Wie vijf kilometer per uur loopt, wordt als vanzelf gedwongen tot reflectie

In veel wandelfilms is de fysieke tocht die hoofdpersonen afleggen vooral een metafoor. Ontberingen en obstakels onderweg staan voor mentale hindernissen die overwonnen moeten worden. Maar met zulke verhalen mag ik The Salt Path, over de tocht van vijftigers Raynor en Moth Winn langs het meer dan duizend kilometer lange Britse South West Coast Path, niet vergelijken, zo benadrukken acteurs Gillian Anderson en Jason Isaacs via Zoom. Isaacs: „De hoofdpersonen van veel wandelfilms vertrekken omdat ze iets willen ontdekken of zichzelf zoeken.” Raynor en Moth wandelen volgens hem uit wanhoop. „Ze waren in een afgrond gegooid.”

The Salt Path is gebaseerd op Raynors gelijknamige memoires uit 2018, waarin ze de wandeltocht beschrijft waaraan zij en haar echtgenoot beginnen nadat ze uit hun huis zijn gezet – een zakelijke deal met een vriend is desastreus afgelopen. Moth is recent ook gediagnosticeerd met een terminale hersenziekte waardoor hij fysiek en mentaal aftakelt. Omdat ze geen woonplek en inkomen meer hebben – ze runden een soort B&B – besluiten ze te wandelen, ondertussen wild te kamperen en te overleven op goedkoop eten als noodles en rijst. Isaacs: „Hun eigen toekomst en de toekomst die ze wilden voor hun kinderen is hun afgenomen. Ze hadden het gevoel dat ze hun kinderen in de steek lieten en elkaar teleurstelden. Langzaam veranderen er dingen vanbinnen en vanbuiten, niet omdat ze op zoek zijn naar spirituele verlichting, maar omdat ze proberen te overleven.”

The Salt Path is het filmregiedebuut van Marianne Elliott, daarvoor gerenommeerd theaterproducent en -regisseur. Tijdens de coronapandemie werd ook de Broadwayproductie waaraan Elliott werkte stilgelegd. Op een zomerdag zat ze in een park in Engeland en dacht ze na „over de ervaring buiten in de natuur te zijn in tijden van gigantische tegenslagen – voor de theaterindustrie was de pandemie catastrofaal”. Ze herinnerde zich toen het boek van Winn, dat ze las toen het uitkwam. „Het gaat over iemand die zich in een nog veel ergere situatie bevindt en troost en kracht vindt in de natuur. Ik bedacht toen dat dit een geweldige film zou kunnen opleveren.

„Moth kreeg een terminale diagnose en zou langzaam al zijn lichaamsfuncties verliezen. Hij kreeg het advies thuis te blijven en te rusten, maar hij en Raynor deden precies het tegenovergestelde. Het is een heel zware tocht, maar wel door mogelijk het mooiste deel van de Britse eilanden. Zelf hadden ze het gevoel geen andere keuze te hebben: het was passief wachten op de dood, in een opvang van de gemeente, of opstaan en bewegen. Pas later merkten ze de effecten daarvan.”

Moth leeft nog steeds, ondanks zijn terminale diagnose. Volgens Raynor doordat ze zo veel tijd in de natuur doorbrachten, vertelt Elliott. „Ze hadden een paar ontmoetingen met mensen tijdens de wandeling, die waren meestal niet erg positief.” Hun ervaringen in de natuur vonden ze daarentegen ‘voedend’ en ‘helend’. Elliott: „Ook interessant is dat ze eigenlijk niet praatten over Moths ziekte of hoe ze dakloos waren gemaakt. Ze probeerden hun trauma niet te verjagen via woorden, maar op een andere, fysieke manier.”

