Overleven in de Nieuw-Zeelandse wildernis

Posted on April 24, 2025 by admin

Oud-militair en survivalexpert Stu Gilbert (52) heeft niet lang nodig om erachter te komen of iemand in staat is om te overleven in de wildernis. „Er zijn twee soorten mensen: existers en survivors. Mensen die geen ongemak dulden en al gauw klagen over kou of regen. En mensen die hun situatie accepteren en naar oplossingen zoeken.”

Het is een zondagochtend in het bos in Muriwai, een natuurgebied ten westen van Auckland in Nieuw-Zeeland. Hier geeft Gilbert survivalcursussen, zowel aan getrainde militairen als aan mensen op een bedrijfsuitje. Hij heeft ruim twintig jaar ervaring als instructeur. Eerder was Gilbert jarenlang hoofd van het survivalteam van de Nieuw-Zeelandse luchtmacht. „Ik heb geleerd om te overleven in heel uiteenlopende situaties, van de vrieskou van Antarctica tot de tropen van Samoa.”

Hij ziet er nog steeds uit als een militair, met gemillimeterd haar en een strak zwart T-shirt. Aan zijn riem hangen karabijnhaken. Zijn bijnaam in het leger was Whippet, windhond, zegt hij, omdat hij zo snel is.

Gilbert pakt de zwarte bast van een inheemse boomvaren. „Deze heet Mamaku in het Maori.” De bladeren spreiden zich uit als een waaier. Vanuit het middelpunt rollen nieuwe bladeren zich uit. „Die verse scheuten zijn eetbaar”, zegt Gilbert terwijl hij er een afsnijdt. Het smaakt als een bittere, sappige appel. Verderop hangen trosjes rode bessen aan een struik. „Ze zien er lekker uit, maar ze zijn giftig.” Hij plukt een paar groene exemplaren van een tak. „Alleen deze onrijpe bessen kun je eten.”

Het is essentiële kennis om in de Nieuw-Zeelandse wildernis te overleven – kennis die ook Nieuw-Zeelander Tom Phillips bezit. Phillips trok in 2021 samen met zijn drie jonge kinderen de wildernis in en is sindsdien onvindbaar. Ze leven vermoedelijk in het ruige natuurgebied in de regio Waikato op het Noordereiland van Nieuw-Zeeland. Phillips groeide in die omgeving op, in het kleine Marokopa, omringd door tienduizenden hectares ruige wildernis. Phillips wordt omschreven als een ‘natuurman’ die zich goed kan redden in het bos.

Phillips en zijn ex-vrouw Cat, van wie alleen de voornaam bekend is, waren al lange tijd uit elkaar. Sinds de scheiding zorgde Phillips voor de kinderen en gaf hen thuisonderwijs. In de periode voor hun verdwijning was er onenigheid over de voogdij van hun kinderen.

Vlak voor kerst 2021 gaf de moeder van de kinderen hen als vermist op. Jongste dochter Ember was op dat moment vijf jaar oud, Jayda zes en Maverick acht. Ondanks een arrestatiebevel, een beloning van ruim 42.000 euro voor de gouden tip, een emotionele oproep van de moeder en verschillende grootschalige zoekacties lijken de nu 37-jarige vader en zijn kinderen te zijn opgegaan in de wildernis.

De verdwijning van Phillips en zijn kinderen houdt Nieuw-Zeeland nog steeds in zijn greep. In oktober vorig jaar werden ze voor het laatst gezien door een paar tieners op zwijnenjacht. Op een korrelig filmpje dat een van hen maakte is te zien hoe ze met grote rugzakken om lopen. Maar een nieuwe zoekactie leverde geen nieuwe informatie op.

Na drie dagen dood

Steeds meer mensen willen vaardigheden leren om zich staande te houden in deze omgeving, zegt Gilbert. Dat komt onder meer door tv-programma’s als Alone en Bear Grylls, waarin deelnemers in totale isolatie met alleen wat basisgereedschap moeten zien te overleven. Maar volgens de survivalexpert wordt het vaak te ingewikkeld gemaakt. „Op YouTube staan filmpjes over hoe je de meest geraffineerde stoel kunt maken van sprokkelhout. Maar als je wil zitten, werkt een simpele boomstronk net zo goed. Het is beter om je energie te besparen.”

