Opinie | Achter het aanstekelijke wijnverhaal volgde de advertentie, werd zo de grens tussen journalistiek en commercie overschreden?

Frans Willem Saris, die afgelopen zondag na een kort ziekbed op 83-jarige leeftijd overleed, was een visionair fysicus. „We hebben een energieprobleem”, stelde hij al in de jaren tachtig van de vorige eeuw. En verbond daar consequenties aan.

Saris, toen directeur van het Amsterdamse onderzoeksinstituut Amolf, voegde de daad bij het woord. Hij initieerde projecten op het gebied van zonne-energie en duurzame ontwikkeling, fundamenteel onderzoek met maatschappelijke impact. „Jouw proefschrift laat zien dat een wetenschapper zich wel degelijk door maatschappelijke idealen mag en kan laten leiden”, aldus professor Saris in 1985 in zijn laudatio voor zonnecelpionier Wim Sinke.

Veertig jaar later bouwt SolarNL, een consortium van universiteiten en bedrijven, voort op expertise die destijds mede op Amolf is ontwikkeld. Met steun van het Nationaal Groeifonds werkt men aan nieuwe technologie voor de volgende generatie zonnepanelen.

„Frans Saris daagde ons uit boven onszelf uit te stijgen”, zegt Albert Polman, in 1989 bij Saris gepromoveerd. „Hij hielp je de beste keuzes maken, in je onderzoek en bij het uitstippelen van je verdere carrière. Heel genereus.” Van 2006 tot 2013 was Polman Amolf-directeur, nu is hij er groepsleider op het gebied van zonne-energie.

Als instituutsmanager spiegelde Saris zich aan Jacob Kistemaker, oprichter en eerste directeur van Amolf. Als de koffie maar goed is, een gevleugelde uitspraak van Kistemaker, is de titel van een recente bundel ‘verhaaltjes’ over Saris’ leven in het lab. „Saris heeft die Amolf-cultuur, gekenmerkt door wederzijds vertrouwen en persoonlijk welbevinden, alleen maar versterkt”, aldus Polman.

Openheid

Saris studeerde natuurkunde in Amsterdam en promoveerde in 1971 in Leiden bij Kistemaker op röntgenstraling. Op Amolf maakte hij in 1964 zijn opwachting als student-assistent. Van 1986 tot 1996 was hij er directeur. Openheid stond hoog in het vaandel en journalist Jannetje Koelewijn, toen Vrij Nederland, mocht een maand lang op het instituut in de keuken kijken, resulterend in het artikel De promotiefabriek.

Zijn oratie als bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, mei 1981, baarde opzien. In Dagboek van een fysicus deed Saris verslag van zijn belevenissen als onderzoeker in Moskou, Amsterdam en Yorktown Heights. Twee jaar na Laboratory Life van Bruno Latour vormde de rede een nieuwe aanval op het beeld van de waardevrije wetenschapper die zich door nieuwsgierigheid laat leiden en louter rationeel opereert.

In 1996 trad Saris aan als directievoorzitter van het ECN (Energieonderzoek Centrum Nederland) in Petten. Dat hield zich naast kernenergie bezig met wind- en zonne-energie. Problemen met de veiligheidscultuur rond het gebruik van de kernreactor brachten hem ertoe op te stappen. Met kernenergie had Saris niets. Overbodig, vond hij, en duurder dan olie en gas, zon of wind. „Waarom zegt de overheid niet: voordat jullie nieuwe kerncentrales bouwen eerst het afvalprobleem oplossen?”

Na zijn vertrek bij het ECN ging Saris op de Universiteit Leiden aan de slag als decaan van de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. Hij initieerde er de Tinbergenlezing (de eerste in 2004 door Richard Dawkins), wekelijkse This week’s discoveries-lunchlezingen en de eindejaarsboekjes Waar wij trots op zijn.

„Een sterke bestuurder”, zegt Douwe Breimer, toen rector magnificus. „Frans straalde enthousiasme uit, keek over de grenzen van afzonderlijke disciplines en hechtte aan populariseren, aan het bereiken van het grote publiek. Hij was heel direct, had uitgesproken opvattingen en kon ook mensen bruuskeren. Tegelijk was hij zeer benaderbaar, zijn deur stond altijd open.”

