De Nederlandse kustwacht kampt met structurele problemen waardoor hulpverlening op zee te laat op gang komt. Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) in een rapport over de brand op de Fremantle Highway in 2023, een van de grootste scheepsdrama’s in de afgelopen jaren. Doordat reddingshelikopters te laat waren, moesten bemanningsleden van het schip overboord springen. Een van hen kwam te overlijden, zes raakten zwaargewond.
De reddingsoperatie verliep volgens de Onderzoeksraad allesbehalve vlekkeloos en toont aan dat het Nederlandse systeem voor noodhulp op zee „kwetsbaar” is. Met de toenemende drukte op de Noordzee wordt de kans op dit soort gebeurtenissen steeds groter, schrijft de Onderzoeksraad. Daarom moet de kustwacht „op de kortst mogelijke termijn” haar zaken op orde krijgen.
Niemand neemt een beslissing: de kustwacht wacht op de brandweer, de brandweer op de kustwacht
Na de evacuatie schreef NRC dat de reddingshelikopters niet snel genoeg na de alarmmelding in actie waren gekomen. De kustwacht zelf ontkende dit. Het vormde voor de Onderzoeksraad mede de aanleiding om een onderzoek in te stellen.
In het rapport wordt de reddingsoperatie van minuut tot minuut beschreven. De horrornacht begint op dinsdagavond 25 juli 2023 om 23.43 uur als de kustwacht een melding ontvangt vanaf de Fremantle Highway. Het vrachtschip vaart in de buurt van Ameland en vervoert duizenden auto’s. In een accu van een elektrische auto is brand uitgebroken. De kustwacht gaat ervan uit dat de brand nog te blussen is, en roept een Rotterdams brandweerteam op dat gespecialiseerd is in brand op zee: de Maritime Incident Response Group.
Rookontwikkeling
Twee reddingshelikopters, gestationeerd in Den Helder en Midden-Zeeland, worden naar Rotterdam om het brandweerteam op te pikken. Maar op het vliegveld in Rotterdam slaat de twijfel toe: is de brand op het autoschip niet al te groot geworden om nog te blussen? Er komt namelijk steeds meer verontrustende informatie binnen. Zo is de motor van het schip uitgevallen en is er volop rookontwikkeling. De brandweercommandant vreest dat zijn blussers niet meer aan boord kunnen, en wil eerst meer duidelijkheid voordat ze erheen gaan. En dus blijven de reddingshelikopters wachten op het vliegveld in Rotterdam.
Vervolgens neemt niemand een beslissing: de kustwacht blijft wachten op de brandweer, de brandweer op de kustwacht. Na ruim een uur is nog altijd niets besloten. „Deze situatie kon blijven voortduren”, schrijft de Onderzoeksraad, omdat er „geen normtijd” gold waarbinnen de brandweer een besluit moest nemen.
Bovendien had het kustwachtcentrum het „op dat moment erg druk vanwege onderbezetting”. Een expliciet verzoek van de kapitein om de Fremantle Highway te evacueren blijft uit, maar zelf vraagt de kustwacht ook niet door naar de veiligheid aan boord, vindt de Onderzoeksraad. Anders was eerder duidelijk geworden dat de bemanning in gevaar was en de reddingsboten niet meer bereikbaar waren.
Evacueren
Nu komt de kustwacht daar pas achter als om twee uur ’s nachts het kustwachtvliegtuig boven het schip vliegt en doorgeeft dat de boot volledig in brand staat en de toegang tot de reddingsboten is afgesloten. Er moet onmiddellijk worden geëvacueerd. Maar vanuit Rotterdam stijgt om 2.22 uur dan net een van de reddingshelikopters op met een brandweerteam aan boord, omdat ze daar nog altijd denken dat het vuur te blussen is.
De helikopter moet dan eerst nog de brandweerlieden afzetten in Den Helder en bijtanken, voordat hij door naar de Fremantle Highway kan. Ook zal het nog een tijdje duren voordat de andere helikopter opstijgt, onder meer omdat het taxiën op het vliegveld „relatief veel tijd in beslag nam”. Pas om 03.35 uur bereiken de helikopters het schip.
Een deel van de bemanning is dan al overboord gesprongen. Om 2.45 uur heersen grote ‘angst en paniek’ bij de opvarenden die zich op het bovendek hebben verzameld. Ze zien geen andere mogelijkheid dan in zee te springen, omdat ze uitgerookt worden. Het is een sprong van ruim dertig meter hoogte. Van de kustwacht horen ze dat het nog zeker drie kwartier zal duren voordat een helikopter arriveert. ‘If it’s a safe option to jump in the water, then do so’, geeft de kustwacht door.
Vertraging
Vanaf 03.00 springen de eerste opvarenden in zee. Door de klap op het water raken sommigen buiten bewustzijn, ze pakken de reddingslijn niet aan. Als de kustwacht de zesde zwaargewonde springer uit het water heeft gevist, geven ze door dat er onmiddellijk gestopt moet worden met springen. Een van de bemanningsleden overlijdt aan zijn verwondingen.
Tien minuten later zijn de helikopters er en kan de rest van de bemanning worden gered. De gewonde slachtoffers moeten direct naar het ziekenhuis worden gebracht.
Maar door gebrekkige ‘informatiedeling’, schrijft de Onderzoeksraad, zijn de veiligheidsregio’s niet goed voorbereid op de komst van zestien slachtoffers uit de helikopters. Hierdoor worden ze met vertraging naar ziekenhuizen in de regio vervoerd.
Drama
De samenwerking tussen de hulpdiensten moet beter, oordeelt de Onderzoeksraad, en het is aan de kustwacht om daarin de leiding de pakken.
Voor de hulpverleners van de kustwacht zelf heeft de gebeurtenis ook diepe indrukken nagelaten. Reddingswerkers vertelden een jaar na het scheepsdrama tegen Omrop Fryslân hoe de zeelieden van dertig meter hoogte naar beneden moesten springen. Het zag eruit, zei een van de reddingswerkers, als „de beelden van de Twin Towers”.
Lees ook
Zo mocht het autoschip na de brand toch naar China
