Genoeg verrijkt uranium voor negen kernbommen. Daarover zou Iran beschikken, volgens het VN-internationaal atoomenergie-agentschap IAEA. Reden voor Israël om Irans nucleaire installaties te bombarderen, waaronder een verrijkingsfabriek voor uranium in Natanz, niet ver van de stad Isfahan. Ook zijn er volgens Israël met gerichte aanvallen negen kernwapenexperts vermoord.
Iran werkt al decennia aan het ontwikkelen van kernwapens, ondanks het ondertekenen van het non-proliferatieverdrag, en verzekeringen dat de installaties zijn bedoeld voor vreedzame doeleinden: energieproductie in kerncentrales.
Donderdag 12 juni, de dag voor de Israëlische aanvallen, oordeelde een panel van de IAEA voor het eerst officieel dat Iran zijn verplichtingen onder het verdrag niet nakomt. Afgelopen maandag zei Iran uit het verdrag te stappen, waarmee er een eind zou komen aan alle IAEA-controles.
Israël zegt dat de aanvallen bedoeld zijn om te voorkomen dat het zover komt. Volgens proliferatie-expert Olli Heinonen, voormalig plaatsvervangend directeur van de IAEA, is de kans groot dat het Iraanse kernwapenprogramma jaren is teruggezet met de aanvallen. Maar de vraag of Iran snel een primitievere versie van een kernwapen kan maken met de al aanwezige voorraden verrijkte splijtstof, is een stuk lastiger te beantwoorden.
Lees ook
Israëls aanval op Irans nucleair programma is een gok
Drie elementen
„Voor het ontwikkelen van een kernwapen heb je drie elementen nodig”, zegt een Nederlandse expert die vanwege de gevoeligheid van de materie anoniem wil blijven. „Verrijkt uranium, een ontwerp om dat uranium met een explosie extreem samen te persen, en een manier om het wapen af te leveren.”
De lastigste stap is verrijkt uranium. Iran mijnt zelf uraniumerts, en heeft zijn mijnoperaties in de laatste jaren verdubbeld, blijkt uit satellietbeelden. Experts schatten in dat het uraniumerts te laagwaardig is voor commerciële energie-opwekking in een kerncentrale.
Natuurlijk uranium bestaat vooral uit de isotoop U-238, naast 0,72 procent van de isotoop U-235 (isotopen zijn verschillende varianten van hetzelfde chemische element). Voor een kernreactie, in een atoombom of een kernreactor, is een hoger gehalte aan U-235 nodig. U-235 atoomkernen kunnen splijten, waarbij hitte vrijkomt, en een paar neutronen. Die neutronen botsen weer met andere U-235-kernen, die dan ook splijten. Als de concentratie aan U-235 hoog genoeg is, leidt dit tot een kettingreactie.
Voor gebruik in een kerncentrale is een percentage van een paar procent U-235 genoeg, voor een explosieve kernreactie in kernwapens is 90 procent ideaal. Om het U-235-gehalte te verhogen, ‘verrijken’ in nucleair jargon, worden ultrasnelle centrifuges gebruikt. Het uranium wordt daarvoor omgezet in het gas uraniumhexafluoride. De technologisch hoogwaardige centrifuges scheiden vervolgens het uraniumhexafluoride met het iets lichtere U-235, door rond te tollen met duizenden omwentelingen per seconde.
Ondergronds
De gebombardeerde verrijkingsfabriek in Natanz heeft een ondergrondse ruimte met cascades van duizenden centrifuges, die het uranium stapje voor stapje verrijken. Volgens het IAEA, dat inspecteurs in Iran heeft, zijn bij de aanvallen de bovengrondse gebouwen met de energievoorziening voor de centrifuges en de ondergrondse ruimte beschadigd,
Volgens zijn voormalige collega Heinonen, geïnterviewd door het Israëlische kanaal i24 News, is het waarschijnlijk dat de delicate centrifuges toch onherstelbaar beschadigd zijn door het wegvallen van de elektriciteit, of door de schokgolven van de bovengrondse explosies. Ook een installatie om het verrijkte uraniumhexafluoride om te zetten in uranium-metaal, nodig voor een atoombom, is door Israël gebombardeerd.
Satellietbeelden van de verrijkingsfabriek in Natanz voor en na de Israëlische aanvallen, laten zien hoe de bovengrondse gebouwen beschadigd zijn Foto Maxar Technologies via Reuters
Maar Iran heeft nóg een verrijkingsfabriek, zo’n honderd meter onder de grond ter beveiliging tegen bombardementen, bij het dorp Fordow bij de stad Qom. Iraanse autoriteiten zeiden dat die ook aangevallen was, maar op satellietbeelden lijkt de installatie onbeschadigd. Ook een andere ondergrondse installatie bij Natanz is niet gebombardeerd.
Bovendien heeft Iran al voorraden van 60 procent verrijkt uranium, waarvan niet bekend is waar die zich bevinden. Ook met dat lager verrijkte uranium zou een kernwapen gemaakt kunnen worden, al is er dan wel meer van nodig. Daardoor zou het ontwerp veel groter en zwaarder worden dan gemakkelijk op een raket past.
Anderzijds kost het verrijken van 60 naar 90 procent relatief veel minder centrifuge-tijd dan de eerdere stappen van 0,72 naar enkele procenten. Met de centrifuges in Fordow zou het maar een paar dagen duren, zei Ian Stewart, een nonproliferatie-expert aan het CNS-instituut in Washington tegen The Economist.
Per schip of vrachtwagen
Een tweede vereiste om een kernwapen te bouwen, is een ontwerp om een bol uranium door middel van een explosie extreem samen te persen, zodat de kernexplosie op gang komt. Daarvoor zijn precies getimede explosieven en de bijbehorende ontstekers nodig. Die technologie onderzocht Iran in een militair complex bij Parchin, onder Teheran, dat ook gebombardeerd werd.
Een test is niet alleen bedoeld om te kijken of hij werkt, maar ook om de wereld te laten weten dat je een atoomwapen hebt
Een derde ingrediënt is het afleveringsmechanisme, typisch een ballistische raket. Daarvoor is een lichtgewicht ontwerp nodig, terwijl Irans potentieel om succesvol raketten te lanceren door de Israëlische aanvallen zwaar aangetast lijkt.
Maar een groter, minder geavanceerd ontwerp zou met schip, container of zelfs een vrachtwagen vervoerd kunnen worden. The New York Times meldde in februari dat Amerikaanse inlichtingendiensten aanwijzingen hadden dat Iran zich richtte op een snellere route van een paar maanden naar een minder geavanceerde atoombom.
Met een lager verrijkingspercentage en een minder geavanceerd compressiemechanisme zou de explosieve kracht weliswaar minder groot zijn. Maar evengoed zou er van alleen al een kernwapentest een afschrikwekkende werking uitgaan. „Een test is niet alleen bedoeld om te kijken of hij werkt, maar ook om de wereld te laten weten dat je een atoomwapen hebt”, zegt de Nederlandse expert.
Het doden van kernfysici is, hoewel er een afschrikwekkende werking vanuit gaat, volgens hem geen effectieve manier om het programma af te remmen. „Het Iraanse kernwapenprogramma is zo groot en uitgebreid. Je kunt ze niet allemaal vermoorden.”