Brede visie

In de raad van decanen viel Saris op door zijn brede visie, zegt Breimer. „Bij de nieuwe Faculteit der Kunsten speelde de vraag of je op een uitvoerend werk met toelichtende tekst kon promoveren. In Frans Saris had ik toen een sterk medestander.”

Zelf was Saris liefhebber van moderne muziek. Bij de opening van een ionenbundelfaciliteit op Amolf gaf hij componist en cellist Frances-Marie Uitti opdracht voor een muziekstuk voor ‘cello en twee slaginstrumenten’: sissende en klapperende Van de Graaff-versnellers.

Saris beschikte over een trefzekere pen en met zijn redacteurschap van De Gids, columns in NRC Handelsblad en Het Financieele Dagblad en boeken als Darwins cijferslot (over evolutie) zocht hij de breedte, en mengde hij zich in het maatschappelijk debat. Als afscheidscollege schreef hij in 2007 een toneeltekst met rollen voor Francis Bacon, Einstein, Kafka, Spinoza en anderen. Het leverde een vermakelijke performance op.

Een fysicus experimenteert, zo ook Saris. Toen echtgenote Pien Bertelsmann dementeerde, roerde hij het ‘knuffelhormoon’ oxytocine door haar havermoutpap. Het werkte, vond hij, maar was het een placebo-effect? Pien overleed in 2016.

De laatste jaren deed Saris vooral van zich spreken op het gebied van duurzaamheid. Met kunstenares Ursula Neubauer publiceerde hij boeken over de Surinaamse marrons en het natuur- en woestijnleven in centraal-Namibië. Als overtuigd pacifist woonde hij enige tijd in Costa Rica: een land zonder leger.

Op levensbeschouwelijk terrein herkende Frans Saris zich in het Deus sive Natura van Spinoza: God en de natuur vallen samen. Uit zijn kerstbrief van 2017: „Is Deus sive Natura niet dé manier om het wonderbaarlijke te verwoorden? Het sacrale, het respect en de eerbied voor moeder natuur die bij de 21ste-eeuwse mens, de homo economicus, zo node wordt gemist?”

Delen

Mail de redactie

Vanavond is het zover: de verloofden Magdalena Eriksson en Pernille Harder staan samen op het veld, tegenover elkaar. De een speelt voor Zweden, de ander voor Denemarken. Ze vormen al meer dan tien jaar een paar.

In het mannenvoetbal wordt vaak lang en uitgebreid stilgestaan bij broers die tegen elkaar spelen, maar dat is klein bier vergeleken met wat er op dit EK voor vrouwen gebeurt. Niks broers, geliefden! Neem Viviane Miedema (Nl) en Beth Mead (Eng). Ook zij kunnen met enig geluk nog tegenover elkaar komen te staan.

Of moet ik schrijven: met enig ongeluk? Want hoe gaat dat als je elkaar, in voetbaltermen, vooral „veel pijn wilt doen”? Wat app je elkaar ‘s morgens vanuit verschillende spelershotels? „Succes”? Of: „Sterf!” Geef je een geliefde zelfvertrouwen of kom je met een vernuftige poging haar uit het veld te slaan, tenminste voor die dag?

Dit fenomeen illustreert nog eens het grootste verschil met de mannen: niet de wijze waarop spelers een hoekschop nemen of de buitenspelval hanteren, maar de eerlijkheid over eigen seksuele geaardheid. Het aantal spelers dat bij het afgelopen EK voor mannen publiekelijk uit de kast was? Nul. Bij dit EK voor vrouwen? Bijna 20 procent: 73 van de 368 deelnemende spelers. Pubquiz: hoeveel bij Oranje? Antwoord: 8. (Bron: Outsports.com)

En vanavond dus Harder versus Eriksson. Voor gelijkheid binnen de relatie zou het goed zijn als Denemarken wint, want de laatste keer dat het tegen Zweden speelde was vernederend. In Solna, Zweden, werd het 6-1. Zeg dan maar dat het „leuk” is om tegen je liefde te spelen.

