U.S. Girls, Ulthar en Walker & Dawson: de opvallendste albums van de week

Eigenlijk is het voorval klein, maar toch komt alles erin samen. Lachend poseert de nieuwe volksvertegenwoordiger Cansin Köktürk eind maart op haar eerste dag in het Duitse parlement voor een foto op X. De 31-jarige politica van Die Linke draagt voor de gelegenheid een decent reepje zwart-wit geruite stof om haar hals. Het is een kleine, haast modieuze variant van de ‘Palestijnse sjaal’, de keffiyeh.

Een paar dagen later zorgt ditzelfde sjaaltje voor het eerste schandaaltje van de nieuwe Bondsdag. Een symbool van ‘agressie tegen Israël’, vonden drie CDU-critici die de zaak begin april in de landelijke media onder de aandacht brachten. Een vredelievend symbool van ‘solidariteit met Palestina’, vond de draagster zelf. En de nieuwe Bondsdagvoorzitter (CDU) verklaarde in Der Spiegel: „Meningsuitingen op spandoeken, flyers en kleding zijn [in het parlement] niet toegestaan.”

Nieuw is de opwinding over de sjaal niet – Nederland kende vorig jaar vergelijkbare discussies over sjaal-dragende politici, al zijn die nooit zo heftig als in Duitsland. Bij de recentste pro-Palestina-demonstraties in de stationshal van Amsterdam Centraal was hij twee weken geleden opnieuw prominent als statement aanwezig, de flinke zwart-wit-geruite doeken om de hals of het hoofd van de deelnemers gewikkeld. Ook anderhalf jaar na het begin van de oorlog tussen Israël en Hamas zou je de keffiyeh daarom het meest politieke kledingstuk van dit moment kunnen noemen.

Maar: blijft hij dat dan ook?

David Beckham

Het is nu nauwelijks voor te stellen dat de sjaal tot voor kort helemaal niet meer zo politiek beladen was. Oorspronkelijk was het een kledingstuk dat in vele varianten in de Arabische wereld voorkwam, maar hij kreeg pas iconische betekenis – na een eerste fase als symbool van Palestijns verzet in de jaren dertig – eind jaren zestig, toen PLO-leider Yasser Arafat in de strijd voor een onafhankelijk Palestina van de zwart-witte variant om het hoofd zijn handelsmerk maakte.

Bij zijn entree in het Westen speelde deze betekenis overigens al snel geen overheersende rol meer, legt designhistoricus Anu Lingala in The Guardian uit. Eerst pikte de kraakbeweging en anti-oorlogsbewegingen de keffiyeh, gedragen om de hals, als een revolutionair vrijheidssymbool op. Al in 1982 poseerde ook popster Madonna ermee op een foto, maar het was pas echt in de jaren negentig dat de sjaal als licht-rebelse mode-accessoire een steeds breder publiek wist te bereiken. Typerend voor dit nieuwe gebruik was de top in keffiyeh-motief gedragen door Carrie Bradshaw, in het vierde seizoen van Sex and the City. Weer een paar jaar later sierden ook sterren als zanger Justin Timberlake en voetballer David Beckham zich met de sjaal. Toen de productie van de sjalen in de jaren 2000 van Palestina naar China werd verlegd en er allerlei kleinere, kleurige, toegepaste varianten op de markt verschenen, leek de sjaal definitief zijn ‘scherpte’ te hebben verloren.

Maar was de politieke functie toen helemaal weg? Dat toch ook weer niet. Uitgerekend in deze modieuze Beckhamjaren dook de keffiyeh tussen de bomberjacks bij Duitse neonazi-demonstraties op. De neonazibeweging hoopte met dit linkse symbool een rebelsere uitstraling te krijgen, maar „onderstreepte er ook haar antisemitisme mee”, zoals het Duitse persbureau DPA al in 2004 meldde.

De cultuurgeschiedenis van de keffiyeh laat dan ook zien dat de sjaal flexibel is; hij krijgt zijn betekenis door de specifieke context waarin hij wordt gedragen.

Foto Stefan Jeremiah/ AP, Foto Jessica Gow/ TT

Nieuwe mix

Dat is nu opnieuw te zien. Op het filmfestival van Cannes in 2024 haalde het Palestijns-Amerikaanse topmodel Bella Hadid de wereldpers, toen ze in een rood-witte keffiyeh-jurk een ijsje ging eten. De jurk van het Amerikaanse modelabel Michael en Hushi stamt uit 2001, toen de politieke bedoelingen minder voorop stonden. Bijna een kwart eeuw later geldt hij als een uitgesproken pro-Palestina-statement.

