De naam die een nieuwe paus kiest is een belangrijke eerste indicatie van het beleid dat hij wil gaan voeren. En de naam Leo kan alleen maar betekenen dat de nieuwe paus Robert Prevost, voortaan: Leo XIV, zich wil laten inspireren door de vorige paus met die naam: Leo XIII, paus van 1878 tot 1903.
De negentiende eeuw was een tijd van groeiend pauselijk conservatisme, waarin zelfs de pauselijke onfeilbaarheid werd uitgeroepen. Leo XIII koos voor aanpassing aan de modernere tijden. Zijn belangrijkste daad was dat hij aandacht vroeg voor de knellende sociale kwesties in de door klassenstrijd geteisterde industrialiserende samenlevingen.
In zijn beroemde encycliek De rerum novarum (‘Over de moderne dingen’) uit 1891 klaagde hij de slechte industriële werkomstandigheden aan en pleitte hij voor rechtvaardige lonen. Ook steunde hij de oprichting van katholieke vakbonden. De staat diende de uitwassen van het kapitalisme te bestrijden. Daarmee kregen aarzelende katholieke initiatieven als de Nederlandsche Rooms-Katholieke Volksbond (opgericht in 1888) de wind in de rug. De progressieve katholieke priester Herman Schaepman, Tweede Kamerlid tussen 1880 en 1901, voelde zich sindsdien minder alleen.
Politiek was de sociale wending een slimme daad, omdat Leo XIII duidelijk afstand nam van het opkomende revolutionaire marxisme én van het oppermachtige liberale kapitalisme. Katholieke politieke partijen konden voortaan een mooie activistische míddenweg volgen, en dat is ook precies wat in de 20ste eeuw gebeurde en veel stemmen opleverde, in de Nederlandse politiek en daarbuiten.
Atilla de Hun
Leo XIV zou ook kunnen verwijzen naar de eerste paus met die naam, Leo I, paus van 440 tot 461. Die krachtpatser zou in 453 de naar Rome opmarcherende Attilla de Hun op andere gedachten hebben gebracht, een reputatie die in de huidige wereld vol oorlog en conflicten ook wel van pas kan komen.
De vorige paus Franciscus liet zich in zijn naam inspireren door de beroemde nederige heilige die vol liefde was voor de armen, Franciscus van Assisi (1181-1226), die open kloosters stichtte in de middeleeuwse steden. Diens conservatievere voorganger Benedictus XVI koos in zijn naam juist duidelijk voor de traditie, met een van de meest voorkomende pausnamen, alleen Johannes komt vaker voor. Zelf noemde Benedictus XVI de zesde-eeuwse kloosterstichter Benedictus van Nursia als inspiratie, schrijver van de beroemde kloosterregel van gebed, werk en opsluiting in kloosters op het platteland.
Veel Amerikaanse katholieken hebben jubelend, verheugd en trots gereageerd op de benoeming van ‘hun’ paus Leo XIV. Nadat er witte rook verscheen in Rome, kleurde het Empire State Building in New York pauselijk wit en goud. In zijn geboortestad Chicago vertelde de broer van Robert Prevost hoe de nieuwe kerkvader als kind priestertje speelde met een strijkplank als altaar.
Toch is lang niet iedereen laaiend enthousiast. „Wat een opwinding, en wat een grote eer voor ons land. Ik kijk er naar uit om paus Leo XIV te ontmoeten. Het zal een zeer betekenisvol moment zijn”, reageerde president Donald Trump – naar eigen zeggen een christen zonder specifieke geloofsbelijdenis. Er konden nog net „felicitaties aan kardinaal Robert Francis Prevost” vanaf, maar Trump betrok de keuze van de kardinalen onmiddellijk op de grootsheid van de Verenigde Staten en zijn eigen rol in een toekomstig treffen.
Trumps bericht op sociale media was nog niet verschenen of er werden recente tweets van Prevost opgediept waarin hij de president en vicepresident JD Vance bekritiseerde. De 69-jarige Leo XIV is niet alleen de eerste Amerikaanse paus, hij is ook de eerste met een online verleden. Als kardinaal postte hij andermans opiniestukken die Vance „verkeerd” gebruik van bijbelteksten over naastenliefde verweten en het immigratie- en deportatiebeleid van Trump hekelden. Eerder sprak hij zich uit tegen Amerikaans racisme en politiegeweld en voor maatregelen tegen klimaatverandering.
