Column | Een oud cultuurlandschap als Amelisweerd opheffen is geen zero-sum game

De zaak

Op de digitale rol met alle zaken die deze week door de rechtbank behandeld worden, ziet deze eruit als een uit de hand gelopen kwajongensstreek. Een 28-jarige die maandenlang op andermans naam pizza’s en kebab bestelt, bloemen laat bezorgen, meubels en een tv aanschaft. Die accounts aanmaakt bij achteraf-betaaldiensten, een creditcard aanvraagt, het slachtoffer inschrijft bij datingsites. En alsof dat niet genoeg is, reserveringen voor massages en kappersafspraken maakt, valse meldingen doet bij de politie, sollicitaties indient en telefoontjes pleegt – heel veel telefoontjes.

Maar voor de politierechter in Den Haag blijkt de belagingszaak allesbehalve tweedimensionaal te zijn. In het verdachtenbankje zit een jonge vrouw, haar advocaat naast zich. Het slachtoffer, dat niets meer met haar te maken wil hebben, is niet komen opdagen. Op die plek zitten de oudere zus en de vader van de verdachte, ter ondersteuning. Wat volgt is een krap uur waarin de emoties van de verdachte in een stortvloed van woorden uit haar stromen bij elke vraag die de rechter stelt.

„Ongeveer één jaar geleden heb ik mijn broer aan een vreselijke ziekte verloren, namelijk slokdarmkanker”, vertelt ze. In die periode was ze behoorlijk in de war. In de moskee ontmoet ze de vrouw die later slachtoffer wordt in deze zaak. Ook zij blijkt een naaste verloren te hebben. „In een hele korte periode – excuses, ik raak er een beetje emotioneel van – bouwden wij een vriendschap op. Ze heeft mij twee keer op een islamitische reis meegevraagd, waardoor wij een hechtere band kregen.”

De reclassering acht de kans op herhaling nog altijd aanwezig

Maar na terugkomst uit het buitenland veranderde de dynamiek. De verdachte vertelt dat het slachtoffer zich steeds controlerender ging gedragen. „Als ik voetbalde, dan had ik geen kuisheid. Als ik een vriendschap sloot, moest ik dat bij haar vragen.”

Ze erkent dat ze een deel van de bestellingen zelf op naam van het slachtoffer heeft geplaatst. „Maar een groot deel waren cadeautjes voor mevrouw. Ik hield zo enorm veel van haar. Ze deed zich voor als iemand die onwijs veel voor mij betekende en mij altijd wilde helpen.” De rechter onderbreekt haar: „Ik probeer toch een beetje te blijven bij waar het vandaag over moet gaan: de bestellingen.” In het dossier zitten screenshots van bestellingen, afspraken en politiemeldingen. „En ik moet u eerlijk zeggen: ik vond het best wel heftig. U heeft heel veel eten besteld… meldingen bij de politie gedaan dat er iets aan de hand zou zijn op haar adres.”

Dan vraagt de rechter: „Wat speelt zich nou af in uw hoofd – dus even los van wat zij allemaal gedaan heeft – dat u dit soort dingen doet?”

De verdachte blijft terugverwijzen naar het gedrag van het slachtoffer. Zij zou vertrouwelijke informatie over haar familie hebben doorgespeeld, zegt ze. „Dit zijn heftige situaties, mevrouw de rechter. Ik wil ook de kant van mijn verhaal uitleggen, want deze zaak is heel erg complex.”

De rechter: „Ik snap dat er sprake was van een complexe situatie tussen u en haar, maar het valt me wel op dat u telkens, als ik u vraag wat er in ú omging, alleen vertelt wat zij allemaal heeft gedaan.”

Dat het slachtoffer geen schadevergoeding vraagt, doet volgens de rechter niets af aan de ernst van de zaak

De vrouw heeft in totaal achttien dagen in voorarrest gezeten. Eerst wordt ze kort na haar aanhouding vrijgelaten, onder de voorwaarde dat ze geen contact meer zoekt. Maar als ze toch weer een melding over het slachtoffer bij de politie doet, belandt ze opnieuw in de cel.

De reclassering acht de kans op herhaling nog altijd aanwezig. De verdachte zegt zich daarvan bewust te zijn en meldt dat ze psychologische hulp heeft gezocht.

Omdat ze al achttien dagen in voorarrest heeft gezeten, vindt de officier van justitie dat daar geen extra celstraf bovenop hoeft. Ze eist een taakstraf van honderd uur en een maand voorwaardelijke celstraf, die alleen ingaat als de vrouw binnen twee jaar opnieuw de fout in gaat of zich niet aan de door de reclassering geadviseerde voorwaarden houdt. „Het gaat hier om een stelselmatige inbreuk op iemands privacy en dagelijks leven”, zegt de officier. „Dat raakt diep.”

Het oordeel

De politierechter komt tot het oordeel dat de vrouw zich schuldig heeft gemaakt aan belaging. Ze baseert zich op de aangifte van het slachtoffer, de vele screenshots en berichten in het dossier, en op wat de verdachte daar zelf over heeft gezegd. „Een deel klopt wel”, zei ze eerder op de zitting. Die uitspraak weegt de rechter zwaarder dan haar suggestie dat er ook dingen verzonnen zouden zijn. Wat dan niet zou kloppen, kon ze niet concreet uitleggen.

