Het eerste wat Jim aan het begin van 28 Days Later (2002) doet als hij in een verlaten ziekenhuis ontwaakt, is een paar blikjes Pepsi Cola in een plastic tasje stoppen. Dan pas vervolgt hij zijn zoektocht. Het is een scenariovondst om je over te verkneukelen. Waarom doet hij dat, nog voor hij weet wat er aan de hand is? Of handelt hij uit instinct?
Als toeschouwer heb je dan al wat voorkennis. In de proloog bevrijdt een groepje actievoerders panische primaten uit een laboratorium. Ze zijn omringd door televisieschermen waarop de ene na de andere gewelddaad is te zien: oorlogen, executies, rellen, straatgevechten, politiegeweld. Een medewerker in een witte jas stamelt nog: ‘Doe het niet. Ze zijn geïnfecteerd. Met woede.’ En dan de titel: 28 dagen later.
De kans dat de boel uit de hand is gelopen, dat het woedevirus zich heeft verspreid, dat er horden zombieachtige geïnfecteerden door de straten zwerven, en dat Jim, gespeeld door een nog piepjonge Cillian Murphy de laatste niet-geïnfecteerde mens is op aarde, is tamelijk groot. Uit vergelijkbare genrefilms hebben we geleerd dat dit betekent dat het jagen en verzamelen weer helemaal opnieuw begint. Die blikjes in dat zakje symboliseren dat. Ze zijn het begin van een mondvoorraadje. Maar ze doen ook uitstekend dienst als wapen, mocht hij toevallig nog een andere laatste mens of erger tegenkomen.
Rennende zombies
Deze week komt 28 Years Later uit, een soort vervolg, maar de film werd niet op tijd aan de pers voorvertoond om er iets zinnigs over te kunnen zeggen. Één ding is zeker: het zombiegenre is de afgelopen decennia dankzij populaire series als The Walking Dead (2010-2022) en natuurlijk The Last of Us (sinds 2023) weer nieuwe wegen ingeslagen. Technisch gezien zijn de geïnfecteerden in 28 Days Later geen zombies, want niet dood, zoals een goede zombie betaamt. Maar ze zijn wel hersendood, bezeten, gedreven door een diep instinct tot verorberen, slobberen, consumeren. Meestal van nog levende mensen.
Met 28 Days Later begon de moderne Apocalypsefilm, of beter gezegd het moderne post-Apocalyptische genre. Want: wat doen we ná de ramp? Het was een jaar na 9/11 en de wereld was vol woede, geweld en angst op televisie- en andere schermen, aangejaagd door een hongerige 24-uurs-nieuwscyclus. Regisseur Danny Boyle en scenarist Alex Garland waren een paar jaar eerder doorgebroken met het postmoderne junkieverdriet van Trainspotting (1996). Garland regisseerde later zelf ook de post-Apocalyptische films Annihilation (2018) en Civil War (2024). Hij vertelde destijds dat 28 Days Later geïnspireerd is op de survivalhorror van videogame ‘Resident Evil’. Daarin kwamen razendsnelle honden voor die hem méér de stuipen op het lijf joegen dan de slome zombies die je geacht werd uit te schakelen. Enter de rennende zombies van 28 Days Later, die sindsdien het genre onveilig maken en de overlevingskansen van de mensheid ernstig hebben gedecimeerd. Zombies zijn één ding. Rennende zombies zijn fataal.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133619562-64bfcf.jpg|https://images.nrc.nl/8y8_1vRySIDD7DqiOcXp4GU55OE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133619562-64bfcf.jpg|https://images.nrc.nl/P4YHZR_ph9mrOFAt0Z-aAFUoNug=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133619562-64bfcf.jpg)
Het zombiegenre is de afgelopen decennia dankzij populaire series als ‘The Last of Us’ weer nieuwe wegen ingeslagen.
Aankondiging van het einde
Een klassieke horrortrope is dat je nooit op eigen houtje op onderzoek moet gaan. Maar ja, Jim heeft weinig keus. Zijn ‘hello’ klinkt hol in de gangen. Als hij even later in een groen operatiepak door een uitgestorven Londen loopt – zijn wandeling over de lege Westminster Bridge is post-Covid uncanny om terug te zien – graait hij nog wat bankbiljetten van de grond. Terwijl hij greep probeert te krijgen op wat er aan de hand is, is hij al begonnen met overleven. Eten, een wapen en geld: dat zijn de bouwstenen van zijn wereldbeeld. De echo’s van de wereld die net ten onder is gegaan.
In zijn boek ‘After the Apocalypse’ (2021) herinnert de Kroatische filosoof Srecko Horvat – ook al zo’n liefhebber van eindtijdfilms – ons eraan dat ‘Apocalyps’ niet het einde betekent, maar de áánkondiging, de openbaring van het einde. Hij vraagt zich af of er een uitweg is uit al die einddreigingen om ons heen: oorlogen, klimaatrampen, wereldwijde ongelijkheid. Kunnen we ons ook een ander einde voorstellen dan de doodsdrift van het kapitalisme? Of beter gezegd, een soort doorstart? En stelt hij: terwijl we die aan het bedenken zijn, kunnen we dan niet gewoon alvast beginnen met beter leven? Wie weet – fijne bijvangst – voorkomen we zo wel dat de mens zichzelf uitroeit.
Sluier van onwetendheid
Dat is ook precies waarom ik zo’n fan ben van het zombiegenre. Vanaf het begin van de filmgeschiedenis verstopte het allerlei maatschappijkritiek achter het gegriezel. In oerfilm The White Zombie (1932) ging het bijvoorbeeld over racisme en uitbuiting. De in Haïti gesitueerde film speelt zich af op een suikerrietpassage waar tot slaafgemaakten door een zombiemeester dag en nacht aan het werk worden gehouden. De plot draait vervolgens om de enge voodoo-priester die op verzoek van een andere engerd een vrouw zombificeert zodat ze haar van haar verloofde kunnen afpakken. Ja, die film ging natuurlijk ook dáárover, over mannen die denken dat ze zomaar van alles met vrouwen kunnen doen.
Vanaf eind jaren zestig maakte George A. Romero zo’n beetje elk decennium een film waarin zombies symbool stonden voor gedachteloos consumentisme, te beginnen met The Night of the Living Dead. En terwijl ik bij seizoen twee van The Last of Us nog naar adem zat te happen van de grote aanval van de schimmelzombies op de nederzetting waar Joel en Bella hun toevlucht vonden, realiseer ik me ook dat ik eigenlijk naar een entertainmentversie zat te kijken van het beroemde debat tussen moraalfilosofen Jürgen Habermas en John Rawls. In het kort: kunnen we bij het nadenken over een rechtvaardige wereld ooit ons eigenbelang opzij zetten?
Zombiefilms en andere post-apocalyptische films zijn een illustratie van wat Rawls ‘de sluier van onwetendheid’ noemde. Een bordenwisser. Schijnbaar heeft de mens eerst een zondvloed nodig om zich voor te stellen hoe de wereld als ecosysteem beter kan functioneren. Dat is namelijk precies waarop 28 Days Later aan het einde hintte. Waar een aarzelend ‘hello’ het eerste woord was van die film, is het is ook het laatste. Nu in kapitalen. Gaan Doyle en Garland in 28 Years Later door op het pad van de hoop of kiezen ze eerst nog even voor destructie? Er is sindsdien natuurlijk weer een boel ellende bijgekomen in de wereld.
