Tien jaar na de terugkeer van de wolf woedt het maatschappelijk debat over zijn plek in Nederland heviger dan ooit. Sommigen zijn verrukt dat de wolf hier weer is, anderen zien het beest als een serieuze bedreiging van mens en dier. Hoe zijn die wolven hier eigenlijk terechtgekomen? Waarom hebben wij hier zo veel last van het dier en een land als Duitsland veel minder? Welke toekomst heeft de wolf in Nederland?
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].
Vóórdat de repetitie van popgroep Space Lightning echt begint, wil Susie Arnon nog even een stukje van haar zelfgeschreven lofzang op Amsterdam zingen: „Lopend door de stad/ Tijdelijk zonder huis/ Maar als een warme deken/ Biedt het mij toch een thuis”. De zangeres met de roze krullen is zenuwachtig. Normaal speelt de band covers van soul- en popnummers. Dit is een eigen lied. Na het zingen van het refrein schakelt ze snel over op het nummer dat ze woensdag in Paradiso zal zingen: ‘Always remember us this way’, een ballad van Lady Gaga.
We zitten in de kelder van het Amsterdamse muziekcentrum Q-Factory. Space Lightning oefent voor het festival Het Ritme van de Stad, woensdag in Paradiso. Op die dag treden tientallen musici op die „psychische of maatschappelijke kwetsbaarheden” hebben. Muziekcentrum Eiwerk heeft het festival opgericht, de zorginstellingen Leger des Heils en HVO Querido zijn ingehaakt. Susie Arnon: „Vanuit de onderlaag van de stad hoor je ons hart hevig kloppen. Vandaar: het ritme van de stad.”
HVO-Querido biedt hulp aan daklozen. Van de pakweg 33.000 daklozen in Nederland, verblijft ongeveer de helft in Amsterdam. Dat is inmiddels een zeer diverse groep die doorgaans niet voldoet aan het sterotype beeld van de dakloze. De cijfers zijn schattingen: slechts éénderde is in beeld bij de hulpverlening. Die bieden naast tijdelijk onderdak ook dagbesteding aan. Lies Schilp, muziekcoördinator van HVO-Querido: „Iedereen bij ons moet een vorm van participatie hebben. Werken, meedoen. En daar is het muziekprogramma een onderdeel van. Het belangrijkste is dat iemand weer geactiveerd wordt.” Het nut van muziek maken is evident, zegt Schilp: „Ik heb mensen als zombies binnen zien komen. Maar zodra ze samen muziek maken, lopen ze met stralende ogen en pratend weer naar buiten. Ze worden mensen die weer zin hebben om de dag te beginnen. Nou, dat scheelt een boel aan zorgkosten, kan ik je zeggen.”
Redding
Zangeres Susie Arnon woont in een van de tientallen opvanglocaties van HVO-Querido. Ze ontdekte haar zangstem tijdens de karaoke-avonden in de opvang. „Ja, ik zing. En ik ben vier jaar geleden dakloos geraakt. Ik was behoorlijk de weg kwijt en de kluts kwijt. In het begin wil je dat niemand het weet. Dat niemand je ziet. Als zoiets je overkomt, moet je jezelf helemaal opnieuw ontdekken. We zijn gewend om dingen een beetje te ontwijken of op te vangen. Maar als je in zo’n heftige situatie komt, dan kan je het niet meer ontwijken of opvangen. Je moet er doorheen.”
Toen ze eenmaal de weg naar de opvang had gevonden, werkte ze eerst in een wassalon en een boekbinderij. Het duurde even voor ze genoeg „rust en vertrouwen” had om voor kunst en muziek te kiezen: „Het was heel fijn om via muziek weer een doel te hebben. En vertrouwen te krijgen in mezelf. Anders was ik misschien nog verder weggezakt in een uitzichtloze situatie. In het begin van mijn dakloosheid hield ik me heel erg verborgen. Optreden met de band maakt juist dat ik mezelf laat zien aan de wereld, en aan mijn twee dochters die ik niet meer spreek. Ik kan je echt zeggen dat het mij geholpen heeft. En misschien zelfs gered heeft, ja.”
