Opinie | De grens van vriendschap ligt verder dan we vaak denken

Posted on by admin

Wanneer besloot jij voor het laatst om een vriendschap niet te verbreken, maar vol te houden? Ik stel mezelf die vraag steeds vaker. Niet om terug te kijken, maar om te begrijpen wat vriendschap vandaag nog kan betekenen. In een tijd waarin verschillen sneller op scherp staan, gesprekken eerder stilvallen, en verbondenheid brozer voelt dan ooit.

In mijn moedertaal, het Farsi, bestaan vier woorden voor vriendschap. Ze beschrijven geen gradaties van meer of minder vriendschap, geen vluchtige sentimenten, maar vormen van nabijheid – elk met hun eigen gewicht.

Doost is degene die je kent. Yaar blijft wanneer anderen zwijgend vertrekken. Rafigh deelt een strijd, een overtuiging, een richting. En hamrah loopt met je mee, juist als het ongemakkelijk wordt.

In die woorden ligt iets besloten wat ik in het Nederlands zelden hoor: het besef dat vriendschap niet alleen draait om harmonie, maar ook om uithoudingsvermogen. Dat ze niet ophoudt bij verschil, maar begint bij het vermogen om verschil te verdragen. Juist die woorden komen terug in mijn gedachten nu vriendschappen onder druk komen te staan. Wat eerder nog buitenshuis bleef — maatschappelijke verdeeldheid, ideologische scherptes — dringt zich sinds de pandemie steeds vaker ook tussen vrienden op.

Intoleranter

De ruimte voor afwijkende standpunten is kleiner geworden. Nuance raakt sneller zoek. Het is voor of tegen. En wat ooit begon als maatschappelijk debat, sijpelt langzaam door in het persoonlijke. In onze gesprekken, in onze relaties, in onze vriendschappen. Maar wat is er nu écht veranderd? Zijn we werkelijk intoleranter geworden – of zijn de verschillen waarmee we nu te maken hebben, simpelweg fundamenteler?

Misschien is het geen van beide – en tegelijk allebei. De Amerikaanse moraalpsycholoog Jonathan Haidt helpt ons een deel van die vraag te begrijpen: hoe het kan dat de verschillen zo fundamenteel voelen. In Het rechtvaardigheidsgevoel stelt hij dat onze morele oordelen niet voortkomen uit rationele afwegingen, maar uit intuïties die diepgeworteld zijn in morele fundamenten zoals zorg, loyaliteit, eerlijkheid en heiligheid. Hij gebruikt daarvoor het beeld van een ruiter (ons verstand) op een olifant (onze intuïtie): de ruiter lijkt te sturen, maar volgt vooral. We voelen eerst wat goed is, en zoeken daarna pas de rechtvaardiging.

Dat mechanisme is niet nieuw. Maar het helpt ons wel te begrijpen wat er wél is veranderd. Waar Haidt spreekt over morele intuïties die altijd al verschilden, was er ooit meer sociale infrastructuur om daarmee om te gaan — hoe beperkt of exclusief die soms ook was. In buurten, families, verenigingen of geloofsgemeenschappen ontmoetten mensen elkaar ook buiten hun meningsverschillen om. Die structuren boden niet per se ruimte voor alles, maar fungeerden wél als bedding waarin verschil kon worden verdragen zonder meteen te polariseren. Nu worden morele verschillen vaker publiek, digitaal en geïsoleerd beleefd — zonder context, zonder relatie. En daardoor ook harder.

Sociale media, algoritmes en het verlangen om zichtbaar ‘aan de juiste kant’ te staan, versterken en vergroten morele tegenstellingen. De ruimte om elkaar aan te voelen wordt kleiner. En daarmee wordt het lastiger om verschil als ongemak te verdragen – in plaats van als breuk. Zo verschuiven conflicten van de inhoud naar het fundament.