Volgens de rechter gaat het om „een patroon van gedragingen” dat verder gaat dan losse incidenten. „Een nare manier van iemand onder druk zetten.”

Dat het slachtoffer geen schadevergoeding vraagt, doet volgens de rechter niets af aan de ernst van de zaak. „Veel mensen willen zich helemaal niet mengen in zo’n strafproces. Dat betekent niet dat de impact kleiner is.”

Omdat het om een eerste veroordeling gaat, legt de rechter geen onvoorwaardelijke celstraf op. Ze veroordeelt de verdachte tot een taakstraf van 120 uur, waarvan 36 uur wordt afgetrokken vanwege het eerder uitgezeten voorarrest. Daarnaast krijgt ze een maand voorwaardelijke gevangenisstraf, met een proeftijd van twee jaar. Aan die straf zijn voorwaarden gekoppeld: een meldplicht, psychologische behandeling, dagbesteding en een contact- én locatieverbod. De rechter sluit af: „U moet uw leven echt los van haar gaan opbouwen.”

Delen

Mail de redactie

Liefde gaat door de maag, dus stond WNL op het VVD-partijcongres chocolade uit te delen. Overbodig, zou je denken: het huwelijk is al beklonken toen VVD-spindoctor Kees Berghuis tekende voor de positie van WNL-hoofdredacteur, nu zo’n maand geleden. Maar een gezonde relatie vergt aandacht en inzet; kleine cadeaus en herhaalde bevestiging. WNL begrijpt dat en toont zich graag een goede minnaar. Zodoende: chocolade.

De warme aanwezigheid van de omroep was Plakshot-presentator Roel Maalderink niet ontgaan. Zaterdag zette hij een filmpje online waarin hij de WNL-medewerkers vroeg of deze actie een ideetje van Berghuis was. Nee, zei een man in oranje WNL-shirt: dit idee kwam „van Eva, van de VVD zelf”. (Even Googlen leert dat er inderdaad een eventmanager bij de VVD werkt die Eva heet.) „Die heeft ons uitgenodigd om hier werving en selectie te doen voor WNL.” De omroep had het lastig, legde hij uit, vanwege de bezuinigingen op de NPO. Hij benoemde maar niet dat de VVD deels verantwoordelijk is voor die bezuinigingen. Misschien had hij daar überhaupt geen oog voor. Ook dat zeggen ze over de liefde: het maakt blind.

Daarom kon de redactie van WNL op Zondag vermoedelijk ook niet zien dat de gastensamenstelling dit weekend best opviel. De extra lange aflevering stond in het teken van de NAVO-top in Den Haag. Om de Nederlandse veiligheid te bespreken waren vier mensen uitgenodigd met functies die inderdaad pasten bij het onderwerp: de Commandant der Strijdkrachten, de burgemeester van Den Haag, de demissionair-minister van Buitenlandse Zaken en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. En dan was er nog een vijfde gast: de partijleider van de VVD. Omdat ‘veiligheid’ ook met een ‘v’ begint, denk ik.

En nu Dilan Yesşilgöz er toch was, konden we net zo goed naar een fragmentje uit het partijcongres kijken. „Daar opende u frontaal de aanval op… Frans Timmermans!”, zei presentator Rick Nieman. Kalm glimlachend keek Yesşilgöz de beelden terug van hoe ze een dag eerder wederom alarm had geslagen over „het extreme, links-radicale en activistische deel in de achterban van GroenLinks en PvdA”. Zo kon de NAVO-top-special van WNL ook mooi gaan over hoe gevaarlijk de politieke tegenstanders van de VVD zijn. Alles is geoorloofd in liefde, oorlog en campagnetijd, zullen we maar zeggen. Maar na een weekend lang getuige te zijn geweest van voorspel met chocolade en extra veilige paringsdansen, had ik meer van deze plakkerige romance gezien dan me lief was.

Opgekropte frustraties

Gelukkig introduceerde Raven van Dorst die avond een heerlijk programma van een heel andere orde: Parels voor de Zwijnen (BNNVARA). De presentator nodigt doorgaans BN’ers uit op diens boerderij, maar in dit nieuwe format krijgen onbekende Nederlanders een podium. Op dat podium mogen ze (bijna) alles doen wat ze willen: in cowboykleding gedichten opdragen aan dementerende vaders, met een hese rokersstem anderen oproepen vooral niet te roken, taoïsme voorstellen als oplossing voor een gebrekkig seksleven – et cetera.

Hoogtepunt van de eerste aflevering was Jacqueline, die graag van haar opgekropte frustraties afwilde. Speciaal voor haar was daarom de ‘woedekamer’ opgetuigd: een kamer waarin het gehele interieur afkomstig was van het grofvuil. Jacqueline, klein van stuk, werd uitgedost met een schort, een helm en een basebalknuppel. Als eerste ramde ze verrassend doelgericht een portret van Leonardo Dicaprio van de muur (met samengeknepen ogen: „Díé is de lul”), daarna trok ze als een tornado door de rest van de kamer.