Deelnemers van zijn cursussen leren hoe te overleven als ze verdwalen. Hij somt de prioriteiten op. „Nummer één is bescherming: eerste hulp, onderdak en vuur.” Die eerste is het allerbelangrijkste. „Als je ziek of gewond bent, maakt het niet uit dat je onderdak hebt.” Vervolgens is je locatie belangrijk, zegt Gibson. „Hoe zorg je ervoor dat reddingsdiensten je kunnen vinden? En tot slot water en voedsel. Je hebt een betrouwbare waterbron nodig, want drie dagen zonder water en je bent dood.”

Het gaat vooral om logisch nadenken, maar dat is in de wildernis makkelijker gezegd dan gedaan. „De eerste twaalf uur zijn cruciaal. Dan ben je nog fit. Zodra je moe, ziek en hongerig wordt, is er het risico dat je uit paniek gaat handelen. En dan is het game over.”

De Nieuw-Zeelandse wildernis heeft een sterke aantrekkingskracht op avontuurlijke types. Nieuw-Zeelander Johnny Currie leeft al ruim veertig jaar off the grid op een van de meest afgelegen plekken van het land. De Nederlandse Miriam Lancewood leefde samen met haar man jarenlang in de ongerepte natuur van het Zuidereiland en schreef er een boek over: Mijn leven in de wildernis: van de Achterhoek naar Nieuw-Zeeland. „Met opzet hadden we geen telefoon, satellietcommunicatie, of zelfs maar een horloge meegenomen. We wilden in de natuur leven. We wilden niks zien dat ons deed denken aan de maatschappij”, schrijft Lancewood in haar blog.

Het moeilijkste was leren nietsdoen, schrijft ze. „Langzaam klonken mijn gedachten niet meer zo schel in mijn hoofd. Er kwamen momenten van stilte. Van rust. Ik maakte me niet meer druk over wat ik vandaag kon bereiken, hoeveel hout ik zou kunnen sprokkelen, of ik een dier zou kunnen jagen. Ik vroeg me niet meer af hoe laat het was als we gingen eten. We aten als we honger hadden. We sliepen als het donker werd. Ik zag dat alles leeft in een veel langzamer ritme dan de drukke moderne mens. En langzaam, heel langzaam, begon ik te leven in hetzelfde ritme als de bomen, planten, dieren en alles om mij heen.”

In haar tijd in de natuur kwamen filmploegen langs om haar primitieve levensstijl vast te leggen. Ook tv-maker Floortje Dessing ging in 2016 en 2019 bij Lancewood langs.

De aantrekkingskracht van de wildernis komt volgens Gilbert voort uit een diep verlangen naar verbinding met de natuur. Uit onderzoek blijkt dat die verbinding veel invloed heeft op het levensgeluk van de mens. „Dat verlangen zit diep in ons. Maar veel mensen zijn de connectie kwijt.” Dat begint bij de jongsten. „Ik had laatst een groep kinderen die een koeienvlaai niet kon onderscheiden van hondenpoep.” Na korte tijd in het bos ziet hij cursisten veranderen. „Toen ze aankwamen zaten ze allemaal op hun telefoon, maar een uur later waren ze met takken een hut aan het bouwen.”