Misschien ligt de echte breuklijn van deze tijd tussen wie verschil kan verdragen – en wie niet

Tegenstellingen zijn daarnaast niet alleen meer ideologisch, maar ook epistemisch. Waar we vroeger debatteerden over hoe we klimaatverandering moesten aanpakken, wordt nu in twijfel getrokken of die überhaupt bestaat. Iets soortgelijks geldt voor vaccinaties, verkiezingsuitslagen, de rol van journalistiek. De basis verschuift: niet langer „hoe zie jij dat?”, maar „geloof jij hier nog in?” Ik zie dat in mijn omgeving. Gesprekken ontsporen niet alleen als het over politiek gaat, maar ook bij de vraag of technologie een zegen is, of je journalisten nog kunt vertrouwen. Wat ooit ging over voorkeur of twijfel, wordt een geloofskwestie. Tijdens de pandemie werd dat zichtbaar: vriendschappen en families raakten verscheurd, niet alleen door meningsverschillen, maar door het gevoel dat de ander in een volstrekt andere werkelijkheid leefde. Misschien ligt de echte breuklijn van deze tijd niet tussen progressief en conservatief, niet tussen links en rechts, maar tussen wie verschil kan verdragen – en wie verschil niet langer verdraagt.

Gedeelde herinneringen

Die spanning tussen verschil en verbondenheid ervaar ik dagelijks in mijn vriendschap met M. We leerden elkaar kennen via gedeelde herinneringen aan Iran, gesprekken over onrecht, ballingschap en hoop. Onze band was gestoeld op herkenning. Maar naarmate de jaren verstreken, groeiden onze perspectieven uit elkaar. Waar ik het Iraanse regime zie als een onderdrukkende macht die haar bevolking knecht, ziet hij het als een strategisch bolwerk tegen westerse dominantie. Hij spreekt met respect over de ayatollah; ik hoor in diezelfde naam een systeem dat ideologische onderwerping legitimeert.

Onze gesprekken beginnen met goede wil, maar eindigen vaak in stiltes. Niet omdat we weigeren te luisteren, maar omdat we elkaar niet bereiken. En toch: we blijven vrienden. Niet ondanks die verschillen, maar ook dankzij – omdat ze me dwingen mijn standpunten niet als vanzelfsprekend te beschouwen.

Soms vragen mensen waarom ik bevriend blijf met iemand met wie ik zo fundamenteel verschil. Voor mij is dat geen zwakte, maar een keuze. Vriendschap begint niet bij overeenstemming, maar bij de bereidheid om te blijven – ook als het schuurt. Niet om elkaar te overtuigen, maar om het contact niet te verliezen.

De vriendschap met M. heeft mijn overtuigingen niet fundamenteel veranderd, maar ze heeft me wel gedwongen preciezer te denken. Zijn scepsis tegenover het Westen, zijn wantrouwen jegens wat hij ziet als eendimensionale vrijheidsretoriek, raakten iets in mij waar ik zelf misschien te gemakkelijk aan voorbij was gegaan. Hij bracht me terug bij vragen waarvan ik dacht dat ik ze achter me had gelaten. Waarom voel ik me wél thuis bij liberale waarden, maar soms ongemakkelijk bij de vanzelfsprekende morele superioriteit waarmee ze worden uitgedragen? Waar eindigt mijn kritiek op onderdrukking, en waar begint mijn eigen blinde vlek?

Het dwingt me om niet te verstarren in mijn eigen gelijk. Om ruimte te maken voor het ongemak. En om me eraan te herinneren dat verbondenheid geen vanzelfsprekendheid is, maar een keuze. Geen klik, maar trouw. In onze gesprekken gaat het al lang niet meer om gelijk krijgen. Het gaat om blijven zoeken naar wat nog gedeeld is: herinneringen, geschiedenis, en misschien vooral de weigering om elkaar af te schrijven.

In deze tijd voelt het als een kleine daad van verzet om een vriendschap vast te houden waarin fundamentele onenigheid bestaat. Onze band is geen comfortzone, maar een oefening in ongemakkelijke verbondenheid. Wat zegt het over een samenleving als zelfs wij – met onze gedeelde taal en verleden – elkaar niet meer kunnen vasthouden? Wat blijft er dan nog over?

