Tóch woningen bouwen, investeren in energie en betere stikstofplannen: hier hoopt het bedrijfsleven op na de kabinetsval

Met ronkende woorden spraken ondernemersverenigingen begin deze week hun teleurstelling erover uit dat er alweer een kabinet in Nederland vroegtijdig is gevallen. Een kabinet dat nota bene de bestempeling ‘ondernemerskabinet’ had gekregen, omdat het oor zou hebben voor de noden van bedrijven, bouwers en boeren.

Amper een half uur nadat Geert Wilders afgelopen dinsdag de stekker uit het kabinet-Schoof had getrokken, verspreidden VNO-NCW en MKB Nederland een persbericht. Daarin schreven ze dat Nederland er dringend behoefte aan heeft „weer eens langere tijd te worden bestuurd door een daadkrachtig en stabiel kabinet dat beslissingen kan nemen voor de toekomst van ons land”. Daarbij stelden de twee ondernemersorganisaties – zoals velen – dat Nederland op verschillende terreinen vastloopt. Daarbij noemden ze, niet verrassend, de langlopende discussies over stikstof en de hoge energiekosten.

Aanpak arbeidsmigratie

‘Goedemorgen”, appte de woordvoerder van demissionair minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken, NSC) de ochtend na de val van het kabinet. „Wij gaan morgen gewoon debatteren over de wet.” De Tweede Kamer debatteerde donderdag alsof er niets was gebeurd over een wet die een hardere aanpak van arbeidsuitbuiting mogelijk moet maken. „Doel van de minister is op arbeidsmigratie volle kracht door te gaan de komende maanden”, schreef de woordvoerder.

De Tweede Kamer stemde in april met grote meerderheid voor een wet die malafide uitzendbureaus uit de markt moet weren. De wet is een van de belangrijkste aanbevelingen die een commissie onder leiding van oud-SP-leider Emile Roemer in 2020 deed om arbeidsmigranten in Nederland beter te beschermen. Kleine kans dus dat Van Hijum op het gebied van arbeidsmigratie veel weerstand krijgt bij de plannen waarmee hij nog door wil. Al zegt GroenLinks-PvdA dat ze de minister niet „bij voorbaat” aan een meerderheid zal helpen. „Wij willen harde maatregelen, geen zoethoudertjes”, aldus een woordvoerder.

Bij uitzendbureaus is steun voor de aanpak van het malafide deel van de uitzendsector. „We moeten nu wel tempo maken, zegt Raymond Puts, bestuursvoorzitter van OTTO Workforce, het grootste uitzendbureau voor arbeidsmigranten. Hij hoopt daarom dat de uitvoering van deze wet niet nog meer vertraging oploopt. Van het uitzendverbod in de vleessector, dat Van Hijum nog onderzoekt, hoopt Puts dat het niet doorgaat. „Dat is een heel grove maatregel, waarbij de goeden zwaar lijden onder de slechten.”

Bij ondernemersorganisaties als Ondernemend Nederland bestaat de zorg dat er barrières worden opgeworpen voor sectoren waarin Nederlands personeel moeilijk te vinden is. Volgens werkgeversvereniging AWVN moet Nederland aantrekkelijk blijven voor hooggeschoolde arbeidsmigranten die bijvoorbeeld bij chipmaker ASML aan de slag kunnen.

Bij ondernemersorganisaties zijn er ook nog zorgen over het zzp-dossier. Zo ligt er een wetsvoorstel van de VVD om de positie van zelfstandigen duidelijker te krijgen. Ook plannen om de voorwaarden helder te krijgen waaronder zelfstandigen mogen worden ingehuurd, blijven nu hangen, vreest Ondernemend Nederland. Anderzijds zou ONL het niet erg vinden als de wet die flexwerken moeilijker maakt, op de lange baan gaat. Zo is het voor de horeca geen aanlokkelijk vooruitzicht om arbeidskrachten die maar kort komen invliegen allemaal een urencontract te moeten aanbieden.

De huidige regels voor loondoorbetaling bij ziekte zouden volgens het hoofdlijnenakkoord ook onder de loep worden gelegd. De plicht twee jaar door te betalen bij ziekte kan vooral voor kleine bedrijven een molensteen om de nek zijn. Daarom hoopt ONL dat een demissionair kabinet blijft zoeken naar mogelijkheden om die periode te bekorten.

Sezen Moeliker

Wel die 100.000 woningen bouwen!

