Documentaire ‘Sur l’Adamant’ kaapt verrassend Gouden Beer weg

Verhit suizen vrijdagavond dertien stemmen om elkaar heen in een afgeladen Utrechtse Pieterskerk, ze jagen elkaar de hoogte in, nemen een duikvlucht. Ondertussen horen we de beeldende taal van de veertiende-eeuwse Engelse meesterverteller Geoffrey Chaucer: „Zoals bijen zwermen rond hun korf, snelden uit het aarsgat van de duivel wel twintigduizend broeders bij elkaar.” En weerklinkt de even expressieve koormuziek van Chaucers landgenoot, componist William Knight (1987).

Six Chaucerian Pilgrims, zo heet Knights opdrachtcompositie die in première ging bij de seizoensopening van het Nederlands Kamerkoor. Knight is als tenor al tien jaar kernlid van het koor, maar zit vanavond in het publiek. In miniaturen van een minuut of twee stelt hij je voor aan zes pelgrims uit Chaucers Canterbury Tales, de beroemde raamvertelling over een pelgrimstocht naar Canterbury. Knight sprokkelde kleurrijke regels bij elkaar uit de prologen, waarin Chaucer de spot drijft met zijn personages en de pelgrims elkaars slechte eigenschappen blootleggen.

De geldzuchtige aflatenverkoper, de levensgenieter in monnikspij, de mannenverslindster uit Bath: Chaucers virtuoze woordenspel vindt bij Knight zijn weerklank in veelbetekenende harmonische wendingen en treffende woordschilderingen, met korte solo’s voor elk van zijn vanavond zingende collega’s. Het zijn klinkende doorkijkjes naar Chaucers bonte middeleeuwse wereld, die gegrinnik aan het publiek ontlokken.

De zes pelgrims van Knight zorgen voor een geslaagde dialoog met de rest van het programma: Engelse renaissancemuziek voor koor en orgel van Thomas Tallis, Orlando Gibbons en John Ward, alle drie componisten gelinkt aan Canterbury. Ward speelde anders dan Tallis and Gibbons niet mee in de eredivisie van de Engelse koorkunst – die van kathedralen en koninklijke kapel – maar zette toch aardige anthems in elkaar. Heerlijk hoe bassolisten Gilad Nezer en Kees Jan de Koning in Wards Let God Arise stemmig uit de laagte opklimmen. In zijn madrigaal Come, sable night biggelen de spreekwoordelijke tranen welluidend van de ene stemgroep naar de andere. De humor van Knight en Chaucer weerklinkt in Gibbons’ potpourri Cries of London, waarin vijf koorleden uit volle borst hun ‘innerlijke marktkramer’ loslaten op hun koopwaar. Knijp je ogen even dicht en alt Dorien Lievers gaat met haar kokkels, schelvis en kroppen sla door voor opgeschoten knaap met Cockney accent.

Aan het Monteverdi-orgel wordt voor de begeleiding gezorgd door Laurens de Man, wiens twee solo-bijdrages op het grote kerkorgel niet onvermeld mogen blijven. Hoogtepuntje: Tallis’ Felix namque I. Met een gregoriaanse melodie als basisingrediënt leverde Tallis een partijtje orgelen af waar de rest van Europa nog een puntje aan kon zuigen. Slechts onderbroken door een registerwijziging hier en daar word je onherroepelijk meegesleurd in deze tour de force van climactisch figuratiespel. De Man weet er het eerste applaus van de avond mee los te maken.

Delen

Mail de redactie

Eén van de (vele) dingen waarin het Rotterdams Philharmonisch uitzonderlijk goed is, is internationaal relatiebeheer. Dirigent Valery Gergjev – nu alleen nog in Rusland een ster – kwam na zijn chef-schap nog jaren naar Rotterdam, net als eredirigent Yannick Nézet-Séguin. En ook de Argentijnse pianolegende Martha Argerich (83) weet De Doelen de laatste zes jaar opvallend vaak te vinden, aangetrokken door de fijne samenwerking met chef-dirigent Lahav Shani (35).

Shani, net begonnen aan zijn voorlaatste seizoen in Rotterdam, strikte Argerich voor een tweeluik: ze soleerde vrijdag in het geweldige, door haar al jaren niet aangeraakte Derde pianoconcert van Bartók en in een ‘rush hour concert’ voor twee piano’s – met Shani aan haar linkerzijde. Het werd een onvergetelijk uur. Je vroeg je nog kort af waarom beide pianisten met de rug naar de zaal waren opgesteld. Maar juist die opstelling versterkte in Rachmaninovs Suite nr. 2 voor twee piano’s met zijn onthaastende zwelgmodulaties de sensatie een kamermuzikaal-onderonsje te mogen afluisteren.