Grens

Dat betekent niet dat elke vriendschap behouden moet blijven. Er zijn grenzen. Momenten waarop het verschil niet langer een brug vraagt, maar een grens stelt aan wat nog gedeeld kan worden. Wanneer het gesprek geen ongemak meer is, maar een afwijzing van je wezen. Wanneer het verschil niet botst, maar ontkent.

Voor mij zou dat bijvoorbeeld zijn als iemand de misdaden van het Iraanse regime niet alleen bagatelliseert, maar actief ontkent – of erger nog: rechtvaardigt, zelfs in het gezicht van de mensen die eraan onderworpen zijn. Dan verschuift het gesprek van een meningsverschil naar een vorm van ontmenselijking. Dan mag je loslaten. Dan wíl je loslaten. Maar zolang er nog ruimte is om te blijven – met alle spanning, ongemak en twijfel – kies ik ervoor om niet te vertrekken.

Vriendschap is een gedeelde verantwoordelijkheid. Niet om alles goed te praten, maar om elkaar niet los te laten in een tijd die alles richting afstand duwt. Misschien herinner ik me daarom nog altijd die vier woorden. Omdat een doost ook in stilte nabij blijft. Een yaar blijft als anderen vertrekken. Een rafigh strijdt niet alleen voor zijn overtuiging, maar ook voor de relatie. En een hamrah loopt met je mee – zelfs als je wegen uit elkaar lopen. Misschien begint de hoop niet bij gelijkgestemden, maar bij het volhouden van een vriendschap die weigert te kiezen tussen trouw en verschil.


Klik op het vinkje naast ‘Ik ben geen robot’






Related Posts

Opinie | Orbáns Hongarije is het avondland – en wij lopen er blind op af

Pride-marsAls queer maak ik me zorgen

Dit weekend was de verboden Pride in Boedapest, en wat mij opviel was het (grotendeels) ontbreken van Palestinavlaggen. Een verademing. De afgelopen jaren lijken Pride-activiteiten in Westerse landen steeds vaker ook als anti-Israëlprotest te fungeren. Dit alles onder het mom van intersectionaliteit.

Doordat er in welvarende landen ruimte lijkt voor een brede, intersectionele invulling van de queerrechtenstrijd, ontstaat de indruk dat de queeremancipatie voltooid is. Maar niets is minder waar. In heel het Westen vliegen de anti-lhbti-sentimenten je om de oren. In het progressieve Europa wordt het leven je als lhbti’er moeilijker gemaakt, niet alleen in Hongarije, ook in landen als Bulgarije.

Langzaam maar zeker waart dit anti-queer spook richting het Westen, maar in het Westen zijn we verziend: daar zien we alleen conflicten buiten onze invloedsfeer scherp. Want transgender kinderen mogen geen zorg meer krijgen in de Verenigde Staten (belangenorganisatie Transgender Netwerk raadt zelfs transpersonen af om naar dit land te reizen), zowel in Italië als het Verenigd Koninkrijk daalt de bestaanszekerheid van lhbti’ers, de nieuwe IOC-baas Kirsty Coventry is behoorlijk ‘genderkritisch’, en in ons eigen land wil de meerderheid van de volksvertegenwoordigers niets weten van de vernieuwde transgenderwet.

Zelfs GroenLinks/PvdA, de gedoodverfde favoriet onder progressieve kiezers, leek op zijn partijcongres vooral aandacht te besteden aan moties over Israël en antikapitalisme. Lang verhaal kort: als queer maak ik me zorgen over ons bestaansrecht. Lhbti’ers hebben het in het Westen nog nooit zo goed gehad, maar in Hongarije is de schemer al gevallen. Orbáns Hongarije is het avondland – en wij lopen er blind op af.

