat de zaak tegen hen niet zuiver is verlopen. Intussen hebben vier ngo’s bij de OESO een verzoek ingediend om de strafzaak tegen ENI en Shell, en de veroordeling van de twee aanklagers, te onderzoeken op politieke inmenging en onheuse beïnvloeding.
Het onderzoek naar Equalize gaat intussen gewoon door. In april werden diverse nieuwe verdachten aangehouden, waarbij er ook lijnen zijn gevonden naar de Italiaanse maffia die met gehackte gegevens ondernemers zou hebben afgeperst.
