Het Franse eiland Mayotte ligt vier maanden na de verwoestende cycloon nog steeds in puin. ‘Frankrijk geeft geen zak om ons’

‘Mama, waar is ons huis gebleven?” Het peuterzoontje van Nifani Daoud (39) snapte er niets van, de avond nadat cycloon Chido over het Franse overzeese eiland Mayotte was geraasd.

Toen de tropische storm die Mayotte op 14 december urenlang teisterde eindelijk was gaan liggen, liep Daoud met haar man en drie kinderen vanuit een schuillocatie naar huis in kustplaatsje M’Tsangamouji. Ze troffen enkel rode aarde aan. „De wind had alles meegenomen”, zegt Daoud – blauwe lippenstift, haar kinderen drentelen om haar benen.

De steile straten lagen bezaaid met takken, omgewaaide palmbomen, stukken golfplaten. Mensen waren in alle staten: geschokt door de verwoestende kracht van de cycloon, verdrietig over de verliezen, uitzinnig in leven te zijn. Op heel Mayotte vielen zeker veertig doden en honderden gewonden. 41 mensen worden nog altijd vermist.

Vier maanden later lijkt het op Mayotte – een bergachtig eiland twee keer zo groot als Texel, gelegen tussen Madagascar en Mozambique – alsof de cycloon een week geleden is overgeraasd. De wegen zijn vrij en een deel van het overweldigende groen is dankzij het broeierige klimaat weer aangegroeid. Maar overal vind je nog omgewaaide bomen, gedeukte auto’s, opengereten huizen, gezonken zeilboten. Langs wegen liggen soms stinkende hopen afval. Maki’s klauteren er doorheen, op zoek naar eten. De vele fruitbomen zijn omgewaaid, waardoor er weinig te eten is voor de aapjes.

Te midden van deze chaos is het wijkje van Daoud herrezen. „We hebben geen geld voor nieuw materiaal dus onze mannen zijn op zoek gegaan naar weggewaaide golfplaten.” Ze konden niet genoeg vinden om alle huisjes opnieuw op te bouwen, dus gezinnen – met drie, vijf, soms zelfs zeven kinderen – zijn bij elkaar ingetrokken. Elektriciteit wordt hier afgetapt of is er überhaupt niet. Koken gebeurt op houtvuur, kleding wordt in een rivier gewassen. Daoud slaapt met haar gezin op één matras.

Lees ook

Lees ook: De kwetsbare bevolking van het Franse eiland Mayotte krijgt met cycloon Chido nog een klap te verduren

Overal op Mayotte werden sloppenwijken als deze weggevaagd door de cycloon – ook alle doden vielen hier. „De kwetsbaarheid komt vooral door de ligging van de sloppenwijken”, zegt de aan de Universiteit van Montpellier verbonden geograaf Fahad Idaroussi Tsimanda in de hoofdstad Mamoudzou. „Ze zijn gebouwd op instabiele heuvels, in rivierbeddingen, in de mangrove. Dat maakt ze kwetsbaar voor stormen en overstromingen.” Ook de zwakte van het bouwmateriaal speelt mee.

Toch zijn er ontelbaar veel banga’s, zoals de lage huisjes worden genoemd. Op Mayotte, dat sinds 1841 onder Frankrijk valt en sinds 2011 een departement is, zijn vier op de tien woningen opgebouwd uit golfplaten en doeken. Overal zie je ze, soms pal naast forse villa’s. Erin wonen arme Mahorezen of, vaker, migranten, afkomstig uit de omringende eilandengroep Comoren (zoals Daoud), Madagascar of continentaal-Afrikaanse landen.

Zij kwamen de afgelopen twintig jaar in groten getale naar Mayotte op zoek naar een beter leven. Het eiland mag dan het armste departement van Frankrijk zijn, in vergelijking met omringende landen is het rijk. Het aantal inwoners verdubbelde afgelopen 25 jaar, tot zeker 321.000 mensen in 2024. Van hen is ongeveer de helft buitenlands.

De cycloon was een kans de wildgroei van sloppenwijken een halt toe te roepen, verzucht de burgemeester van Mamoudzou, Ambdilwahedou Soumaila (43), van de rechtse partij Les Républicains – witte boubou, geel hoedje. „Chido had alle sloppenwijken van de kaart geveegd en we hebben niet de moed gehad de wederopbouw te verbieden”, zegt hij in zijn met airco gekoelde Hôtel de Ville. „Als er morgen nog een cycloon komt, zullen dezelfde mensen sterven.”