Puck Aben Amsterdam

WoningmarktDat is veel te klein

Zou Coen Teulings dat nou werkelijk menen, zijn pleidooi voor de bouw van piepkleine stadswoningen van dertig vierkante meter of minder (De woningmarktcrisis bestaat niet, 26/6)? Is dit waar een vitale stad behoefte aan heeft, zijn dit woningen met toekomstwaarde, willen mensen werkelijk zo wonen?

Als de antwoorden daarop nee zijn, waarom zou je zulke woningen dan bouwen?

Of wil Teulings met zijn opimie laten zien hoe de woningbouw ontspoort wanneer de overheid haar volkshuisvestelijke taken verzaakt?

Louise Sijbranda Purmerend

Midden-oostenWeten ze wel wat artikel 194 inhoudt?

In hun ijver een betere „geopolitieke leidraad” te verschaffen om de oorlogen in het Midden-Oosten te begrijpen, maken Beatrice de Graaf en Stefan Paas het „religieuze narratief” – voor zowel joden als soennitische en sjjitische moslims – wel héél erg belangrijk (28/6). Overtuigende argumenten dragen ze daarvoor niet in alle gevallen aan, zeker niet waar het Iran betreft omdat ook daar eerder Iraans nationalisme dan een „eschatologische mindset” de drijfveer is van buitenlandse politiek.

Daarnaast is het even manmoedig als raadselachtig wanneer ze in hun slotwoorden ervoor pleiten om „eindelijk artikel 194 van de VN serieus te nemen”. Chapeau zou je zeggen, zeker als je – zoals ondergetekende – „radicaal partij kiest” voor de Palestijnen, maar hebben de auteurs zich wel gerealiseerd wat dat artikel 194 (uit 1948) inhoudt?

De uitvoering daarvan, waar de Palestijnen al decennialang om roepen, bevat namelijk het recht op terugkeer of compensatie voor Palestijnse vluchtelingen die niet terug willen keren. Hamas is daar voor net als Iran. Israël, al dan niet met een eschatologische mindest, is daar mordicus tegen.

Paul Aarts Amsterdam

TherapieAngst is vaak de basis

Als mannelijke therapeut zie ik mannen die óf gestuurd zijn (dus bang en boos) óf mentaal volledig gesloopt (bang en beschaamd). Maar zelden omdat ze denken dat het hen verrijkt (Hoe krijg je een man in therapie?, 28/6). Mannen die we cultureel hebben geleerd dat onderdoen schaamtevol is en ‘bovendoen’ (prestatie) goed. Presteren voelt goed, schaamte doet zeer. Als er gevoelsmatig iets mis is, schaamt de man zich daarvoor en dit mag niemand weten: laten we afweren door te schreeuwen, te sporten of anderen naar beneden te drukken!

Therapie, het ontdekken van je gevoelsleven, is angstig voor een man omdat hij denkt dat er dan wat mis met hem is.

Het tegendeel is waar.

Martijn Nieuwenhuisen Houten

SpitsuurMeer compassie voor het lichaam graag

Als vader van een zoon en een aanstaande dochter las ik met groeiende verbazing de laatste aflevering van de rubriek Spitsuur (28/6), waarin een kliniek voor moeders – met plastische chirurgie én coaching –wordt geëtaleerd. De eigenaren merken droogjes op dat „in de VS dit natuurlijk al langer geaccepteerd is”. Als docent ecologische pedagogiek zie ik hoe studenten in mijn colleges openlijk bespreken voor welke behandelingen ze sparen.

Die gesprekken maken pijnlijk duidelijk hoe opgeklopte schoonheidsidealen en sociale-media-algoritmes elkaar onophoudelijk versterken Autonomie vind ik onmisbaar, maar ik zie ook de maatschappelijke druk toenemen. Ik wil daarom dat mijn pleidooi juist bijdraagt aan keuzevrijheid zonder dwang.

Ik hoop dat moeders vooral zelfcompassie, liefde en steun ervaren van hun omgeving. Laten we daarnaast onze kinderen – dochters én zonen – toerusten met zelfzorg, authenticiteit en kritische mediawijsheid, in plaats van hen schoonheidstrends na te laten jagen.

