Welke woorden Volodymyr Zelensky afgelopen zaterdag in de Sint-Pietersbasiliek precies gebruikte in zijn entre nous met Donald Trump is nog steeds niet helemaal opgehelderd, maar het pleidooi van de Oekraïense president voor de bescherming van zijn belegerde land tegen de Russische agressor lijkt zijn uitwerking niet te hebben gemist. De grondstoffenovereenkomst die de VS en Oekraïne woensdag in Washington sloten – na weken soebatten in een soms uitermate vijandige sfeer – lijkt in weinig meer op wat twee maanden geleden in Kyiv nog werd omschreven als een Amerikaanse ‘poging tot afpersing’.
Nog niet alle details zijn bekendgemaakt, maar één ding lijkt Oekraïne al te hebben bereikt: het tekenen van de ‘deal’ kweekt bij Trump de enige goodwill en neemt voor Kyiv belangrijke obstakels weg voor de aanschaf van Amerikaanse wapens en ander militair materieel, waarmee de Oekraïense strijdkrachten zich beter kunnen verdedigen tegen de aanhoudende Russische aanvallen op hun grondgebied. Volgens de Kyiv Post keurde de regering-Trump donderdag voor het eerst de export van wapens aan Oekraïne goed, ter waarde van 50 miljoen dollar. Oekraïne wil voor tientallen miljarden inkopen doen in de VS, vooral voor zijn luchtverdediging.
Soevereine staat
De komst van Amerikaans militair materieel – broodnodig in de Oekraïense strijd tegen de Russen – was sinds de terugkeer van Trump in het Witte Huis hoogst onzeker geworden. Nog maar twee maanden geleden schortte Trump de levering van alle militaire hulp en inlichtingen aan Kyiv op, in de nasleep van zijn openbare ruzie met Zelensky in de Oval Office. Daarmee ontvouwde zich voor Oekraïne, dat dagelijks diepe wonden oploopt in de oorlog, het slechtst denkbare scenario.
Woensdag klonk de Amerikaanse toon de Oekraïners een stuk vriendelijker in de oren – en dat kan Kyiv zien als een overwinning. Waar de regering-Trump zich de afgelopen weken in de perceptie van Kyiv vooral opwierp als spreekbuis van het Kremlin, spreekt Washington zich nu ondubbelzinnig uit voor het voortbestaan van Oekraïne als soevereine staat. „Deze overeenkomst geeft Rusland het duidelijke signaal af dat de regering-Trump zich committeert aan een vredesproces dat over de lange termijn aanstuurt op een vrij, soeverein en welvarend Oekraïne”, schreef minister van Financiën Scott Bessent in een verklaring.
Het was dezelfde minister die begin februari nog in Kyiv kwam met een Amerikaanse rekening van 500 miljard dollar voor de militaire steun die Oekraïne de afgelopen jaren had gekregen. Niet dat dat bedrag daadwerkelijk de waarde vertegenwoordigde van de Amerikaanse hulp, maar Trumps transactionele bedoelingen waren duidelijk.
Evenwichtiger
Drie maanden later lijken de lasten en de lusten van de ‘grondstoffendeal’ evenwichtiger verdeeld. Kern van de overeenkomst is de oprichting van een gezamenlijk investeringsfonds voor het ontginnen van de minerale rijkdommen en de wederopbouw van het land na de oorlog. Met het United States-Ukraine Reconstruction Investment Fund krijgen Amerikaanse bedrijven voorkeursrecht bij de toegang tot cruciale mineralen en natuurlijke hulpbronnen van Oekraïne.
Van Oekraïense terugbetaling van de Amerikaanse militaire steun van de afgelopen jaren is geen sprake meer. In plaats daarvan komen de landen overeen dat toekomstige militaire steun kan worden gezien als Amerikaanse bijdragen aan het investeringsfonds.
Met de overeenkomst kan Oekraïne bij zijn wederopbouw profiteren van de Amerikaanse kennis en investeerders bij de exploitatie van zijn bodemschatten. Daarbij gaat het onder meer om aardmetalen die van cruciaal belang zijn voor nagenoeg alle moderne elektronische apparaten en wapens, maar ook om olie en gas.
Na het einde van de oorlog krijgt Oekraïne van Washington nog steeds niet de veiligheidsgaranties waarom het had gevraagd, maar de Amerikanen speken zich volgens The Washington Post wel uit voor steun aan „Oekraïnes veiligheid, welvaart, wederopbouw en integratie in de mondiale economische kaders”.
De Amerikanen zullen er na de oorlog op toezien dat „geen staat of persoon die de Russische oorlogsmachine financierde of bevoorraadde” kan verdienen aan de wederopbouw van Oekraïne, zei Bessent woensdag. Ook die toon is de afgelopen weken wel eens anders geweest.
De Oekraïense minister van Economische Zaken Joelja Svyrydenko zei woensdag dat de overeenkomst geen grondwettelijke problemen meer oplevert voor Oekraïne, zoals in vorige versies, of obstakels opwerpt voor een toekomstig EU-lidmaatschap. „Het belangrijkste is dat deze overeenkomst een boodschap aan andere wereldmachten afgeeft, dat Oekraïne een betrouwbare partner is voor de lange termijn, voor de komende decennia.”
Met de grondstoffenovereenkomst lijkt Trump een opmerkelijke spagaat te maken: de VS zoeken hiermee enige toenadering tot Oekraïne, zonder Poetin direct te schofferen met maatregelen die rechtstreeks tegen de Russische belangen ingaan. Of de regering-Trump daadwerkelijk opschuift in de richting van Oekraïne is nog maar de vraag. Trump maakt regelmatig een ommezwaai op tal van beleidsvlakken.
Goede relaties
Tijdens de recente Amerikaanse pogingen om de oorlog tussen Rusland en Oekraïne te beëindigen waren Trump en de vertegenwoordigers van zijn regering opvallend mild voor de Russische Poetin. Zo liet Trump blijken dat hij overweegt de economische sancties tegen Rusland en zaken wil doen met Moskou. Ook koos Trump de zijde van Poetin bij het dwarsbomen van het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. Verder is Rusland een van de weinige landen in de wereld die volledig worden ontzien bij het nieuwe Amerikaanse regime van importheffingen.
Ondertussen verdedigde Trump zijn fors uitgeklede ‘mineralendeal’ woensdag door te wijzen op de financiële winst die de Amerikanen in de toekomst kunnen behalen uit de ontginning van Oekraïense grondstoffen. „Wij zitten hier voor 350 miljard dollar in, of daar in de buurt. [Oud-president] Biden gaf hen 350 miljard dollar aan cash en materieel; wij kregen niks. In theorie krijgen we veel meer dan 350 miljard.” Overigens bestaat er geen enkel bewijs dat de VS de afgelopen jaren zoveel geld aan Oekraïne hebben uitgegeven als Trump beweert.
Op de korte termijn lijkt de grootste winst voor Oekraïne dat het president Trump even in het zonnetje heeft kunnen zetten. De details van de grondstoffenovereenkomst worden pas relevant zodra de oorlog ten einde is. Tot die tijd hebben de Oekraïners er vooral belang bij dat het goede relaties onderhoud met ’s werelds belangrijkste militaire macht.
