De landelijke stakingen kan het spoor in Nederland er eigenlijk niet bij hebben

Korting in de daluren. Betere wifi aan boord. Stopcontacten in alle coupés. Op allerlei manieren proberen de Nederlandse Spoorwegen reizigers over te halen terug te keren in de trein.

Maar vijf jaar na het begin van de Covid 19-pandemie is het aantal treinreizigers nog altijd niet op het oude niveau. Pas in 2030 zitten de treinen weer even vol als in 2019, verwacht NS. De gevolgen zijn helder: minder reizigers betekent minder inkomsten en minder mogelijkheden om de trein betaalbaar, punctueel, schoon en veilig te houden.

Maar in plaats van mensen te verleiden om weer eens de trein te nemen, is het dezer dagen vooral irritatie die het spoor opwekt bij reizigers. En dat houdt de komende dagen vermoedelijk aan.

Het imago van de trein en het vertrouwen in het spoor als betrouwbaar alternatief voor de auto, krijgen weer een knauw

De staking vandaag was de tweede keer in een week dat het treinverkeer in Nederland werd verstoord. Met alle onrust, verloren kantooruren, gemiste examens en gesneuvelde familie-uitjes van dien. Na afgelopen vrijdag en deze dinsdag waren de vakbonden van plan ook komende donderdag actie te voeren. Dit keer zou de regio Oost-Nederland aan de beurt zijn.

Den Haag Centraal, dinsdag.

Foto Bart Maat

NS meldde dinsdagmiddag echter dat die staking niet doorgaat. De bonden hadden die actie voor dinsdagmiddag 16.00 uur moeten aanzeggen en dat is niet gebeurd. Desondanks zal het treinverkeer wel hinder ondervinden, aldus NS. Waarom de bonden deze deadline hebben gemist was dinsdagmiddag nog onduidelijk. Een besluit over een eventuele vervolgactie wordt pas woensdag verwacht.

Vrijdag en dinsdag besloot NS om alle treinen in heel Nederland te schrappen omdat de dienstregeling in het land te veel met elkaar samenhangt. Dat geldt net zozeer voor de treinen die donderdag van en naar het oosten rijden.

Miljoenen aan gemiste inkomsten

Met de landelijke stakingen bewijzen de vakbonden maar ook NS zelf het spoor in Nederland een slechte dienst. De trein kan de vastgelopen cao-onderhandelingen en de stakingen eigenlijk niet gebruiken.

Door de acties loopt NS in de eerste plaats miljoenen mis aan inkomsten. Volgens een ruwe schatting bedragen de gemiste inkomsten pakweg 8,8 miljoen euro per dag. In heel 2024 bedroegen de inkomsten uit reizigersvervoer bijna 3,2 miljard euro.

NS kan die inkomsten niet missen, want het spoorbedrijf heeft het financieel moeilijk. Vorig jaar boekte het een verlies (officieel: een negatief onderliggend resultaat zonder incidentele posten) van 141 miljoen euro. Het bedrijf wil circa 200 miljoen euro per jaar bezuinigen, ofwel 5 procent van zijn kosten.

Den Haag Centraal, dinsdag.

Foto Bart Maat

De schade op de langere termijn is groter. Het imago van de trein en het vertrouwen in het spoor als betrouwbaar en duurzaam vervoermiddel en als alternatief voor de auto, krijgen weer een knauw.

Naast de structurele veranderingen – forensen werken vaker thuis – lag de punctualiteit vorig jaar op het laagste niveau in twintig jaar. De overlast zal de komende jaren bovendien groeien op sommige trajecten, want het spoor staat voor de grootste onderhoudsopgave ooit. Spoorbeheerder ProRail heeft 40 procent meer noodzakelijke werkzaamheden (onderhoud, reparatie, vernieuwing) gepland om het spoor toekomstbestendig te maken.

De meeste reizigers toonden de afgelopen dagen nog wel begrip voor de stakingen. Wie wel eens een late trein neemt, kan zien dat conducteurs een zwaar beroep hebben, als ze worden uitgescholden door dronken reizigers. En velen zullen begrijpen dat een servicemonteur van pakweg 67 jaar geen nachtdiensten meer wil draaien.

Maar de cao-onderhandelingen gaan over meer dan een verbeterde zwaar-werkregeling en mensvriendelijker roosters. Prominente eis is een hoger salaris (de bonden willen 6 tot 8 procent loonsverhoging, NS biedt ruim 2,5 procent). Daarvoor lijkt het begrip van het publiek minder groot. Vooral de een-na-laatste cao voor NS-personeel kende een vrij riante salarisverhoging vergeleken met andere sectoren. Medewerkers van regionale vervoerders stapten soms zelfs over naar NS vanwege de hogere salarissen.

Duurdere treinkaartjes

Daar komt bij dat het treinkaartje vanaf 1 januari fors duurder dreigt te worden. NS wil de tarieven verhogen; het bedrijf wijst naar de kosten die blijven stijgen en naar de hoge inflatie die het de afgelopen jaren niet geheel heeft kunnen doorberekenen aan de klanten. Reizigersorganisaties zijn bang voor een tariefstijging van meer dan 10 procent. In het begin van dit jaar werden de kaartjes al duurder, maar die stijging bleef beperkt dankzij een financiële bijdrage van de overheid.

Nu het kabinet is gevallen, is het echter de vraag in hoeverre het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat extra budget kan vrijmaken ten behoeve van treinreizigers. In de Voorjaarsnota was in elk geval geen budget gereserveerd voor het openbaar vervoer – ook niet voor het stads- en streekvervoer dat dinsdag een ludieke actie voerde tegen nieuwe bezuinigingen. Bussen en trams gingen toeterend en rinkelend door de straten van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.

Een man speelt dinsdag piano op het lege Den Haag Centraal.

Foto Bart Maat

Hoe nu verder? NS zal een eerste stap moeten zetten om de vakbonden weer aan de cao-tafel te krijgen. Dat de bonden het initiatief hiervoor nemen, ligt niet voor de hand, zeggen arbeidsjuristen. Dan zouden zij immers zeggen dat de acties voor niks zijn geweest. Voorlopig lijkt de kans ook klein dat NS naar de rechter stapt om de stakingen te laten verbieden: staken is een sociaal grondrecht dat stevig verankerd ligt in Europese regels en rechterlijke uitspraken.

Een staking moet wel ‘proportioneel’ zijn. Daarop toetst een rechter streng als het gaat om acties bij publieke voorzieningen zoals het openbaar vervoer, de gezondheidszorg en de openbare orde (politie). Pas als de openbare orde, de veiligheid, de volksgezondheid en de publieke zeden ernstig in het geding zijn zal een rechter een staking verbieden. Volgens arbeidsjuristen is daar pas sprake van als er dagen achter elkaar geen enkele NS-trein rijdt in Nederland.