Bas van Nierop Zeist

Klik op het vinkje naast ‘Ik ben geen robot’


Tv-recensie | Raven van Dorst weet hoe je een goednieuwsshow maakt

Een echte goednieuwsshow op televisie, daar knapt een mens zo van op. Het is een moeizaam genre: doorgaans is het pas nieuws is als er iets opvallend misgaat. Anders is het gaapverwekkend. SBS6 heeft het geprobeerd, Sonja Barend heeft het geprobeerd. NU.nl heeft er een aparte rubriek voor. Die rubriek meldt deze week: ‘EU-websites toegankelijker’. ‘Gratis bibliotheekpas voor arme Limburgers’. Saai saai saai. Alleen van ‘Bouwvakkers Schiedam redden kat uit puin’ ging mijn hart sneller kloppen.

Gelukkig is er Raven van Dorst met haar goednieuwsshow Parels voor de Zwijnen (NPO 3) – een van de beste tv-programma’s van het jaar. Hierin stappen onbekende Nederlanders op een podium van vier strobalen en zingen of zeggen wat ze op het hart ligt. Van Dorst doet me denken aan de vroege Paul de Leeuw: ongeremd, vrolijk, de presentator maakt grappen over de rare aardappels die die ontvangt maar praat met ze zonder te oordelen en in een warm bad van empathie.

Maar eerst even het slechte nieuws. Dat kwam vooral van Argos (NPO 2) dat gedwongen uitzettingen onderzocht. Nederland zet jaarlijks 1.700 uitgeprocedeerde asielzoekers het land uit, één op de tien met geweld. Vooral schokkend: dat geweld wordt deels „preventief” gebruikt, zelfs tegen moeders en kinderen. Wanneer een kind schreeuwde van angst dan werd de „kaakfixatie” ingezet. Dit is Nederland. Mensen die niets anders misdaan hebben dan asiel aanvragen, worden daarvoor gestraft met marteling. Dit krijg je ervan als je stelselmatig asielzoekers demoniseert.

Monster

De neiging om een monster te creëren waartegen je gezamenlijk kunt strijden, werd in bredere zin behandeld in Arnon Grunbergs Het Filosofisch Kwintet (NPO 2) . Moderne monsters kunnen asielzoekers zijn, AI, of „iemand die een hele uitroeiing in gang zet”. Die behoefte tot versimpeling komt volgens de aangeschoven filosofen voort uit onze overdreven behoefte aan veiligheid.

Ze zaten wel een beetje langs elkaar heen te praten. De Vlaamse filosoof Dimitri Goossens, een Hagrid-achtige verschijning, onderzoekt horror en het abjecte. Voor hem zijn monsters vertalingen van onbewuste angsten, of ongemak met het lichamelijke. De andere filosofen waren meer thuis in de praktische, politieke betekenis. Ze waren niet zozeer bezig met monsters in de krochten van de geest, als wel met vijandbeelden, demoniseren. Over één ding waren ze het eens: wie het monster in de bek wil kijken, moet zichzelf in de bek kijken. Praat met je innerlijke Trump.

Raven van Dorst ontving een jongetje dat een vogelhuisje in elkaar zette en met een man die zijn overgewicht kwijtraakte na een maagverkleining. De gescheiden Rebecca reageerde haar huwelijksleed af op de ‘woedekamer’ waarvan ze het interieur mocht slopen („Alles gaat kapot, behalve Rebecca!”). Verder bracht de verstandelijk beperkte rapper King Stan een ode aan zijn moeder: „Kijk naar mij mama.” Een depressieve man in een rok die graag dood wil („Geef me godverdomme gewoon een spuitje”) droeg een sonnet voor dat eindige met: „Het leven is geen ponykamp.”