In de repetitieruimte komen de zangers langzaam binnendruppelen. In de hoek zit gitarist Joris onverstoorbaar te soleren – hij gaat er zo in op dat hij soms een afslag mist. Joris is over zijn gitaar heen gegroeid, hij draagt een tourshirt van Circle of Faith. Misschien christelijke metal. Zangeres Titia, oudere vrouw met kruk, zingt ‘I Will Survive’, de andere zangeressen haken in bij het la-lala-lala-gedeelte. John (66) fladdert binnen. Zonnebril, frisse pet met blauwe streepjes. Hij heeft er zin in vandaag. danst door de ruimte, maakt grappen met iedereen. John zingt een energieke versie van ‘Easy (Like Sunday Morning)’ van de Commodores.
Deze zanger blijkt trouwens geenszins dakloos te zijn. Kwam gewoon een keer binnenlopen bij een repetitie en maakte zich als multi-instrumentalist snel onmisbaar. Susie Arnon: „Space Lightning is niet alleen voor daklozen. Veel bandleden hebben inmiddels een woning, of ze zijn om een andere reden bij de band gekomen. Je kunt ook psychische problemen hebben, of je komt uit een scheiding. Gewoon, als je uit de maatschappij bent gevallen. Iedereen is welkom.”
„Het is ook zo opgezet dat er gewoon weer structuur komt in je leven”, zegt Arnon. „Wat ik zo mooi vind van onze band, we zijn een familie. Als er wel eens een tegenslag is, zoeken we steun bij elkaar. Als er ruzie is, leren we het uit te praten. En het leert ons om door te zetten.”
Repetitie van de band Space Lightning in de Q factory in Amsterdam.
Foto Simon Lenskens
Repetitie van de band Space Lightning in de Q factory in Amsterdam.
Foto Simon Lenskens
Het echte, het doorleefde
Verwacht geen verwarde of bedwelmde personen op het podium. Volgens Lies Schilp moet je op „een bepaald herstelniveau zitten” om überhaupt het ritme van de bandrepetities te volgen. De bezoekers van Paradiso krijgen volgens Arnon een groep mensen te zien „die zichzelf uit een problematische situatie heeft gewerkt”. Als je de groep voor het eerst ziet, zegt ze, denk je misschien ‘wat is dat voor een samengeraapt zootje?’ Maar als je ze dan hoort spelen: „Je voelt gewoon het echte, het doorleefde, de hoop en de trots”. Volgens Schilp is dat precies het idee van het festival, om de deelnemers op een positieve manier te laten zien: „Dit zijn mensen die ook bij de stad horen. Zo hebben ze een podium om te laten zien: kijk dit doe ik nu ook. Dit ben ik nu. Hier sta ik nu.”
Susie Arnon: „We verwerken zonder filter ons verhaal in muziek. We hebben allemaal best wel heftige dingen meegemaakt en we zijn allemaal bij een zorginstelling beland. Als het dan lukt om gezamenlijk iets te doen, dan geeft dat zo’n goed gevoel. Er staan mensen die hebben iets overwonnen.”
Festival Het Ritme van de Stad: 18/6, in Paradiso, Amsterdam. Zie hvoquerido.nl
„Is alles naar wens geweest? Dan bent u alleen nog de toeristenbelasting verschuldigd.” Wie vaak op vakantie gaat of een nachtje in een hotel verblijft weet: ook als de kosten vooraf zijn betaald, komt aan het einde vaak nog een rekening. En die kan flink oplopen. Sinds vorig jaar betalen toeristen in Griekenland officieel een climate resilience fee, die in feite hetzelfde is als toeristenbelasting. Per 1 januari van dit jaar is de belasting verhoogd tot maximaal 15 euro per nacht voor een kamer in een vijfsterrenhotel in het hoogseizoen (van april tot oktober). De toelage die hotelgasten bovenop de kamerprijs betalen voor elke nacht die ze er verblijven, wordt ter plekke betaald aan het hotel (of andere accommodatie). Ook passagiers van cruiseschepen betalen een extra toelage.
De Griekse regering zegt met de klimaattoeslag een duurzaam toerismemodel te willen bevorderen, en ook overtoerisme en de woningcrisis aan te willen pakken. Bij de aankondiging van de prijsverhoging zei de Griekse minister van Toerisme Olga Kefalogianni dat de inkomsten onder meer gebruikt zullen worden voor „het voorkomen en herstellen van natuurrampen” en het verbeteren van de infrastructuur. De opbrengst gaat ook naar niet nader gespecificeerde ‘projecten voor klimaatbestendigheid’.
De afgelopen jaren kampte Griekenland vrijwel elke zomer met hittegolven, vaak met bosbranden tot gevolg.