Delen

Mail de redactie

Singer-songwriter Douwe Bob Posthuma bevindt zich sinds enige dagen in het brandpunt van het nationaal discours – en niet omdat hij zojuist een belangwekkend nieuw album aan zijn oeuvre heeft toegevoegd. Afgelopen zondag weigerde Posthuma op het allerlaatste moment op te treden bij het jaarlijkse Joodse voetbaltoernooi Jom Ha Voetbal in Amsterdam. Volgens hem waren er tegen de afspraken in „zionistische posters en pamfletten” te zien. Het betrof, zo bleek later, materiaal van de organisaties Stand With Us, die voorlichting geeft over Israël en antisemitisme, en Netzer Nederland, een liberaal zionistische jongerenvereniging.

Posthuma’s geopolitieke engagement kwam op een voor de aanwezige kinderen teleurstellend moment: hij stond al op het podium. In de dagen na het voorval betwistte de organisatie zijn lezing van de gang van zaken: er zouden met het boekingskantoor geen afspraken zijn gemaakt over politieke kwesties en verder zou de aard van het toernooi heel anders zijn geweest dan Posthuma en zijn begeleiders suggereerden.

Hier had de kwestie kunnen eindigen, maar dat was buiten de politiek gerekend – en dan met name buiten VVD-leider Dilan Yesilgöz. Via X liet zij nog dezelfde zondagmiddag weten dat in Amsterdam sprake was geweest van „pure haat, vol in het gezicht”. En, schreef ze: „Tachtig jaar na ‘Dit nooit weer’ gebeurt het weer” – waarmee ze een verband legde tussen het handelen van Posthuma en de Holocaust, de moord op zes miljoen Joden.

Toenemend antisemitisme is in Nederland en elders in Europa een reëel bestaand probleem. Joodse instellingen en evenementen moeten al langere tijd beschermd worden – ook al vóór de oorlog in Gaza. Het is zeer kwalijk dat dit nodig is. Politici, zeker de leider van de grootste regeringspartij, doen er goed aan prudent op te treden rondom deze materie.

Yesilgöz koos er echter voor om vol op het orgel te gaan. De in het huidige maatschappelijke klimaat voorspelbare doodsbedreigingen volgden, waardoor Posthuma dinsdag besloot met zijn gezin een veilig heenkomen in het buitenland te zoeken. Hij eiste excuses van Yesilgöz, maar die zei dat ze achter haar woorden bleef staan. De bedreigingen aan zijn adres veroordeelde ze wel.

Het staat een artiest vrij om ergens niet op te treden, ook als de daarvoor gegeven reden de wenkbrauwen doet fronsen en ook als het idee bestaat dat de persoon in kwestie niet weet waarover hij het heeft. Mocht Posthuma strafbare uitspraken hebben gedaan – wat niet het geval lijkt – dan is het aan justitie om actie te ondernemen. De landelijke politiek kan zich beter niet met de ‘kwestie-Douwe Bob’ bezighouden.

Yesilgöz’ optreden leek ingegeven door electorale motieven. De oorlog in Gaza doet de gemoederen in Nederland hoog oplopen, en de VVD-leider moet hebben gedacht dat ze met haar interventie punten kon scoren bij een deel van het electoraat.

Nu klopt het dat er verkiezingen op komst zijn, maar een volksvertegenwoordiger is niet alleen op de wereld om zoveel mogelijk stemmen te winnen. Een politicus moet ook weten wanneer de samenleving vraagt om rust en kalmte in plaats van nodeloos grote woorden en escalatie.

In een filmpje dat ze woensdagmiddag op social media zette, kwam Yesilgöz tot de conclusie dat haar X-bericht geen goed begin was geweest voor een dialoog over dit onderwerp. Dat inzicht was juist, maar kwam rijkelijk laat. Even tot tien tellen voor het drukken op de verzendknop was beter geweest.

Delen

Mail de redactie