Het geheim van een goede goednieuwsshow: je ogen niet sluiten voor het slechte nieuws wat ermee gepaard gaat. Parels voor de Zwijnen gaat over veerkracht, de kleine mooie dingen, en dat je ellende soms zelf kan beëindigen. Een slecht huwelijk, een depressief leven, een dik lichaam – alles gaat voorbij.


Wat vindt NRC | De fusie DPG en RTL is niet het enige gevaar voor journalistiek, dat zijn de techreuzen ook

Van het Algemeen Dagblad, de Volkskrant en Trouw tot Donald Duck, Libelle en VT Wonen. Van regionale kranten in grote delen van het land, kinderkrant Kidsweek en nieuwssite NU.nl tot vergelijkingssites en een radiostation als QMusic. En binnenkort ook: van streamingsdienst Videoland tot populaire commerciële tv-programma’s als Lubach, Editie NL en RTL Nieuws.

Met de goedkeuring vrijdag door de Autoriteit Consument & Markt van de overname van RTL Nederland door DPG Media staat het nu al grootste mediabedrijf in Nederland op nog grotere afstand van de concurrentie. Of het nu op papier is, via de radio, tv of online – het van oorsprong Belgische concern bereikt straks vrijwel alle Nederlanders.

De toestemming van de ACM werd niet zomaar gegeven. De concurrentiewaakhond, die wettelijk moet toetsen of de markt wordt verstoord, was zich er duidelijk van bewust dat haar taakomschrijving te beperkt is. Want ja, de ACM moet naar economische effecten kijken van een fusie, en DPG en RTL zullen nu samen 98 procent van de Nederlandse inwoners bereiken. Maar zij opereren nauwelijks in dezelfde markten, wat volgens de ACM het risico op een te dominante positie voldoende beperkt.

Media zijn echter niet louter economische producten. Het maatschappelijke belang dat zij dienen, is niet in cijfers uit te drukken. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid had het vorig jaar terecht over de „cruciale rol” die media spelen in de democratie. Via media nemen burgers informatie tot zich, zien zij zichzelf terug of komen ze juist in aanraking met hoe anderen denken. Dat liet de ACM meewegen onder meer door te bedingen dat de online nieuwsredacties van RTL Nieuws en NU.nl tien jaar gescheiden moeten blijven

Zonder overnames waren er de afgelopen decennia meer media ten onder gegaan omdat ze het alleen niet konden redden. Vrijwel alle pers behoort tot een van twee Belgische uitgevers, waaronder ook NRC (eigendom van Mediahuis), of tot kleinere uitgevers als FD Mediagroep en BDU. Radio en tv worden gemaakt door onder meer RTL, Talpa en publieke omroep NOS.

Toch is deze consolidatie unheimisch. Het creëert één dominant bedrijf op de advertentiemarkt en bij de inkoop van journalistieke diensten. Ware pluriformiteit hangt bovendien niet alleen af van het voortbestaan van titels, maar ook van voldoende budget voor redacties, de mogelijkheid van journalisten om onafhankelijk te kunnen werken, en de eigenheid van de inhoud, waardoor een hoeveelheid aan stemmen blijft bestaan. Het is aan iedereen dát te blijven beschermen.

Het zou echter zeer misplaatst zijn om deze fusie te zien als het enige gevaar voor de journalistiek. Een grotere bedreiging is Big Tech. Online beheersen Google en Meta de advertentiemarkt, en de algoritmes van Google, Musk en Meta zorgen ervoor dat het aanbod van álle Nederlandse media naar de achtergrond wordt geduwd, ten faveure van minder betrouwbare informatie en influencers. AI-bedrijven hebben ongevraagd taalmodellen getraind met nieuwsartikelen – waarbij in bijna 20 procent van de AI-samenvattingen feitelijke onjuistheden ontstonden, zo bleek uit BBC-onderzoek.

Voor die artikelen waren nog journalisten, eindredacteuren, fotografen en vormgevers nodig. Maar verdringing ligt op de loer door ongefilterde, ongeïnformeerde, onjuiste en ondermijnende ‘content’. Daar kan vooralsnog geen waakhond tegen beschermen.