Dat dit niet is gebeurd, wijt Soumaila aan onderinvesteringen van de Franse staat. „Onze elektriciteitsdraden hangen buiten en die waren allemaal kapot gegaan, waardoor we wekenlang nauwelijks elektriciteit en bereik hadden.” Er waren bovendien nauwelijks cycloonpreventiemaatregelen getroffen, waardoor de stormschade enorm was. En de noodhulp kwam laat en chaotisch op gang. „Iedereen was bezig met overleven en in die tijd zijn de sloppenwijken weer opgebouwd.”

Soumaila maakt net als andere Mahorezen de vergelijking met Réunion: een Frans eiland aan de andere kant van Madagascar. „De staat heeft altijd geïnvesteerd in Réunion, maar Mayotte wordt aan zijn lot over gelaten.” De verschillen tussen de twee eilanden zijn enorm: op Réunion zijn geen sloppenwijken, elektriciteitskabels lopen onder de grond. Er is veel minder armoede en sociale problematiek, het toerisme floreert.

Weinig water, hoge prijzen

Ook vóór Chido leefden de bewoners van Mayotte onder omstandigheden die elders in Frankrijk nooit geaccepteerd zou worden. Er is maar twee op de drie dagen stromend water (de weken na Chido nog minder), dat bovendien geregeld niet schoon genoeg is om te drinken. Dit betekent wassen met emmers water, regenwater opsparen voor de wc, regelmatig aan de diarree. Prijzen liggen 10 tot 30 procent hoger dan in continentaal Frankrijk, maar lonen vele malen lager: de helft van de mensen moet rondkomen met minder dan 261 euro per maand. Omdat de ontelbare fruit- en palmbomen goeddeels verwoest zijn door Chido, zijn de prijzen van groente en fruit verder gestegen

De publieke voorzieningen piepen en kraken. Schoolklassen puilen uit door de bevolkingsgroei, vaak hebben kinderen maar een paar uur les per dag, leerlingen zitten met honger in de klas. Ruim 15.000 kinderen gaan überhaupt niet naar school. Van de kinderen die wel naar school gaan, is voor de meesten Frans niet de moedertaal. Toch wordt het zware curriculum dat in continentaal Frankrijk is opgesteld, hier op dezelfde manier onderwezen – veelal door docenten uit la métropole.

Het maakt dat veel kinderen de lessen niet kunnen volgen, zegt stagiair in een koffiewinkel Gaëtan Toto (19) – korte dreads, voetbalshirt. „Op school merkte ik vaak dat het te snel ging, alleen kinderen uit continentaal Frankrijk konden het volgen.” „Ik herformuleer vaak de lesstof en vraag geregeld of mijn leerlingen het hebben begrepen”, zegt de uit regio-Parijs afkomstige Colette Bouchard (30), die lesgeeft op een middelbare school in M’Tsangamouji. „Maar op een gegeven moment moet je verder – ook al snappen leerlingen het niet of liggen kinderen te slapen.”

De cycloon heeft de problemen verergerd, blijkt bij de middelbare school Younoussa Bamana in Mamoudzou. Verschillende gebouwen van het enorme schoolcomplex (2.500 leerlingen) hebben geen dak meer, een scheikundelokaal is gevuld met vervormde stoelen, stukken dak, kapot gevallen Erlenmeyers. „De helft van onze lokalen is niet bruikbaar”, zegt rector Serge Rodrigues. „Onze leerlingen gaan nu drie dagen per week naar school. Daar zijn we al heel blij mee.”

Ook de gezondheidszorg zucht onder de bevolkingsgroei en arbeidstekorten. Het komt geregeld voor dat migranten hoogzwanger aankomen en meteen moeten bevallen – deze vrouwen hopen zo Franse papieren te krijgen voor hun kinderen. „Het is machinewerk, terwijl het moeilijke casussen zijn: de zwangerschap is meestal niet gemonitord dus de baby’s hebben vaker gezondheidsproblemen”, vertelt een vroedvrouw. „Een keer bleek een vrouw tot haar eigen verrassing een drieling te dragen.” Babysterfte ligt beduidend hoger dan in continentaal Frankrijk: 9,2 procent tegenover 3,5 procent.