De nieuwe paus is niet een oerconservatieve cultuurstrijder waar Trumpistische katholieken op hoopten
Vance, zelf een prominente, bekeerde katholiek, reageerde opgetogener op de pausbenoeming, maar omarmde Leo XIV niet helemaal. „Ik weet zeker dat miljoenen Amerikaanse katholieken en andere christenen zullen bidden dat hij de kerk met succes leidt”, schreef Vance. Hij lijkt zichzelf niet tot die groep te rekenen. Oud-Trump adviseur Steve Bannon, ook katholiek, veroordeelde de benoeming als „een anti-Trump-stem van de globalisten die de curie besturen”.
De nieuwe paus is niet een oerconservatieve cultuurstrijder waar Trumpistische katholieken op hoopten. In plaats daarvan krijgen ze een kerkleider die het net als zijn progressieve voorganger Franciscus vooral opneemt voor de zwakkeren in de samenleving. Al wordt hij gematigder en rustiger genoemd dan zijn Argentijnse voorganger, die de eerste Trump-regering rechtstreeks aanviel en zo de toorn van de president wekte.
Mensen verzamelen zich donderdag voor de Holy Name Cathedral in Chicago, nadat de Amerikaanse kardinaal Robert Prevost werd gekozen tot nieuwe paus.Foto Vincent Alban / Reuters
Toch vonden Make America Great Again-influencers ook enkele lichtpuntjes. De activist Charlie Kirk ontdekte dat Prevost altijd fel tegen abortus is geweest, homoseksualiteit verwerpt en geregistreerd staat als Republikein. De uit Chicago afkomstige Prevost stemde onregelmatig in zowel voorverkiezingen van die partij als in algemene verkiezingen. Die van 2016, toen Trump voor het eerst president werd, sloeg hij over. Afgelopen november stemde hij wel, maar op wie is onbekend.
Terrein winnen
Door de grootmacht van de Verenigde Staten leek het altijd onwaarschijnlijk dat de kardinalen een Amerikaan zouden verheffen tot paus. Maar Prevost is óók Peruaan. Hij trok in de jaren tachtig als Augustijns missionaris naar het Zuid-Amerikaanse land en werd er in 2015 bisschop. In Peru is eensgezind trots gereageerd: de nieuwe paus is een van hen. „De paus is een Peruaan!” en de hashtag #papaperuano gaan er rond op sociale media. Foto’s uit zijn tijd als bisschop in het Peruaanse bisdom Chiclayo worden volop gedeeld.
„We zien hem als Peruaan, hij omarmde onze cultuur, hij was gek op Peruaans eten en durfde zijn mond open te doen tegen de corrupte autoriteiten hier”, zegt docent Manuel Ponce telefonisch vanuit Lima. Hij is net als de meeste landgenoten katholiek, al krijgt de kerk van Rome in heel Latijns-Amerika steeds meer concurrentie van de pinksterbeweging. Met de sociaal bewogen Leo XIV aan het roer hoopt Ponce terrein terug te winnen in arme wijken. „Ik verwacht dat hij veel mensen hier zal aanspreken en zeer geliefd gaat worden.”
We zien hem als Peruaan, hij omarmde onze cultuur en durfde zijn mond open te doen tegen de corrupte autoriteiten hier
In de Verenigde Staten, waar zo’n twintig procent van de bevolking zich katholiek noemt, wordt niet verwacht dat een paus uit eigen land zieltjes zal winnen ten koste van andere denominaties. Wel kan hij bepalend zijn voor de koers van het Amerikaanse katholicisme zelf. Dat schuift al decennia steeds verder naar rechts op. De meest dominante, of in ieder geval meest luidruchtige stroming, vereenzelvigt zich met het huidige Republikeinse leiderschap. Deze MAGA-katholieken willen niet alleen af van abortusrechten, huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht en rechten voor transgendermensen, maar staan ook sterk nationalisme en een bikkelhard migratiebeleid voor. In november stemde bijna 60 procent van de katholieken op Trump.
Een Amerikaanse paus die de nadruk legt op barmhartigheid, en bovendien een sterke band heeft met Latijns-Amerika, zou de linksere kant van de kerk meer stem kunnen geven en zelfs een wervende rol kunnen spelen. Een confrontatie met een Amerikaanse paus zou Trump bovendien moeilijker kunnen uitleggen als opkomen voor zijn eigen volk dan zijn eerdere botsing met Franciscus. Paus Leo XIV is vanaf nu de vanzelfsprekende geestelijk leider van miljoenen landgenoten, maar ook één van hen. Op wat kritische tweets na zijn er echter geen aanwijzingen dat Leo XIV graag de strijd aangaat met het bewind in Washington.
