De uitvaart van paus Franciscus vindt vandaag plaats. Jorge Mario Bergoglio overleed op Tweede Paasdag op 88-jarige leeftijd. Hij krijgt, op zijn verzoek, een sterk versoberde uitvaartmis die om 10.00 uur begint.
De uitvaart vindt plaats op het Sint-Pietersplein in Vaticaanstad. De verwachting is dat zeker 200.000 mensen daarbij aanwezig zullen zijn. Onder hen zijn ongeveer 170 wereldleiders, zoals de Amerikaanse president Donald Trump, voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de Argentijnse president Javier Milei uit het geboorteland van de overleden paus. Premier Dick Schoof en minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) zijn namens Nederland aanwezig.
De afgelopen dagen lag het lichaam van de paus opgebaard in de Sint-Pietersbasiliek. Tienduizenden mensen hebben daar afscheid van hem genomen.
Lees ook
Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders
Na de uitvaartmis vandaag zal de kist naar de basiliek van Santa Maria Maggiore in Rome worden overgebracht. Het Vaticaan zegt op de trappen naar de basiliek ruimte te reserveren voor een groep armen en behoeftigen, zodat zij de paus een laatste eerbetoon kunnen brengen. Franciscus is de eerste paus in een eeuw tijd die niet in Vaticaanstad wordt begraven. Hij koos voor deze basiliek omdat hij er als paus graag ging bidden en de aanbidding van Maria belangrijk vond.
In november 2024 heeft Franciscus de rituelen voor een uitvaart versoberd. Zo wordt hij niet, zoals eerdere pausen, begraven in een driedelige kist, maar in één kist. Ook wilde hij geen versieringen op zijn graf, dat daarom alleen de inscriptie ‘Franciscus’ krijgt. Het graf is vanaf zondagochtend te bezoeken voor publiek.
Lees ook
Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?
Bij de uitvaart van de paus worden zeker 200.000 mensen verwacht. Foto Marco Bertorello/AFP
De uitvaart van paus Franciscus vindt vandaag plaats. Jorge Mario Bergoglio overleed op Tweede Paasdag op 88-jarige leeftijd. Hij krijgt, op zijn verzoek, een sterk versoberde uitvaartmis die om 10.00 uur begint.
De uitvaart vindt plaats op het Sint-Pietersplein in Vaticaanstad. De verwachting is dat zeker 200.000 mensen daarbij aanwezig zullen zijn. Onder hen zijn ongeveer 170 wereldleiders, zoals de Amerikaanse president Donald Trump, voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de Argentijnse president Javier Milei uit het geboorteland van de overleden paus. Premier Dick Schoof en minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) zijn namens Nederland aanwezig.
De afgelopen dagen lag het lichaam van de paus opgebaard in de Sint-Pietersbasiliek. Tienduizenden mensen hebben daar afscheid van hem genomen.
Lees ook
Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders
Na de uitvaartmis vandaag zal de kist naar de basiliek van Santa Maria Maggiore in Rome worden overgebracht. Het Vaticaan zegt op de trappen naar de basiliek ruimte te reserveren voor een groep armen en behoeftigen, zodat zij de paus een laatste eerbetoon kunnen brengen. Franciscus is de eerste paus in een eeuw tijd die niet in Vaticaanstad wordt begraven. Hij koos voor deze basiliek omdat hij er als paus graag ging bidden en de aanbidding van Maria belangrijk vond.
In november 2024 heeft Franciscus de rituelen voor een uitvaart versoberd. Zo wordt hij niet, zoals eerdere pausen, begraven in een driedelige kist, maar in één kist. Ook wilde hij geen versieringen op zijn graf, dat daarom alleen de inscriptie ‘Franciscus’ krijgt. Het graf is vanaf zondagochtend te bezoeken voor publiek.
Lees ook
Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?
Bij de uitvaart van de paus worden zeker 200.000 mensen verwacht. Foto Marco Bertorello/AFP
Laat even doordringen wie er op zijn begrafenis komen. De president van de Verenigde Staten. De voorzitter van de Europese Commissie en de voorzitter van de Europese Raad. De president van Oekraïne. De kanselier en de president van Duitsland. De president van Brazilië. De premier van het Verenigd Koninkrijk en prins William. De premier van Nederland en minister Veldkamp – de Oranjes konden in Doetinchem moeilijk gemist worden.