De zwakke diensten, de bevolkingsgroei, corruptie en de flagrante ongelijkheid leidden afgelopen jaren tot een enorme toename aan criminaliteit en geweld op Mayotte. Ook politieacties om immigratie te beperken spelen een rol: ouders die worden uitgezet laten geregeld hun kinderen achter. Onder meer hierdoor lopen zo’n 4.500 minderjarigen zonder ouders rond. Je ziet ze in Mamoudzou bedelen om kleingeld, op afvalbulten speuren naar eten.

Dit soort kinderen en andere jongeren zijn jeugdbendes gaan vormen die het leven van Mahorezen op de kop zetten. De chique hoteleigenaresse Daourina Romouli (68) vertelt dat duizenden euro’s aan juwelen uit haar woning gestolen is. Docent Bouchard kent mensen die zijn overvallen door jongeren met machetes terwijl ze vaststonden in een file op een van de weinige autowegen. Schoolrector Rodrigues zegt dat hij „op Mayotte heeft geleerd wat ‘geweld’ echt betekent”. „Deze jongeren gooien stenen, verbrijzelen schedels, zijn zelfs bereid tot moord.”

Aangiften leiden meestal tot niets, waarbij meespeelt dat de enige gevangenis overvol zit. En dus nemen Mahorezen zelf maatregelen: Romouli nam een nachtbewaker aan, anderen lieten muren om hun villa’s bouwen. Als de zon onder is, blijven de meeste mensen binnen, zeker nu de straatverlichting kapot is. Toto neemt soms een mes mee op pad. „Dat durf ik helemaal niet te gebruiken, maar misschien kan ik ze er bang mee maken. Je moet jezelf hier beschermen.”

Het is niet zo dat de regering niets doet. François-Xavier Bieuville – prangende blauwe ogen, korte, grijze coupe – is als prefect van Mayotte het gezicht van de Franse staat. Omdat Chido zijn kantoor vernielde, ontvangt hij op het terras-met-zwembad van zijn ambtswoning. „Dankzij verschillende politieacties is sinds een jaar het geweld afgenomen”, zegt Bieuville. „We hebben geen last meer van wegversperringen door struikrovers en we hebben honderd bendeleiders opgepakt.” Ook zijn er plannen om de gevangenis te vergroten.

Dat wil niet zeggen dat de problemen voorbij zijn, zegt burgemeester Soumaïla. „Die bendeleiders worden zo vervangen. Je moet duizenden criminelen oppakken wil je echt impact hebben.” Het aantal diefstallen is onlangs bovendien toegenomen: dieven profiteren van de kapot gewaaide straatcamera’s en -verlichting. Ook worden onderliggende problemen zoals de ouderloosheid van duizenden kinderen niet opgelost met de politie-acties.

Lees ook

Lees ook: Franse agenten zijn begonnen door geweld geteisterd eiland Mayotte schoon te vegen

Mensen zoeken hun toevlucht in de middelbare school Bamana in Mamoudzou na cycloon Chido.

Foto’s David Lemor

Immigratiebeleid

Veel Mahorezen willen dat harder wordt opgetreden tegen illegale immigratie. De radicaal-rechtse partij Rassemblement National is bijzonder populair en afgelopen jaren vonden meerdere felle anti-immigratieprotesten plaats. Ook Soumaïla is voor repressief immigratiebeleid: „deze mensen hebben geen papieren, dus wat doe je dan om rond te komen? De criminaliteit in of zwart werken.” (Buitenlanders worden overigens niet overgerepresenteerd in de criminaliteitscijfers.)

De burgemeester heeft een belang: „doordat zoveel migranten aankomen die zich nergens inschrijven, weten we niet met hoeveel we precies zijn – wat invloed heeft op de budgetten die wij uit Parijs ontvangen.” Het leidt ook tot paranoia. „We zijn inmiddels met meer dan 50 procent buitenlanders, het lijkt wel alsof hier sprake is van een grote omvolking”, zegt Soumaïla. „Is dat vanuit Parijs georganiseerd? Je gaat het je afvragen.”

De geluiden worden in politiek Parijs gehoord. In 2014 werd al bepaald dat een verblijfsvergunning op Mayotte géén toegang geeft tot het Franse vasteland. En begin april is een wet aangenomen die het droit du sol inperkt: op Mayotte geboren kinderen moeten voortaan aan strenge voorwaarden voldoen om recht te hebben op een Frans paspoort. President Macron kondigde onlangs meer middelen voor de grenspolitie aan. Ook wordt onderzocht of ouders van criminele kinderen hun verblijfsvergunning kunnen verliezen.