Zichtbaar geëmotioneerd en soms met trillende stem sprak de Amerikaanse kardinaal Robert Prevost (69), geboren in Chicago en voormalig bisschop van Chiclayo, in Peru, donderdagavond zo’n 100.000 gelovigen en nieuwsgierigen toe op het volgestroomde Sint-Pietersplein in Rome, als de nieuwe paus en leider van de katholieke wereldkerk. Prevost volgt paus Franciscus op, die stierf op Tweede Paasdag, en wordt zo de 267ste paus in de geschiedenis.
De nieuwe paus, die de naam Leo XIV kiest, sprak de menigte in Rome toe in vlot Italiaans, en bracht een boodschap van Christus’ vrede. „Aan alle volkeren en aan de hele wereld, vrede zij met jullie! God houdt van jullie allemaal, en het kwade zal niet zegevieren.” Hij pleitte voor een „ontwapende en ontwapenende vrede” – een sterke vredesboodschap op een moment van verschillende grote gewapende conflicten in de wereld.
Voor het eerst komt de leider van bijna 1,4 miljard katholieken uit de Verenigde Staten, waar zo’n 20 procent van de bevolking zich als katholiek omschrijft.
Maar meer nog dan met het Westen wordt Prevost met Latijns-Amerika geassocieerd. Hij was jarenlang missionaris in Peru, waar wijlen paus Franciscus hem tijdens een bezoek in 2018 leerde kennen. Prevost oogstte van het Sint-Pietersplein een daverend applaus toen hij overschakelde op het Spaans, om een speciale groet aan Chiclayo, zijn oude bisdom in Peru te brengen.
Franciscus haalde hem naar het Vaticaan om het machtige dicasterie voor de bisschoppen te leiden
Sinds januari 2023 woont hij in Rome. Franciscus haalde hem naar het Vaticaan om het machtige dicasterie voor de bisschoppen te leiden. Zijn nieuwe functie maakte Prevost niet alleen vertrouwd met de werking van de Romeinse Curie, het bestuursapparaat van het Vaticaan, maar leverde hem ook brede naamsbekendheid op. Het dicasterie overziet veel bisschoppelijke benoemingen, en Prevost leerde zo veel kardinalen kennen. Ook vergezelde hij wijlen paus Franciscus op verschillende internationale reizen.
’Het hart van een missionaris’
Het is gebruikelijk dat een pas verkozen paus een nieuwe naam kiest. De naam Leo XIV wordt gezien als een verwijzing naar de voorganger met deze naam, paus Leo XIII. Die kerkleider schreef in 1891 de beroemde encycliek Rerum Novarum, die dieper inging op de situatie van de arbeidersklasse en onder meer ijverde voor een rechtvaardig loon en solidariteit met de zwakkeren.
„Behalve iemand die de sociale leer van de Kerk wil verspreiden, hecht de nieuwe paus Leo XIV ook veel belang aan synodaliteit, of horizontaal overleg binnen de Katholieke Kerk”, zegt theoloog en Vaticaan-kenner Emmanuel Van Lierde, die Robert Prevost in oktober 2023 nog sprak.
Prevost is lid van de Augustijnenorde, een eerder klassiek kloostergemeenschap, maar Van Lierde viel het op dat de Amerikaan bovenal het hart van een missionaris had. „Hij zei tijdens ons gesprek dat hij eerst leraar wilde worden, maar tegelijk ook zijn priesterroeping had”, zegt de theoloog. „Toen bleek dat de Augustijnen ook missionarissen uitstuurden, vormde dat voor Prevost de perfecte combinatie. Als missionaris in Peru kwam alles voor hem samen.”
Mensen reageren op de aankondiging van de verkiezing van kardinaal Robert Prevost tot paus.
Foto Amanda Perobelli/Reuters
Welke richting gaat het op met de katholieke Kerk, en waarom kozen de kardinalen voor hem? De Augustijnen staan niet bepaald bekend als uiterst progressief, maar hoewel Robert Prevost uit de Verenigde Staten komt, staat hij veraf van iemand als de uiterst conservatieve, pro-Trump-kardinaal Raymond Burke. In Chicago had Prevost volgens de krant La Repubblica een goed contact met kardinaal Blaise Cupich, die zeer ver staat van de Amerikaanse president.
Of het niettemin toch weer wat meer de conservatieve kant opgaat met Prevost, is nog afwachten, zegt Van Lierde. „Behalve wegens zijn bestuurskennis en zijn ervaring her en der in de wereld is het ook mogelijk dat de kardinalen in hem een compromisfiguur zien, die verschillende strekkingen kan verzoenen. Prevost is in ieder geval gematigder en rustiger dan Franciscus.”