De beloofde bouw van jaarlijks 100.000 nieuwe woningen duldt geen uitstel. Over die ambitie lijkt weinig discussie: de afspraken die tijdens die Woontop eind 2024 werden gemaakt móéten uitgevoerd worden. Dat doel kwam deze week zelfs weer iets dichterbij. Voor woningcorporaties en sociale huurders kwam het belangrijkste nieuws van het ministerie van Mona Keijzer (BBB). Want nog voor premier Schoof dinsdag het ontslag van zijn kabinet had aangekondigd, schrapte zij het omstreden wetsvoorstel dat de sociale huren met twee jaar zou bevriezen. Daarmee ging het kort geding dat corporatiekoepel Aedes had aangespannen ook niet door – de afspraken van de Woontop waren de facto weer in ere hersteld.

Maar hoe die afspraken van de Woontop uitgevoerd moeten worden, ligt nog open. Welke locaties worden aangewezen voor woningbouw? Welk aandeel woningen moet ‘betaalbaar’ zijn? Hoe vaak mogen bezwaarmakers tegen woningbouwplannen in beroep?

De wet die dit regelt, de Wet versterking regie op de volkshuisvesting, ligt nog ter behandeling in de Tweede Kamer. Voor corporatiekoepel Aedes is de behandeling van de ‘regiewet’ het belangrijkste wat door moet gaan. „Als je partijen gaat tellen, zou je verwachten dat er een meerderheid is om hiermee door te gaan”, zegt een woordvoerder. „Een demissionair kabinet kan en mag alles – dus ga vooral niet op je handen zitten”, benadrukt Arno Visser, voorzitter van Bouwend Nederland. Ook hij benadrukt dat het demissionair kabinet de afspraken uit de Woontop moet uitvoeren, zodat de vergunningverlening weer op gang komt.

De Nota Ruimte, de belangrijke blauwdruk voor de ruimtelijke indeling van Nederland tot het jaar 2100, zou eigenlijk voor de zomer behandeld worden. De Nota Ruimte is de aanzet om Nederland de komende decennia zo te ‘verbouwen’ dat het land leefbaar, bereikbaar en bewoonbaar blijft – zelfs als er in 2050 nog eens twee miljoen mensen bij zijn gekomen. Keijzer kan hiermee ook als demissionair minister verder, mits de Tweede Kamer dit niet controversieel verklaart.

Sjoerd Klumpenaar

Is deal met Tata te kostbaar?

Veel prioriteit kreeg klimaatbeleid in het kabinet-Schoof niet. Minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) moest het doen met afgezwakte compromissen terwijl de doelen van 2030 uit zicht verdwenen. Met één belangrijk plan ging ze wel nadrukkelijk door: een poging om met staalfabrikant Tata Steel tot een staatssteundeal te komen. Daarbij zou de fabriek financiële steun krijgen, als het ging investeren in een veel schonere manier van staalproductie. De fabriek is verantwoordelijk voor 7 procent van de Nederlandse CO₂-uitstoot.

Die deal is er tot op heden niet gekomen, de onderhandelingen zijn ingewikkeld en duren veel langer dan verwacht. De val van het kabinet maakt een groene toekomst van Tata Steel nu nog weer een stuk onzekerder – zelfs als de Kamer het dossier niet controversieel verklaart. Het gaat om grote hoeveelheden geld, mogelijk meer dan een miljard euro. Het is niet erg gebruikelijk dat een demissionair kabinet zulke grote besluiten neemt, of nu met steun van de linkse oppositie regelt.

Tata Steel zit al in een precaire situatie, met ontslagrondes, een slechte financiële situatie en Amerikaanse importheffingen. Een woordvoerder laat weten dat Tata Steel graag wil doorpraten. „De tijd begint wel een beetje te dringen.”

In principe wilde het kabinet met meer grote industriebedrijven afspraken maken. Die plannen waren echter al zo goed als tot stilstand gekomen. Dat daar demissionair nog voortgang in zal zijn, lijkt nu onlogisch.

Vanuit de industriesector klonken na de val van het kabinet veel bezorgde geluiden over een aantal steunmaatregelen die minister Hermans recent had gepresenteerd, zoals hulp voor hoge energiekosten en het afzwakken van een nationale CO₂-heffing. Volgens de industrie zijn deze noodzakelijk om te overleven, en moeten ze absoluut doorgang vinden.

Milo van Bokkum

Zorgen over energietransitie

In bijna de hele energiewereld groeit de vrees voor meer vertraging of zelfs stilstand in de energietransitie. De zorgen betreffen de volle ‘breedte’ van de transitie: van de aanleg van warmtenetten en groene waterstof- en biobrandstoffabrieken tot de ondergrondse opslag van CO₂, de uitbreiding van het stroomnet en de bouw van windparken op de Noordzee. Op al die fronten blijkt significante overheidssteun steeds vaker een vereiste. Miljarden uitgeven ligt voor een demissionair kabinet echter ingewikkeld. Alleen al de uitbreiding van het stroomnet kost de komende tien jaar – naar schatting – bijna 200 miljard euro.