Oordelen

De film gaat niet erg diep in op de redenen waarom Raynor en Moth dakloos werden. Dat doet ze bewust niet, vertelt Elliott. „Wat mij raakte in het verhaal, was dat je het gevoel krijgt dat het iedereen kan overkomen. Ze behoorden tot de middenklasse, deden het vrij goed, woonden in een vrij schattig huis, hadden twee kinderen op de universiteit. En toch belandden ze in deze hachelijke situatie. Ik heb mensen ontmoet die het boek hebben gelezen en snel een oordeel klaar hadden en zeiden: ‘Waarom lieten ze dit gebeuren?’” Deze houding – waarbij de schuld van dakloosheid bij degenen zonder vaste verblijfplaats wordt gelegd – is volgens de regisseur een manier hoe mensen dakloosheid wegzetten als iets wat niets met hen te maken heeft. Zelf wilde ze vooral focussen op hóé Raynor en Moth omgaan met hun situatie.

The Salt Path is gebaseerd op de memoires van Raynor Winn, een vrouw van middelbare leeftijd. Die zag je tot een paar jaar geleden zelden in een dragende filmrol en al helemaal niet als ze volstrekt niet-glamoureus zijn, zoals hier. Gillian Anderson speelt Raynor ongewassen, verbrand en met een uitgroei. Dit verhaal dankt zijn relevantie volgens Elliott juist aan de leeftijd van de hoofdpersonen. „Als ze twee twintigers zouden zijn geweest, was het niet interessant: er zijn zo veel mensen die het South West Coastpad bewandelen. Het gaat om de situatie waarin Raynor zit: ze had geen huis, geen inkomen, waarschijnlijk binnenkort geen man meer en geen enkele kans om een baan te vinden vanwege haar leeftijd. Ze voelde zich een nobody, een wegwerpobject. Ik denk dat heel veel vrouwen dit gevoel hebben. Wat ik zo onvoorstelbaar aan Raynor vind, is dat ze zo staalhard en ondernemend bleef, hoewel de wereld zei dat ze onzichtbaar en onbruikbaar is.”

Zowel de regisseur als de acteurs spraken ter voorbereiding een paar keer met de echte Raynor en Moth. Het zorgde er mede voor dat Jason Isaacs en Gillian Anderson terughoudend zijn om te praten over zware momenten tijdens de opnames langs de zuidwestkust van Engeland, zoals de openingsscène waarin we zien hoe de tent van Raynor en Moth volloopt met ijskoud water. Anderson: „Bij producties zoals deze verander je tussen scènes door van kleding, spring je even achter een verwarming of ga je terug naar je hotel. Een totaal andere ervaring dan die van hen. Als zij doorweekt waren of het ijskoud hadden, bleven ze koud en hadden ze bovendien honger. Dus ja, sommige scènes waren wat ongemakkelijk, maar aan het einde van de dag hadden wij een dak boven ons hoofd en eten in onze buik.” Isaacs: „Sommige dagen waren fysiek uitputtend. Maar tijdens het filmen dacht ik al: ik ga hier nooit over klagen in interviews.”

Delen

Mail de redactie

Filmmakers houden van personages die slenteren, kuieren, flaneren of wandelen, al was het maar omdat van A naar B gaan structuur geeft aan een verhaal. Mensen die zich voortbewegen geven dynamiek aan je film én de mogelijkheid visueel uit te pakken met prachtige landschappen of desolate stadsgezichten.

Naast de fysieke verplaatsing heeft reizen altijd een spirituele dimensie, de reiziger komt onderweg tot inzichten. Dit gebeurt al in de road movie, die vooral over deze mentale reis gaat. In de wandelfilm, zoals deze week The Salt Path, staat die diepe reflectie zelfs voorop. Dat heeft met tempo te maken. Wie vijf kilometer per uur loopt, wordt als vanzelf gedwongen tot reflectie en het beschouwen van je omgeving.

De laatste jaren worden er veel wandelfilms gemaakt waarvan het merendeel middelmatig is, denk The Unlikely Pilgrimage of Harold Fry (2023). Wat zijn de voorwaarden voor een goede wandelfilm? Het antwoord is relatief simpel. De maker dient onderweg een aantal thema’s aan te stippen.