Opbrengst onduidelijk
De Griekse toerismeconfederatie SETE noemt de toeslag volgens de Griekse krant Kathimerini een puur inkomsten genererende fiscale maatregel en waarschuwt dat het op de lange termijn een negatieve invloed kan hebben op het concurrentievermogen van het Griekse toerisme. De organisatie vindt dat de verantwoordelijkheid voor de financiering van het nationale rampenfonds niet bij „slechts één sector van de Griekse economie” moet liggen. Bovendien is het volgens SETE nog onduidelijk hoeveel de fee vorig jaar heeft opgebracht en wat er met dat geld gedaan is.
Terwijl transparantie over de besteding juist van belang is voor de effectiviteit en het draagvlak bij bewoners. Daarvoor waarschuwt Ko Koens, lector toerisme aan Hogeschool Inholland. Hij noemt de climate resilience fee een gerichte vorm van belasting, in tegenstelling tot ‘gewone’ toeristenbelasting. „Dat maakt het interessant. Impliciet zeg je ermee: dit geld wordt gebruikt om iets te doen aan de klimaatcrisis. Maar het blijft zó vaag wat er met dat geld wordt gedaan. Wat doe je als je in een jaar geen zichtbare effecten van de klimaatcrisis hebt? Verdwijnt dat geld dan in een pot?”
Ook voor meer algemene toerismebelasting is het cruciaal om vooraf duidelijk te maken waar het geld voor bedoeld is, zei de Duitse hoogleraar duurzaamheid Harald Zeiss in maart tegen Die Welt. Volgens hem zeggen veel toeristische bestemmingen bij de introductie van de belasting het geld te zullen gebruiken voor bijvoorbeeld het financieren van duurzaamheidsprojecten of compensatie van de milieu-impact. Maar hoe het uiteindelijk wordt gebruikt, verschilt aanzienlijk; van de ontwikkeling van duurzame mobiliteit tot het simpelweg aanvullen van het gemeentebudget. „Want als de schatkist leeg is, wordt het beoogde doel vaak ruim gedefinieerd”, stelt Zeiss.
Lees ook
Toerisme indammen: wat werkt?
Overtoerisme
Het vaststellen van een doel is geen garantie voor succes, laat een experiment met entreekaarten in Venetië zien. De populaire Italiaanse stad voerde vorig jaar een financiële drempel in om minder toeristen te trekken. Bezoekers zonder overnachting moesten voor 29 drukke dagen tussen eind april en midden juli een toegangskaart van 5 euro kopen. Volgens bewoners was het er net zo druk, of zelfs drukker, als andere jaren.
De entreeheffing in Venetië bracht 2,4 miljoen euro op – veel meer dan vooraf ingeschat (en bijna net zoveel als de 2,5 miljoen euro die het gekost had). Dit jaar is de maatregel uitgebreid: het aantal dagen waarvoor een toegangsbewijs nodig is, is bijna verdubbeld, naar 54 dagen tussen half april en eind juli. De prijs blijft 5 euro, maar wie minder dan drie dagen voor zijn bezoek een entreekaartje koopt, betaalt twee keer zoveel.
Koens verwacht er weinig van. „Een fee van 10 euro, en zeker 5 euro als je op tijd bent, tik je er gewoon bij af. Dan eet je maar een ijsje minder. Als je er naar toe gaat, wil je het gewoon zien.” Maar als je naar de opbrengst kijkt, kan het nog steeds een goede maatregel zijn, afhankelijk van wat er gebeurt met het geld. „In Venetië is voornamelijk overtoerisme het probleem”, zegt Koens. „Wat doe je dan voor de lokale bewoners om hun situatie te verbeteren? Naar wat ik heb begrepen, gebeurt daar nog heel weinig. Juist de leefbaarheid van Venetië zou moeten worden aangepakt.”
Lees ook
Toeristen in Venetië laten zich niet weerhouden door 5 euro, blijkt na eerste zomer met toegangskaartje
Het stadsbestuur van Venetië stelt dat er in de zomer van 2024 wel sprake was van een betere spreiding van toeristen en minder drukte op piekmomenten. Koens beaamt dat Venetië „een fantastisch systeem” heeft om in de gaten te houden waar toeristen zich bevinden. „Je kan ze bekijken als mieren in een terrarium. Supermooi, maar wat heb je eraan?
Als toeristenbelastingen nog verder stijgen, raakt dat vooral mensen met minder geld. Maar, benadrukt Koens, reizen is altijd elitair geweest en het is volgens hem de vraag of dat wel zo erg is. „Moet het zo goedkoop zijn dat je drie, vier keer per jaar op vakantie kunt of is één keer genoeg? Is het elitair om dat duurder te maken? Of is dat – als je ook kijkt naar klimaatverandering – gezond verstand? Reizen is een enorm luxegoed waarvan wij te weinig beseffen hoe luxe het is.”