De chemie tussen beiden verraadde ook meteen wat Argerich in Shani trekt: zijn energieke muzikaliteit, zijn robuuste gevoel voor ritme. Híj rolde een bonkige baslijn uit of zette de toon met een puntig op de tel geplaatste inzet. En zíj vond juist daarin dan de vrijheid voor haar volstrekt eigen, trefzekere vingervlugheid – vol kleur en finesse. En ook in Bartóks Sonate voor twee piano’s en slagwerk bleef de muzikale samenspraak tussen Argerich en Shani en percussionisten Danny van de Wal en Martijn Boom voortdurend spannend, als een fijnproeverij van ritmische interacties en verschillen in karakter.

De charme van een achtbaan

Voor het hoofdprogramma componeerde Joey Roukens (42) een nieuw orkeststuk, Con Spirito, dat een strakke en succesvolle oer-uitvoering kreeg. De pompend snelle ouverture bleek in achtbaanachtige veelvormigheid met knipoogjes naar West Side Story, Mahlers ‘Adagietto’ en John Williams een vintage eclectische Roukens. Het smaakte goed, tutti fruttiachtig fris en het uitstekende Rotterdams Philharmonisch stopte er alle energie in. En wie naar meer ernst of eenheid verlangde werd door de rest van het programma bediend, met een energieke uitvoering van Dvoráks Symfonie nr. 9 als uitsmijter.

In het Derde pianoconcert van Bartók bood Martha Argerich alles wat je hoopte – en meer. Van de impressionistische inzet tot die intense, broze eerste akkoordreeks van het ‘Adagio Religioso’ – het was écht alsof er een lichtstraal doorbrak. Overal in de volle (!) grote zaal van De Doelen zag je ogen glanzen. Hoe is met mogelijk dat iemand van 83 zo subliem karaktervol en fysiek zo ongehinderd vrij speelt? Het deed denken aan een zinnetje in een NRC-recensie van een optreden door een toen nog piepjonge Argerich in Nederland, ruim 50 jaar geleden. „Zij hoeft de branding van lyrische vervoering niet wuft te onduleren en apart, per golfslag, ten toon te spreiden (…), zijzelf is deze eb en vloed.”

Delen

Mail de redactie

Twee klimaatactivisten van Just Stop Oil die in oktober 2022 tomatensoep gooiden op de Zonnebloemen (1888) van Vincent van Gogh in de Londense National Gallery krijgen celstraf. Phoebe Plummer is veroordeeld tot twee jaar en drie maanden celstraf, Anna Holland tot twintig maanden.

Het schilderij in de National Gallery is beschermd door glas en bleef onbeschadigd bij de actie, maar de lijst van het werk liep een geschatte 10.000 pond (circa 12.000 euro) aan schade op.

Bedrijven uit de fossiele industrie waren het doelwit van het protest. „Miljoenen gezinnen kunnen niet eens een blik soep opwarmen”, riep een van de twee tijdens de actie. „Maak je je meer zorgen over de bescherming van een schilderij, of de bescherming van onze planeet en mensen?”

De rechter in de Londense Southwark crown court wees er vrijdag op dat de twee activisten „niet het recht hadden te doen wat jullie de Zonnebloemen aan hebben gedaan”, aldus The Guardian. Hij weegt mee dat het schilderij wel beschadigd had kunnen worden, als de soep langs het beschermende glas was gesijpeld.

De 23-jarige Plummer accepteert de straf „met een glimlach op het gezicht”, zegt ze vrijdag in de rechtbank, schrijft The Guardian. Ze noemt haar „burgerlijke ongehoorzaamheid” „de beste, zo niet de enige methode om de wereld te beschermen tegen de steeds erger wordende klimaatramp”.

Vermeer

Heel anders pakte de straf van een soortgelijke actie in Nederland uit. Drie activisten die zich in 2022 vastlijmden aan het Meisje met de parel (1665-1667) van Johannes Vermeer en er rode vloeistof overheen gooiden kregen geen celstraf. Het Gerechtshof in Den Haag besloot „ondanks de ernst van de feiten” geen straf op te leggen, om te voorkomen dat het toekomstige demonstranten daarmee zou afschrikken hun recht op vrijheid van meningsuiting uit te oefenen.

Voorafgaand aan het Britse vonnis heeft een groep van ruim honderd kunstenaars en kunsthistorici een protestbrief geschreven waarin de rechter wordt opgeroepen de activisten geen celstraf te geven. „Plummer en Holland wisten dat het schilderij beschermd was”, staat in de brief. De briefschrijvers plaatsen de actie in een lange geschiedenis van protest via kunstwerken, en stellen dat de daad begrepen moet worden als een iconoclastische daad.

De actiegroep Just Stop Oil voerde in de herfst van 2022 meerdere acties in Londen als protest tegen nieuwe olie- en gasprojecten.

Delen

Mail de redactie