Corné Boot, directeur Nederland bij olie- en gasbedrijf BP: „Ik denk dat we nu wel veilig kunnen stellen dat Nederland zijn klimaatdoelen voor 2030 niet gaat halen. Veel klimaatbeleid zal, mede omdat er zoveel geld mee gemoeid is, controversieel verklaard worden. En anders zullen in de Tweede Kamer verschillende partijen, zoals de PVV, wel blokkades gaan opwerpen.”

Een woordvoerder van Gasunie, dat onder andere infrastructuur voor het transport van waterstof en CO₂-opslag ontwikkelt, laat weten dat het staatsbedrijf zich met name afvraagt of de nieuwe warmtenettenwet, nieuw beleid voor transport en opslag van CO₂ en nieuwe subsidieregelingen voor waterstof er wel op tijd gaan komen. „Dat zijn dossiers die echt niet kunnen wachten.”

Een woordvoerder van zoutproducent Nobian, dat tevens onderzoek doet naar de ondergrondse opslag van waterstof, zegt dat bij dat bedrijf zorgen zijn over oponthoud bij de Haagse waterstofplannen. „We zien nu al dat beslissingen worden uitgesteld. Er is een groot risico dat een demissionair kabinet te terughoudend is met investeringsbeslissingen om de benodigde stappen te zetten.”

Chris Hensen

Blijvende vaagheid Schiphol?

De luchtvaartmaatschappijen, de omwonenden, de vliegvelddirectie, lokale overheden, vrachtvervoerders – iedereen rond Schiphol snakt naar duidelijkheid over de toekomst van de grootste luchthaven van Nederland. Zeker nu de rechtbank in Den Haag woensdag de natuurvergunning van Schiphol heeft vernietigd.

Het kabinet en in het bijzonder minister Barry Madlener (Infrastructuur en Waterstaat, PVV) stonden dit jaar voor een aantal doorslaggevende besluiten. Bijvoorbeeld over Lelystad Airport. Defensie wil het poldervliegveld graag gebruiken als derde basis voor de groeiende vloot F-35’s. Prima, stelden de provincie Flevoland, de gemeente Lelystad en het lokale bedrijfsleven, maar dan eisen wij dat het vliegveld ook open gaat voor vakantievluchten. Dat geeft lokale werkgelegenheid.

Tegen de F-35’s lijkt weinig weerstand te bestaan, ook niet in de Tweede Kamer, maar de vakantievluchten lijken opnieuw controversieel te worden verklaard.

Voor Schiphol wilde Madlener eind dit jaar het definitieve luchthavenverkeersbesluit invoeren, maar dat was al uitgesteld tot 2026. In een ‘LVB’ legt de minister onder meer vast hoeveel vluchten Schiphol mag verwerken en andere exploitatieafspraken. Madlener omzeilde dit voorjaar de meeste inspraakprocedures door in mei een voorlopig LVB vast te stellen met 478.000 vluchten (27.000 in de nacht), maar een definitief LVB kan op meer tegenstand rekenen.

Nog een dossier van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dat blijft liggen is de „historisch grote opgave” op het gebied van onderhoud, reparatie en vernieuwing van de snelwegen in Nederland. Voor het hoofdwegennet komt Rijkswaterstaat 20,5 miljard euro tekort tot 2038. Dat stelde de Algemene Rekenkamer eind mei. Voor het spoor is dat 1,8 miljard euro.

Jan Benjamin

Crises in plastic en afval

Ondanks de val van het kabinet gaat de ‘plastic tafel’ gewoon door. Geen tafel van plastic, maar een overleg van de hele plasticketen (denk aan supermarkten en recyclers) over hoe de crisis in deze sector op te lossen. Eind deze maand wil de branche voorstellen presenteren aan de politiek. „De vraag die nu voorligt: wordt er iets controversieel verklaard?”, zegt Harold de Graaf van de NRK, de branchevereniging van rubber- en kunststofbedrijven.

Het blijft de vraag of de plastic tafel oplossingen gaat vinden die de branche gaan helpen. De crisis in de sector is groot en treft niet alleen recyclers. Producenten van nieuw plastic kampen ook met grote problemen. Zo kondigde Sabic (een grote speler op Chemelot in Limburg) aan zijn aanwezigheid in Europa te heroverwegen. Ook maakte Lyondellbasel bekend een chemiefabriek in Rotterdam te gaan sluiten.