Het Vaticaan verwacht deze zaterdag rond 170 buitenlandse delegaties en de gasten zijn lang niet allemaal praktiserend katholiek. Waarom gaan ze dan toch? Zo’n begrafenis is op de eerste plaats een representatieve verplichting en het is ook een beetje ‘zien en gezien worden’: als je er deze zaterdag bij bent op het St. Pietersplein tel je mee.
Daarnaast is het ook een mogelijkheid om te netwerken. Zal EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen nu eindelijk Donald Trump ontmoeten? De twee hebben elkaar sinds Trumps comeback nog niet gesproken. Volgens haar woordvoerder zal ze het zeker proberen. En krijgt president Zelensky de kans om nog eens zijn zaak te bepleiten bij Trump, net in de week dat de VS hem een onmogelijk vredesakkoord met Rusland opdringen?
Lees ook
Lees ook: Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders
Er zit zaterdag zoveel macht rond de kist, dat je haast zou vergeten dat het gaat om wie erin ligt. Paus Franciscus, hoe wars hij ook was van luxe, opsmuk en privileges, krijgt het laatste eerbetoon van een ster. Wat op een beschouwer uit Nederland, waar 55 procent van de bevolking zich ongelovig noemt en slechts 20 procent katholiek is, kan overkomen als een dodelijke mix van traditie en poppenkast, geldt elders als een belangrijk moment. Wel begint Koningsdag in het seculiere Nederland een uur later dan gepland om het feestgedruis niet samen te laten vallen met de plechtigheid in Vaticaanstad.
De gastenlijst van de uitvaart alleen al toont aan dat de overledene een machtig man was, of op zijn minst als een machtig man werd gezien. Op de lijst met de honderd machtigste mensen ter wereld van het Amerikaanse Forbes stond Franciscus in 2018 op plaats 6. Hoeveel invloed heeft een paus eigenlijk?
Miljoenen volgers
De paus, dat is op eerste plaats soft-power, een influencer met 1,4 miljard aanhangers, bijna éénvijfde van de wereldbevolking. Op X en Bluesky heeft hij miljoenen volgers (@Pontifex). Als de paus iets zegt ontstaat debat.
Paus Franciscus kon de genocidale oorlog in Gaza niet voorkomen of een halt toeroepen, maar hij was kritisch over Israël en richtte steeds weer de aandacht op het lot van de Palestijnen die zich dagelijks afvragen hoe te overleven. De Israëlische president Roman Herzog sprak condoleances uit, premier Benjamin Netanyahu niet.
Lees ook
Lees ook: Zijn betrokkenheid met de Palestijnen bracht paus Franciscus geregeld in conflict met Israël
Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten. Franciscus’ voorganger Benedictus XVI werd al ‘de groene paus’ genoemd. Franciscus, concludeerden onderzoekers in Tilburg, mag je met recht de enige echte ‘klimaatpaus’ noemen: hij schreef en sprak er vaak over: ook voor niet-gelovigen. De katholiek Joe Biden zag Franciscus niet alleen als geestelijk leidsman, de ‘klimaatpaus’ was voor hem ook een bondgenoot in de strijd voor groen beleid.
Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten
Franciscus was een uitgesproken politieke paus. Hij riep de wereld in 2013 op om een dag te vasten uit protest tegen mogelijke Amerikaanse luchtaanvallen op Syrië. Hij reisde naar Lampedusa om aandacht te vragen voor het lot van migranten – het Vaticaan was tegen de Turkije-deal. Toen hij de religieuze betrekkingen met China verbeterde, kwam hem dat te staan op een reprimande van de eerste regering-Trump.
Een teken van pauselijke macht is ook de richtingenstrijd die ontbrandt over zijn opvolger. Het doet er toe wat een paus vindt en waar hij vandaan komt. Afrikaanse katholieken ijveren voor een eerste zwarte paus. Conservatieve Amerikaanse katholieken van de MAGA-school, denk JD Vance, zien graag een paus die hun conservatieve agenda omarmt. Franciscus was voor hen véél te vooruitstrevend.
Lees ook
Lees ook: Bekeerde katholiek JD Vance bezoekt Vaticaan, dat zijn wereldbeeld bepaald niet deelt
De paus is naast Bekende Wereldburger met een grote zichtbaarheid in de media, ook de leider van een sterk hiërarchisch geleide organisatie met vertakkingen in de hele wereld. De paus heeft dus ook institutionele macht.
En dan is hij ook nog eens een formele speler in het diplomatieke verkeer. De Heilige Stoel heeft diplomatieke betrekkingen met vrijwel alle landen in de wereld -ook met landen waar nauwelijks katholieken wonen. Bovendien is de Stoel permanent toehoorder bij de Verenigde Naties. Er is geen religieuze leider met een vergelijkbare status.