Er wordt veel gedroomd in de alternatieve popmuziek, tegenwoordig. Dat bleek ook dit weekend op het Best Kept Secret-festival (BKS), in Beekse Bergen. ‘I dreamt you fed me/ Omakase Berries’ zong de New Yorkse Cassandra Jenkins. Eefje de Visser zong: ‘In mijn hoofd/ in mijn dromen/ Rijden we samen over de snelweg’. ‘Ik leef enkel in jouw droom’, declameerde voorman Sam de Laat van de band Droom Dit.
Beeld Simons Lenskens
Maar wat zijn het voor dromen? En wat komt erna? Dat was de vraag, dit weekend op het Brabantse festival waar maatschappelijke bewustwording al langer een thema is.
Dat klinkt tegenstrijdig. Want ook BKS, dat dagelijks gemiddeld 24 duizend bezoekers trok, draait in de eerste plaats om muziek en vertier. Maar de maatschappelijke realiteit drong vanzelf binnen: klimaat, loonpolitiek, de oorlog in Gaza. Het festivalterrein was tropisch (34 graden op vrijdag), er waren NS-stakingen (de organisatie zette pendelbussen in). En de ‘Wij trekken de Rode Lijn’-demonstratie in Den Haag kreeg hier een eigen tak: publiek werd gevraagd ‘s-zondags in het rood te komen.
Concert van Kneecap.Foto Andreas TerlaakGepromoveerd naar het hoofdpodium: het Ierse KneecapFoto Andreas Terlaak
Headliners
En dan hadden we de artiesten nog niet eens gehoord. Zouden politieke en maatschappelijke kwesties doordringen in hun optredens?
Het activistische Ierse trio Kneecap was gepromoveerd naar het hoofdpodium. De sfeer rond Kneecap is geladen: in Duitsland werd het trio geweerd wegens hun radicaal pro-Palestijnse leuzen. Maar op BKS was Kneecap zaterdag dus plotseling ‘semi-hoofdact’. Het was voor deze editie moeilijk headliners te boeken, vertelde festivaldirecteur Maurits Westerik. „Een paar artiesten zegden af. Sommige optredens waren logistiek lastig en ook moeilijk te betalen.” Hij ziet het probleem als ‘iets tijdelijks’.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Concert van The Pill op Best Kept Secret.
Foto Andreas Terlaak
” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Concert van The Pill op Best Kept Secret.
Foto Andreas Terlaak
” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-2.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/06/15135451/data133715925-9507ae.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-20.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-18.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-19.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-20.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-21.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/Q-ZvmWD9hHwgfBHxXIv_Nyy05v0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/06/15135451/data133715925-9507ae.jpg 1920w”>Concert van The Pill op Best Kept Secret.
Foto Andreas Terlaak
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Concert van Baby Beserk op Best Kept Secret.
Foto Andreas Terlaak
” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Concert van Baby Beserk op Best Kept Secret.
Foto Andreas Terlaak
” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-3.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/06/15135458/data133715892-96d297.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-24.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-22.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-23.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-24.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/06/activisme-en-volop-vertier-op-best-kept-secret-25.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/V0tqJUSvklndt4YveDt6doBcKxk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/06/15135458/data133715892-96d297.jpg 1920w”>Concert van Baby Beserk op Best Kept Secret.
Foto Andreas Terlaak
Concert van Kae Tempest
Foto Andreas Terlaak
Beeld Simon Lenskens
Zo werd Eefje de Visser een verrassende afsluiter op vrijdag. De exclusieve show – ze geeft geen concerten meer deze zomer – was minutieus geproduceerd: haar twee danseressen/zangeressen en vier muzikanten stonden op blokken waarop filmbeelden te zien waren, in een koepel van witte gordijnen, geflankeerd door een surrealistische ‘onscherpe’ weergave op de videoschermen. De muziek was een golfslag tussen wiegend en verleidelijk, aan het eind daverden de beats als in een live-remix. Anderhalf uur kon ze gemakkelijk vullen met hits als ‘Lange Vinnen’ en ‘De Parade’. Wel bleek dat ieder nummer op een eigen manier aantrekkelijk is, maar dat de sfeer onderling gelijk blijft.