„Wij hebben onmiddellijk actie nodig, bijvoorbeeld op het gebied van hoge energiekosten”, zegt Drea Berghorst van Plastics Europe. „We wachten dringend op maatregelen die onze industrie perspectief geven. Een mix van de juiste prikkels die investeringen aanjagen, met stabiel beleid.”

Afvalverbranders krijgen, zo bleek uit de Voorjaarsnota, een grote stapel heffingen over zich uitgestort, oplopend tot ruim een half miljard euro in totaal. Dat zorgt voor het grootschalig ‘weglekken’ van vuilnis, vrezen zij, aangezien afval sorteren en in het buitenland verbranden veel goedkoper wordt. Zij hopen er op dat een volgend kabinet daar wat van terug wil nemen. „Wij hebben geen moeite met hogere heffingen op verbranden”, zegt Wim van Lieshout van de AEB in Amsterdam. „Maar doe het dan in afstemming met andere Europese landen, anders krijgen we alleen maar weglek van afval.”

Liza van Lonkhuyzen

Stikstofkwestie te groot voor stilstand

Het grote vraagteken voor iedereen is wat dit kabinet zal gaan doen in de stikstofkwestie die het land op slot heeft gezet. Die houdt boeren in onzekerheid, hindert de bouw van nieuwe woonwijken en wegen en vertraagt investeringen van industrie en energiebedrijven. Demissionair premier Schoof heeft gezegd dat het stikstofdossier te groot is om links te laten liggen.

Het geitenpaadje dat minister Femke Wiersma (Landbouw, BBB) dacht te hebben gevonden om Nederland van het stikstofslot te halen is eind mei door de Raad van State al „kwetsbaar” genoemd. Maar als het versoepelen van de rekengrens voor stikstofneerslag geen optie is, wat dan wel? Betere plannen zijn er vooralsnog niet.

De sector had gehoopt met Wiersma afspraken te kunnen maken, zodat boeren zelf kunnen bepalen hoe ze onder de stikstoflimiet blijven – met innovaties, ander veevoer of minder dieren. De kans dat zo’n gigantische omslag in het systeem er onder dit demissionaire kabinet komt, is ongeveer nul. Voor een groep jonge boeren die wel wil verduurzamen maar niet weet onder welke voorwaarden, is het een hard gelag. „Jonge boeren en tuinders staan na zes jaar stilstand nog steeds met lege handen. De puinhoop is compleet”, zei Roy Meijer van het NAJK.

Veel boeren zagen in de BBB de partij waarmee ze verder konden. Maar nu is het extra geld om te verduurzamen weg – de BBB schrapte het transitiefonds van ruim 20 miljard euro – en hangt de dreiging boven hun bedrijf van een kabinet dat hen minder gunstig gezind is. Dan komen maatregelen als gedwongen uitkoop wellicht weer ter tafel.

In Brussel verzwakt de val van het kabinet de positie van Nederland, terwijl op de agenda nog belangrijke kwesties staan, zoals versoepeling van de mestnorm voor Nederland. LTO-voorzitter Ger Koopmans zegt in een video op de LTO-website dat hij de komende tijd „constructieve voorstellen” blijft aandragen in Den Haag. Zonder te specificeren welke, omdat nog niet duidelijk is welke dossiers controversieel worden verklaard.

In de glastuinbouw zijn er concrete zorgen over compensatie voor de extra lasten die energiemaatregelen opleveren. Het kabinet besloot de glastuinbouw mee te nemen in het nieuwe systeem voor emissiehandel (ETS-2) en de bijmengverplichting voor groen gas. Geleidelijk zullen ze daardoor steeds minder broeikasgassen mogen uitstoten.

De glastuinbouw verzet zich hiertegen omdat de sector al een eigen systeem heeft, waarmee ze in 2040 klimaatneutraal belooft te zijn. Elk jaar gaat daarbij het plafond voor het gebruik van aardgas omlaag. Voor een extra beprijzing voor emissies wil de sector compensatie, maar die staat nu op losse schroeven.

Een ander dossier dat waarschijnlijk stil komt te liggen betreft pesticiden. Brussel werkt aan versnelde toelating van biologische gewasbeschermingsmiddelen om ziekten, onkruid en ongedierte mee te bestrijden. Nederland blijft achter bij de uitwerking van de regelgeving, vrezen glastuinbouwers, waardoor het moeilijker wordt om het gebruik van chemische middelen terug te dringen.

Martine Kamsma