Diplomatiek netwerk
Van de 193 landen die lid zijn van VN hebben er 184 diplomatieke betrekkingen met de Heilige Stoel. Alleen de VS hebben met 188 landen een nog groter diplomatiek netwerk. Eerder deze maand benoemde Franciscus nog een nieuwe man voor Nederland, de Fransman Jean-Marie Speich, die eerder de betrekkingen met Slovenië onderhield. De nuntiatuur is uiteraard gevestigd in Den Haag.
„De paus heeft een enorme morele invloed”, zegt de Nederlandse ambassadeur bij de Stoel, Annemieke Ruigrok. „Vaticaanstad is met 4,4 vierkante kilometer kleiner dan de binnenstad van Amsterdam en het Vaticaan heeft geen leger, maar voor 1,4 miljard mensen is het van groot belang wat de Paus zegt. Het seculiere Nederland is wat dat betreft de uitzondering, niet de regel”.
Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken
Het Vaticaan is een actieve lobbyist binnen de VN en het is voor Nederland, legt Ruigrok uit, belangrijk om daar kennis van te nemen. Daarnaast heeft het Vaticaan een geweldige informatiepositie. „Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken. Dus als je iets wilt weten over gebeurtenissen in een afgelegen gebied waar je zelf geen contacten hebt, leg je contact met de nuntius.” Zo groeide een van de bisschoppen in Syrië op in hetzelfde dorp als de nieuwe machthebbers – dat geeft je dan een informatievoorsprong.
Toen het een paar jaar geleden onrustig was in Venezuela heeft Nederland via het Vaticaan geprobeerd om daar politieke invloed uit te oefenen, zegt Ruigrok. „Er waren bisschoppen in Venezuela die nog invloed hebben.”
De betrekkingen met al die staten worden vanuit Vaticaanstad gerund door een aparte afdeling van het staatssecretariaat. De Stoel heeft geen formele ‘minister van Buitenlandse Zaken’, omdat, zegt men in het Vaticaan ‘de kerk geen buitenland heeft’.
Blijk van steun
Na de grootschalige Russische inval in Oekraïne ging de paus langs bij de Russische ambassadeur, belde met president Zelensky en stuurde twee kardinalen naar Kyiv als blijk van steun. De paus kreeg in die dagen kritiek omdat hij de agressie weliswaar veroordeelde, maar president Poetin niet noemde.
De paus, legt Ruigrok uit, zat toen klem tussen twee belangen. Hij hecht veel waarde aan goed contact met andere religies. In 2016 was er voor het eerst sinds de kerkscheiding van 1054 een ontmoeting geweest tussen een katholieke paus en de patriarch van de Russisch orthodoxe kerk. Later werd Franciscus harder in zijn kritiek en noemde hij de patriarch „Poetins misdienaar”.
Lees ook
Lees ook: Franciscus, de eerste moderne niet-Europese paus, was sociaal progressief maar op andere vlakken net zo oerconservatief als zijn voorgangers
Het Vaticaan speelt een rol bij het repatriëren van Oekraïense kinderen die door Rusland werden ontvoerd. Ook zou het Vaticaan zich in de eerste weken na de invasie hebben aangeboden als bemiddelaar.
Vaak wordt het Vaticaan ook gevraagd om te bemiddelen. Toen president Obama weer betrekkingen met Cuba wilde aanknopen riep hij de hulp in van de Heilige Stoel. Paus Franciscus, de Cubaanse kardinaal Jaime Ortega en staatssecretaris Pietro Parolin, speelden een belangrijke rol als bemiddelaar. De paus was een neutrale instantie die door beide partijen vertrouwd werd. Eind 2014 bereikten de VS en Cuba een overeenkomst.
Vredesboodschap
Paus Johannes XXIII (1958-1963) bemoeide zich in 1962 met de Cuba-crisis. Na overleg met Moskou en Washington richtte hij zich met een vredesboodschap tot de wereld, die in kranten werd gepubliceerd en voorgelezen werd op Radio Vaticaan. Ook schreef hij een brief aan Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov. Op die manier zou de paus op het hoogtepunt van de stress tussen de twee kernmachten hebben bijgedragen aan het ontzenuwen van de crisis.