De keffiyeh heeft door de oorlog in Gaza „zijn radicale symboliek teruggekregen”, zegt designhistoricus Jane Tynan van de Vrije Universiteit in Amsterdam. De sjaal is opnieuw politiek geworden: het dragen ervan kan concreet op Palestina zijn gericht, maar het motief verwijst ook naar bredere thema’s als „postkolonialisme en sociale rechtvaardigheid”.

Tas met keffiyeh-motief van het merk Merrenci. Beeld bol.com

Het gevolg hiervan is echter óók dat de modewereld hernieuwde interesse in de keffiyeh heeft gekregen, stelt modemagazine NSS: vorig jaar werden onder andere een keffiyeh-jas van het Berlijnse label GmbH in Parijs gepresenteerd, en in Milaan een jurk van Salvatore Vignola, geïnspireerd op de in Gaza omgekomen dichter Refaat Alareer. De verspreiding van het motief en zijn betekenis lijken afgelopen maanden mede door sociale media extra snel te zijn gegaan, meent NSS.

Het modern gevormde sjaaltje van de Duitse politica Cansin Köktürk sluit dan weer aan bij een flink reservoir aan mode-accessoires die online – ook via commerciële websites – worden verspreid: armbandjes, haarbandjes, sieraden en zelfs laptoptassen met zwartwit-ruitmotief. Een kleine hint naar het origineel blijkt al te volstaan om de associatie met het origineel op te roepen – waarbij veel accessoires opvallend hun best doen ook weer niet té activistisch over te komen. „Een leuke en impactvolle manier om je steun te tonen”, zoals in een advertentie op bol.com bij oorbellen met Palestijnse kleuren staat. Of bij een tas in keffiyeh-ruit: „Deze tas combineert stijl, functionaliteit en een krachtige culturele betekenis.”

Is dit een politieke ‘meningsuiting’, of is het mode met een geëngageerd tintje? De Duitse Bondsdagvoorzitter zal het er nog moeilijk mee krijgen.

Delen

Mail de redactie

Kunstenaar Dries Verhoeven (1976) vertegenwoordigt Nederland op de Biënnale van Venetië in 2026. Dat maakte het Mondriaan Fonds dinsdag bekend. De Nederlandse theatermaker en kunstenaar werkt voor de inzending samen met curator Rieke Vos (1981). De twee brengen, volgens het fonds voor het eerst, performancekunst naar het Nederlandse Rietveldpaviljoen in Venetië.

Met een ‘performatieve interventie’ reageert Verhoeven op de „onzekere gemoedstoestand” die hij in Nederland en Europa ervaart. Verhoeven: „De geopolitieke spanning is op zijn zachtst gezegd grimmig; het is lang geleden dat onze toekomst zo ongewis was. Ik wil proberen om de onrust tastbaar te maken binnen de safe space van de Biënnale.” Hij neemt het Rietveldpaviljoen, dat in principe de aangewezen locatie is voor de Nederlandse inzending aan de kunstbiënnale, als onderwerp mee in de interventie. Het paviljoen uit 1954 werd ontworpen door architect Gerrit Rietveld, en staat volgens Verhoeven voor een optimistische naoorlogse periode.

De inzending is gekozen door een internationale jury die het Mondriaan Fonds adviseert. Eelco van der Lingen, directeur van het fonds, plaatst de keuze voor Verhoevens voorstel in een recente ontwikkeling. In 2022 koos kunstenaar melanie bonajo ervoor buiten het Rietveldpaviljoen te exposeren. Twee jaar geleden organiseerde Renzo Martens een dubbeltentoonstelling in Congo, met een Congolees collectief. Van der Lingen ziet dat het Mondriaan Fonds nu weer een inzending heeft uitgekozen die „gangbare conventies opzijzet en hiërarchie en nationale representatie bevraagt. Het gebouw, de tuin, de Biënnale en de verhouding met de wereld daarbuiten verdienen het om bediscussieerd te worden.”

Dries Verhoeven maakt performances en installaties, soms in de publieke ruimte. Hij nodigt zijn publiek vaak uit mee te doen of te denken, houdt de toeschouwer een spiegel voor in werken over de kapitalistische samenleving. Kunsthistoricus en curator Rieke Vos is sinds 2023 conservator hedendaagse kunst bij het Teylers Museum in Haarlem.

De biënnale vindt plaats in 2026, van 9 mei tot en met 22 november.

Delen

Mail de redactie