Beeld Simon Lenskens
Gegil
Er viel veel te ontdekken. Op een klein podium in het bos ontroerde de gevoelvolle stem van Morpheus, een beginnende zanger uit Noord-Holland met een cellist en pianist. Ook was er het festivaldebuut van Long Fling, het samenwerkingsverband tussen de groepen Personal Trainer (rond Willem Smit) en Pip Blom. Vijf muzikanten speelden veelkantige rockliedjes met een hoofdrol voor de wisselwerking tussen Bloms heldere zangstem en het gemonkel van Smit.
Fanbeleving vooraan bij het podium.
Foto Andreas Terlaak
Uit het bos klonk ’s middags ijselijk gegil. Het bleek het nieuwe Britse trio The Pill (‘We are the Pill’), waar twee vrouwen die ook gitaar spelen, energiek de zangpartijen afwisselen bij hun schreeuwpunk. Toch won in dit genre het Nederlandse kwartet L.A. Sagne, met voorvrouw Tara Wilts, op felheid en volharding. Haar hoge stem gierde als een alarmsignaal.
Overal dansfeestjesBeeld Simon Lenskens
Een van de hoogtepunten was Jasmine.4.T, een kleurrijk (haren, kleding) kwartet rond Jasmine Cruikshank die breed grijnzend het leven als transvrouw bezingt. De band overrompelt ook met hun muziekstijl waarbij bekende elementen spontaan lijken samen te groeien tot losse rockliedjes. Ze vroeg bijval voor Palestijnen, en voor de rechten van transmensen in het VK.
Selfietime
Foto Andreas Terlaak
De optredens zijn ook prima te volgen in het water.
Foto Andreas Terlaak
De Amerikaanse zangeres Lucy Dacus, die op tournee is met Jasmine in het voorprogramma, bood een oase van schoonheid voor een toegewijd publiek. Dacus, ook bekend als een van de leden van boygenius, creëerde zachtheid door de fluwelen klank van haar stem en het samenspel met haar zeven muzikanten. Dat viel eerder op de dag ook op bij het concert van harpist Remy van Kesteren en zijn groep instrumentalisten en gastzangeressen als Pitou en Nana Adjoa: hoe subtiel en ontroerend muzikale inventiviteit kan zijn.
Crowdsurfen bij Kneecap
Foto Andreas Terlaak
De ontlading kwam zaterdag bij Kneecap, dat de afgelopen maanden zowel heel populair werd als in het nauw kwam, allebei – mede – door hun consequente steunbetuiging aan Palestijnen. Kneecap-rapper Mo Chara moet aanstaande woensdag voorkomen in een rechtszaak, om zijn ‘steun aan terroristische organisaties Hamas en Hezbollah’. Al dat nieuws én de film die vorig jaar over de band uitkwam, zorgde voor grote toeloop. Gelukkig stonden ze op het openluchtpodium.
Beeld Simon Lenskens
De opwinding was dit keer eerder muzikaal dan inhoudelijk, de ‘Free Palestine’-chant was kort. Maar de raps waren strijdlustig. Nummers als ‘Sick In The Head’ en ‘I’m Flush’, met oorverdovende beats van DJ Próvaí, creëerden een vechtduwende maalstroom in het publiek.
Het engagement zat verder in kleine hoekjes. De Vlaamse Kaat van Stralen had er een song over geschreven, zonder muziek, over ‘dromen van kinderen die nooit uit zullen komen’. De Amerikaanse singer-songwriter Cassandra Jenkins prevelde een smeekbede voor gelijkwaardigheid van ‘Asians, Blacks, Palestinians’. Eefje de Visser hield een bewogen toespraak: ‘Nooit meer is nu’.
De zaterdag was geopend door de Schotse zanger Jacob Alon die zijn leven bezong in breekbare liedjes. Een daarvan heette ‘Don’t Fall Asleep’. De dromers zijn het wakkerst.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/06/data133716413-c6e029.jpg%7C//images.nrc.nl/Dls3E5_hgfFddXvh8-SaetAcJXw=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/06/data133716413-c6e029.jpg%7C//images.nrc.nl/ufgs21YR4ZgrjjovLuuXTkw-hI8=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/06/data133716413-c6e029.jpg)
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/06/data133716429-43f0cd.jpg%7C//images.nrc.nl/SYpxq5g_Z_8awsEY2wm6y4afA1Q=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/06/data133716429-43f0cd.jpg%7C//images.nrc.nl/uQzL6Z3LpZS9Un1zHfboB7VovgE=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2025/06/data133716429-43f0cd.jpg)