1Pijn/trauma

In Cléo de 5 à 7 (Agnès Varda, 1961) slentert Cléo twee uur door Parijs, in afwachting van het antwoord op de vraag of ze al dan niet ongeneeslijk ziek is. Net als in wandelfilm Wild (2014) begint de reis in The Salth Path vanuit een traumatische gebeurtenis. In Wild gaat de hoofdpersoon de Pacific Crest Trail lopen om in het reine te komen met de vroege dood van haar moeder. In The Salt Path raakt het echtpaar Raynor en Moth hun huis kwijt, bovendien wordt Moth gediagnosticeerd met een terminale hersenziekte Hij sleept met zijn been, wat de wandeltocht langs het South West Coast Path extra compliceert. Desondanks vermijdt The Salth Path sentimentaliteit, mede dankzij de nuchtere personages die sterk worden neergezet door Gillian Anderson en Jason Isaacs.

2Tegenslag

De tocht die ondernomen wordt, moet niet van een leien dakje gaan. Er moeten ontberingen zijn. Niet voor niets heeft wandelen iets religieus, van pelgrimages tot de 14 staties van Jezus op weg naar zijn kruisiging. In de openingsscène van The Salt Path dreigt de tent van Ray en Moth weg te spoelen als het vloed wordt. De verplaatsing van de tent wordt bovendien bemoeilijkt door noodweer. Dit soort tegenslag geeft drama aan wandelfilms en dient overwonnen te worden.

3Ontmoetingen

In wandelfilms moeten de hoofdrolspelers tijdens de tocht vol ontberingen twee types tegenkomen. In The Salt Path zijn dit enerzijds oude bromberen die het echtpaar toebijten dat ze op een plek staan waar ze niet mogen kamperen. Anderzijds hoort de wandelaar inspirerende mensen te ontmoeten, mensen die de reiziger bevestigen in vooral hun spirituele zoektocht. In The Salt Path is dat de vrouw die vindt dat Ray en Moth ‘gezouten’ zijn: een met de natuur.

4Natuurlyriek

In haar essaybundel Wanderlust haalt Rebecca Solnit een keur aan figuren aan voor wie wandelen gelijk staat aan denken of creativiteit. Zo schrijft ze ook over de dichter William Wordsworth, die met zijn zus door het Engelse Lake District wandelt. Onderweg maken ze graag een omweg om prachtige watervallen te bewonderen.

Die romantiek en zoektocht naar het Sublieme zit ook in goede wandelfilms. Het landschap mag in al zijn pracht en praal getoond worden. In Wild gebeurt dit meermaals om te benadrukken hoe nietig de mens is. In The Salt Path is die schoonheid vaak ruig, met glibberige paden, regen en mist. Ook zit de schoonheid in details, zoals opnames van vogels die boven het pad cirkelen en het echtpaar lijken te volgen. Andersom mag ook: in de Nederlandse wandelfilm Boven de bergen (Digna Sinke, 1992), die over het beroemde Pieterpad voert, passeren de wandelaars enkele lelijke, typisch Nederlandse dorpjes, een contrast met de mystieke ervaring die hun wacht als ze aankomen in de Limburgse heuvels.

Het is daarbij zaak mooifilmerij te vermijden, de grote valkuil van de wandelfilm. In The Salt Path zit een prettige balans, claustrofobische opnamen van het echtpaar in hun krappe tentje worden afgewisseld met fraaie landschappen. Maar dan wel natuurschoon met uitdagingen – steile paden, gladde stenen – voor iemand die mank loopt, zoals Moth.

5Loutering

Na diverse ontberingen en tegenslagen komt altijd een moment van loutering. Personages krijgen een epifanie, een moment van diep inzicht in hun (innerlijke) levens. Dat kan negatief zijn, zoals de afsluitende wandeling van het van elkaar vervreemde echtpaar in Antonioni’s La notte (1961), waarbij ze ver uit elkaar over het gazon lopen. Maar meestal is het positief, zoals in Before Sunrise, waarin de hoofdpersonen na een nacht kuieren door Wenen beseffen dat zij verliefd zijn. The Salt Path is ook louterend: geluk is niet afhankelijk van materiële zaken. Als dit inzicht indaalt, zijn Ray en Moth voorgoed thuisgekomen.

Delen

Mail de redactie