Ik keek met morbide interesse toe hoe ze een tv zorgvuldig aan gort sloeg. „Já!”, riep Van Dorst bemoedigend. „Já! Kapót!” Zou je daar achteraf nou spijt van krijgen, vroeg ik me af. Maar toen de hele kamer in diggelen lag, hijgde Jacqueline alleen maar: „Hè. Wat lékker.”

Delen

Mail de redactie

Wie meedoet, probeert die erger te voorkomen? Of maakt zo iemand het ergere juist mogelijk? Sinds de Tweede Wereldoorlog staat het vraagstuk in Nederland bekend onder het kopje ‘burgemeester in oorlogstijd’: lokale bestuurders die aanbleven onder de Duitse bezettingsmacht, om te redden wat er te redden viel. Of: omdat hun plaats anders door een NSB-er zou worden ingenomen. We spreken over de verleden tijd.

Maar deze week is er een update: in De Groene Amsterdammer staat een psychologisch profiel van Dick Schoof, de man die zich inmiddels demissionair premier moet noemen: psychoanalyticus Arthur Eaton ‘legt Schoof op de divan’, alles figuurlijk gesproken, want Schoof is nooit bij Eaton in analyse geweest. Vandaar dat Eaton meteen ook een beroepsmatige kanttekening plaatst: ‘Als psychoanalyticus spreek en schrijf ik niet lichtvaardig over iemand op afstand, en ik stel al helemaal geen diagnoses.’ Zo hoort het ook. Maar, zegt Eaton, ik kijk wel naar de politieke verwikkelingen met een psychoanalytische blik, en dus vraagt hij zich over Schoof af: ‘Waarom heeft hij deze rol aanvaard? Welke innerlijke voorstelling van zichzelf – als redder, als bestuurder, als baken van orde – zat erachter (…) om premier te worden (…) van het meest rechtse kabinet sinds de Duitse bezetting’.

Dat zijn ferme streken, vooral die ‘Duitse bezetting’, en als je het zo formuleert leidt de vraag als vanzelf tot de ‘burgemeester-in-oorlogstijd’. Het dilemma is overigens reëel: ‘erger voorkomen’, ‘enige grip houden’, het zijn serieuze overwegingen.

Maar hoe verfoeilijk je het kabinet-Schoof ook kon vinden, was het oorlogstijd? Dat lijkt me een onderschatting van de oorlog. Wel mag je de vraag stellen, waarom een zeer ervaren bestuurder als Schoof, terzijde gestaan door een VVD-leider die de rechtsstatelijke beginselen van haar partij nauwelijks nog in haar vaandel voerde, de PVV aan regeringsmacht hielpen?

Eaton komt uiteindelijk bij Schoof uit op ‘plichtsbesef’, want, zoals het heet, ‘het land moet bestuurd’. Daarnaast denkt Eaton dat de gewezen topambtenaar en technocraat, die intensief had samengewerkt met kopstukken van verschillende partijen, voor zichzelf een rol zag weggelegd als ‘neutrale burgervader’. Achteraf kan je dat naïef noemen, Schoof was in naam premier van zijn kabinet, dat in feite door Wilders geleid werd. Het is tekenend dat premier Schoof ongeveer als laatste moest horen over de val van zijn kabinet.

Zowel Schoof als Yesilgöz zorgde ervoor dat de PVV een gewone regeringspartij kon worden, en daarmee gaven ze onrechtsstatelijke uitgangspunten een normaal, alledaags aanzien. Dat valt beiden te verwijten. Yesilgöz verbouwde daarnaast eigenhandig het profiel van de VVD: de partij die altijd ‘rechts van het midden’ stond, hield in haar wapenschild enkel nog het woordje ‘rechts’ fier overeind.

Maar het dilemma is met die aanklacht niet van de baan, want ‘voorkomen van het ergere’ is wel degelijk een legitiem, politiek doel. De Oostenrijkse sociaalwetenschapper Gerald Knaus staat ook wel bekend als de bedenker van de zogeheten ‘Turkije-deal’ uit 2015. Hij werd onlangs geïnterviewd door deze krant, en hij windt zich op over ‘het gebrek aan ernst’ waarmee Europese middenpartijen het onderwerp migratie behandelen.

Knaus: „De democratie en de rechtsstaat staan op het spel als ze dit overlaten aan radicaal-rechts.” Voor alle duidelijkheid: Knaus gelooft in een gezamenlijke, Europese aanpak van problemen rond migratie, waarbij de mensenrechten worden gerespecteerd. Wie geen Trump wil, zal zelf als middenpartij moeten handelen.

Ineens heet het dilemma niet meer ‘burgemeester in oorlogstijd’, maar is het een vraagstuk van nu, voor Europese politici uit het politieke midden. Die oorlogsdramatiek is niet nodig.

Stephan Sanders is essayist.

Delen

Mail de redactie