Klacht in bisdom
Van zijn pauselijke voorgangers erft Leo XIV ook de gebrekkige aanpak van seksueel misbruik binnen de Kerk. Volgens The Pillar, een Amerikaanse website voor onderzoeksjournalistiek rond de katholieke Kerk, vonden drie zussen geen gehoor toen ze in 2022 misbruik in het bisdom van Chiclayo, in Peru, hadden gemeld. Het bisdom van Chiclayo reageerde dat Prevost de vrouwen in april 2022 had ontmoet en hen had aangespoord de zaak aan burgerlijke autoriteiten voor te leggen, terwijl hij een kerkrechtelijk onderzoek instelde.
Maar burgerrechtelijk werd aan de zaak geen gevolg gegeven, blijkbaar wegens onvoldoende bewijs en omdat de verjaringstermijn was verstreken. En het kerkelijke onderzoek was volgens de vrouwen niet ernstig of substantieel.
Ook de pas overleden paus Franciscus, vaak geprezen als een sociaal voelende kerkleider, slaagde er niet in het beleid van zero tolerance inzake misbruik echt af te dwingen bij de top van de Katholieke Kerk. Het is afwachten of paus Leo XIV wel een daadkrachtig antwoord op een in de Kerk wijdverspreid probleem zal formuleren.
De naam die een nieuwe paus kiest is een belangrijke eerste indicatie van het beleid dat hij wil gaan voeren. En de naam Leo kan alleen maar betekenen dat de nieuwe paus Robert Prevost, voortaan: Leo XIV, zich wil laten inspireren door de vorige paus met die naam: Leo XIII, paus van 1878 tot 1903.
De negentiende eeuw was een tijd van groeiend pauselijk conservatisme, waarin zelfs de pauselijke onfeilbaarheid werd uitgeroepen. Leo XIII koos voor aanpassing aan de modernere tijden. Zijn belangrijkste daad was dat hij aandacht vroeg voor de knellende sociale kwesties in de door klassenstrijd geteisterde industrialiserende samenlevingen.
In zijn beroemde encycliek De rerum novarum (‘Over de moderne dingen’) uit 1891 klaagde hij de slechte industriële werkomstandigheden aan en pleitte hij voor rechtvaardige lonen. Ook steunde hij de oprichting van katholieke vakbonden. De staat diende de uitwassen van het kapitalisme te bestrijden. Daarmee kregen aarzelende katholieke initiatieven als de Nederlandsche Rooms-Katholieke Volksbond (opgericht in 1888) de wind in de rug. De progressieve katholieke priester Herman Schaepman, Tweede Kamerlid tussen 1880 en 1901, voelde zich sindsdien minder alleen.
Politiek was de sociale wending een slimme daad, omdat Leo XIII duidelijk afstand nam van het opkomende revolutionaire marxisme én van het oppermachtige liberale kapitalisme. Katholieke politieke partijen konden voortaan een mooie activistische míddenweg volgen, en dat is ook precies wat in de 20ste eeuw gebeurde en veel stemmen opleverde, in de Nederlandse politiek en daarbuiten.
Atilla de Hun
Leo XIV zou ook kunnen verwijzen naar de eerste paus met die naam, Leo I, paus van 440 tot 461. Die krachtpatser zou in 453 de naar Rome opmarcherende Attilla de Hun op andere gedachten hebben gebracht, een reputatie die in de huidige wereld vol oorlog en conflicten ook wel van pas kan komen.
De vorige paus Franciscus liet zich in zijn naam inspireren door de beroemde nederige heilige die vol liefde was voor de armen, Franciscus van Assisi (1181-1226), die open kloosters stichtte in de middeleeuwse steden. Diens conservatievere voorganger Benedictus XVI koos in zijn naam juist duidelijk voor de traditie, met een van de meest voorkomende pausnamen, alleen Johannes komt vaker voor. Zelf noemde Benedictus XVI de zesde-eeuwse kloosterstichter Benedictus van Nursia als inspiratie, schrijver van de beroemde kloosterregel van gebed, werk en opsluiting in kloosters op het platteland.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131960382-b402af.jpg|https://images.nrc.nl/_pZBy3b0OsKGuPL09Wo1al6jPdE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131960382-b402af.jpg|https://images.nrc.nl/WFMXWJ2udyVEEof_f5jfsF3DdbQ=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131960382-b402af.jpg)