Ontspanning tussen Oost en West was het levenswerk van de populaire Johannes Paulus II (1978 -2005). Hij was de eerste paus uit communistisch Oost-Europa en hij gebruikte zijn populariteit en zijn eigen ervaringen onder het communisme om het verzet tegen communistische machthebbers, onder andere in zijn vaderland Polen, te steunen. Hij behoort met de Amerikaanse president Ronald Reagan en Sovjet-leider Michaël Gorbatsjov tot een kleine groep leiders die een hoofdrol speelden in het beëindigen van de Koude Oorlog.
Toch even opletten als er straks witte rook is.
Lees ook
Lees ook: Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?
De stad Rome treft voorbereidingen om zaterdag meer dan tweehonderdduizend bezoekers te ontvangen die de uitvaart van paus Franciscus willen bijwonen. De plechtigheid, in de open lucht op het Sint-Pietersplein, zal ook te zien zijn op grote schermen op verschillende pleinen. De hotelprijzen rond het Vaticaan stegen de afgelopen dagen tot zo’n 2.500 euro per nacht.
Eerder deze week brachten duizenden pelgrims de paus al een laatste groet in de Sint-Pietersbasiliek. De Argentijnse paus Franciscus, geboren als Jorge Mario Bergoglio, overleed op paasmaandag op 88-jarige leeftijd.
Bij zijn uitvaart worden zeker 170 staats- en regeringsleiders verwacht, onder wie de Amerikaanse president Donald Trump, de Argentijnse president Javier Milei, de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie. De Russische president Vladimir Poetin stuurt zijn minister van Cultuur.
Koning Willem-Alexander was woensdag bij een herdenking van de paus in Amsterdam, maar gaat net als zijn voorgangers eerder niet naar de pauselijke uitvaart. Premier Dick Schoof en minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp vertegenwoordigen de Nederlandse regering.
De leider van de katholieke wereldkerk stond erg open voor interreligieuze dialoog. Op zijn uitvaart komt ook een hoge delegatie van Al Azhar, de belangrijke instelling voor de soennitische islam in Caïro. Ook de hoofdrabbijn van Rome en de voorzitter van de Joodse Gemeenschap van Rome komen naar het Vaticaan. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu stuurde geen officieel rouwbericht, het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken wel, maar die tweet werd snel geschrapt. Israël was niet gediend van de striemende kritiek van de paus op de oorlog in Gaza. In zijn laatste pauselijke zegen, het ‘urbi et orbi’ op paaszondag, sprak de paus nog van een „schandalige situatie”.
Lees ook
Zijn betrokkenheid met de Palestijnen bracht paus Franciscus geregeld in conflict met Israël
Rozenkrans
Franciscus, die niets moest hebben van luxe en vertoon, krijgt een sterk vereenvoudigde uitvaartmis, onder leiding van Giovanni Battista Re, deken van het college van kardinalen. Die begint om 10.00 uur.
Na de viering wordt de kist niet bijgezet in de crypte onder de Sint-Pietersbasiliek, maar ten grave gedragen in de (eveneens pauselijke) basiliek van Santa Maria Maggiore, in de Romeinse wijk Monti. De kist maakt na de plechtigheid een tocht van zes kilometer door hartje Rome. Franciscus koos voor de basiliek van de Heilige Maria de Meerdere als laatste rustplaats, omdat hij er als paus graag ging bidden en de aanbidding van Maria belangrijk voor hem was. Op zijn lichaam ligt een rozenkrans.
Hij wilde ook in maar één kist van hout en zink worden begraven, en niet zoals zijn voorgangers in drie in elkaar passende kisten, en al zeker niet op een verhoging worden gezet. Hij kreeg een rood priesterkleed aan, waarvan de kleur staat voor de liefde en het bloed dat Christus voor alle mensen vergoot. De overleden paus draagt een witte stola en een bisschopsmijter. In zijn kist zal ook de rogito worden gelegd, een tekst met een korte samenvatting van zijn pontificaat.
Uit Franciscus’ testament bleek dat een anonieme weldoener de kosten van zijn begrafenis in de Santa Maria Maggiore draagt. In dat testament uit 2022 schreef de paus deze boodschap: „Moge de Heer een welverdiende beloning geven aan wie van mij gehouden heeft en voor mij blijft bidden. Het lijden in het laatste deel van mijn leven heb ik aan de Heer opgeofferd voor wereldvrede en broederschap onder de volkeren.”
Het conclaaf, waarin het college van kardinalen een opvolger voor Franciscus kiest, zal tussen 5 en 10 mei beginnen.
Lees ook
Franciscus, de eerste moderne niet-Europese paus, was sociaal progressief maar op andere vlakken net zo oerconservatief als zijn voorgangers