Geograaf Idaroussi Tsimanda vraagt zich af of het zal helpen. „Je krijgt nog meer mensen die ‘vastzitten’ op Mayotte, die geen opleiding kunnen volgen omdat er te weinig plekken zijn, die niet kunnen werken, geen toekomstperspectief hebben.” Hij pleit voor strenge grenscontroles en ‘territoriale solidariteit’: „Mayotte is niet oneindig groot, als er te veel mensen wonen, moet je mensen naar het vasteland laten gaan.”

En er zou meer geïnvesteerd moeten worden in publieke diensten. Volgens Idaroussi Tsimanda komt het gebrek aan investeringen doordat Mayotte niet wordt ‘gezien’ in Parijs: „In continentaal Frankrijk hebben veel mensen een eurocentrische blik: er is veel onwetendheid over de overzeese gebieden en vooral over Mayotte. Veel Fransen weten niet eens waar het precies ligt.”

Na Chido zijn verschillende wederopbouwplannen aangekondigd. Tot dusver zeggen bewoners ook daar weinig van te merken. Moeder Daoud, die „alles kwijtraakte” van haar koelkast tot kleding en schoolspullen, ontving alleen een voedselpakket van een Amerikaanse ngo. Hoteleigenaresse Romouli heeft in de tussentijd zelf maar bouwmateriaal besteld uit Dubai. „Niemand verwacht hier iets van de staat, dus regelen we onze zaakjes zelf en we helpen elkaar.” Toto: „Frankrijk geeft geen zak om ons.”

Koloniale sfeer

Bij deze gevoelens speelt mee dat er een wat koloniale sfeer op het eiland hangt. Fransen uit la métropole mengen weinig met de lokale bevolking. In restaurants zijn meestal veruit de meeste klanten wit, terwijl werknemers zwart zijn. Er zijn grote culturele verschillen: de Mahorezen zijn overwegend islamitisch en spreken meestal shimaoré in plaats van Frans met elkaar. En er wordt veel wij-zij gedacht. Zo verklaart docent Bouchard haar vrijwel uitsluitend witte vriendengroep: „De Mahorezen houden niet van apéros” – het in Parijs zo verbindende glas wijn. Toto zegt dat veel Mahorezen muzungu’s (witte mensen) „niet grappig” vinden.

Er is ook een zichtbare financiële kloof, aangejaagd door de premies die ambtenaren, leraren en ziekenhuispersoneel ontvangen om op het gehavende eiland te werken. Toto vertelt dat zijn witte baas hem vaak uitfoetert – ook tijdens het interview komt de man tierend binnen. „Hij behandelt me als een slaaf. Ik loop stage maar krijg helemaal geen opleiding en ik moet vaak schoonmaken. Dat hoeft zijn zoon die hier ook werkt nooit.” Ook hoteleigenaresse Romouli heeft de indruk dat sommige muzungu’s „denken dat alle Mahorezen onnozel zijn”.

Migranten voelen zich weer gediscrimineerd door Mahorezen. Zo denkt Daoud dat zij is gediscrimineerd toen de gemeente voedselhulp uitdeelde. „Het is wel héél toevallig dat het steeds op was als wij aankwamen.” Dat terwijl ze een risico nam door haar naam te geven: „Dat wilde ik liever niet, want daarmee kunnen de autoriteiten je opzoeken en uitzetten. Maar we hadden eten nodig.”

Mayotte focust nu op het opnieuw opbouwen van het eiland: huizen worden opgelapt, restaurants heropenen, fruitplantages worden opnieuw geplant, straatverlichting hersteld. Het treffen van preventiemaatregelen is nog steeds geen prioriteit. „Er is geen enkele aanvraag gedaan voor een preventieproject, zoals het verwijderen van obstakels in rivierbeddingen”, verzucht prefect Bieuville.

Het toont volgens hem dat het besef niet is ingedaald dat Mayotte nog een keer hard geraakt kan worden. De laatste verwoestende cycloon was decennia geleden, waardoor veel Mahorezen denken dat dit maar één keer in een mensenleven voorkomt – wat vanwege klimaatverandering niet gezegd is. Daoud heeft een andere verklaring: „Wij zijn bezig met de vraag of we onze kinderen vanavond kunnen voeden. Wij denken niet aan de toekomst.”

Lees ook

Lees ook: Op Réunion worden de lampen gedoofd om jonge zeevogels een kans te geven

Delen





Mail de redactie