Vuur maken van pluis

Een van de belangrijkste vaardigheden om te overleven in de wildernis is vuur maken. Gilbert trekt een handvol vlassige vezels van de schors van een nikau, een inheemse palmboom. „Ik noem dit bilnaad-pluis”, lacht hij. „Het is licht ontvlambaar, perfect materiaal om een vuur mee op gang te krijgen.” Op een kleine, open plek in het bos legt hij de boomschors op de grond en haalt zijn vuurstarter tevoorschijn. Met zijn mes schraapt hij over het metaal, waardoor een vonk ontstaat. In een oogwenk vat de tondel vlam. Snel legt hij de kleine takjes die hij heeft verzameld erbovenop. Zodra ze goed branden een grotere, dikkere tak erbij. „Mensen bouwen vaak eerst een hele piramide voordat ze het aansteken, maar dan verspil je veel hout want niet alles vat vlam. Ook op regen is hij berekend. Hij tilt een groot varenblad op, dat aan de onderkant een zilverwitte kleur heeft. „Onder de bladeren van een ponga blijft sprokkelhout vaak droog.”

Gilbert twijfelt er niet aan dat Phillips en zijn kinderen inmiddels doorgewinterde survivors zijn. Toch vermoedt hij dat ze hulp krijgen. „Het is al moeilijk genoeg om jezelf in leven te houden in de wildernis, laat staan drie kinderen. Ik denk dat hij een netwerk heeft van mensen die hem helpen.” De gemeenschap in Marokopa is hecht. „Zij gaan hem niet verlinken.” De kinderen zijn nu negen, tien en elf jaar oud. Op de verjaardag van Jayda in juni vorig jaar publiceerde hun moeder een video waarin ze smeekt om hulp. „Ik wil gewoon dat ze terug naar huis komen, ze horen niet thuis in de wildernis.”

Gilbert denkt juist dat de kinderen zo gewend zijn aan het leven in de natuur, dat het moeilijk wordt als ze ooit terugkeren naar de moderne wereld. „Deze kinderen brengen hun vormende jaren door in de wildernis. Als ze gevonden worden, moeten ze zich in onze samenleving opnieuw aanpassen. Het is de vraag of ze zich daar net zo goed kunnen redden.”

Dereguleringsgolf EU raakt ook wet tegen greenwashing: commissie torpedeert eigen voorstel

admin
June 25, 2025
0

Meer dan de helft van de duurzaamheidsclaims van bedrijven zijn niet goed onderbouwd of simpelweg onbetrouwbaar. Met deze boodschap, gebaseerd op een steekproef, presenteerde de Europese Commissie in januari 2023 een voorlopige versie van nieuwe wetgeving tegen misleidende duurzaamheidsclaims, beter bekend als greenwashing.

Ruim een jaar later kreeg het voorstel steun van een ruime meerderheid in het Europees Parlement, inclusief die van de grootste partij, de conservatieve Europese Volkspartij (EVP). Maar afgelopen week, in de laatste fase van de onderhandelingen, zorgde dezelfde Europese Commissie voor veel verbazing door aan te kondigen het voorstel in te trekken. Prompt trok ook Italië zijn steun eraan in, wat de wet in een comateuze toestand brengt.

De Commissie kwam vrijdag met deze mededeling twee dagen na een oproep van EVP om „geen enkele” versie van de regels tegen greenwashing te steunen. In een uitgelekte brief aan de Commissie werd de wet afgedaan als onnodige bureaucratie. Na een weekend vol verwarring noemde de Commissie niet het pleidooi van de EVP, maar haar eigen dereguleringsagenda als reden het voorstel ter discussie te stellen.

De stellige mededeling van vrijdag werd later wel genuanceerd: de wet wordt niet ingetrokken, maar het dreigement blijft overeind. Een amendement dat regelt dat de wet ook geldt voor kleine ondernemingen, moet van tafel. „Ongeveer 30 miljoen kleine ondernemingen, 96 procent van alle ondernemingen in de EU, worden met een zeer zware administratieve last geconfronteerd”, stelt een woordvoerder van de Commissie.

Actie van Milieudefensie tegen ontwikkelingsbank FMO dat investeert in monocultuurplantages. Foto Sandra Uittenbogaart/ANP/Hollandse Hoogte

De verbazing in Brussel was groot, vooral omdat de Commissie eigenlijk helemaal niet aan zet was in het wetgevingsproces. De lidstaten spraken in deze fase met het Europees Parlement over een definitieve wetstekst. De Commissie kan inderdaad een voorstel intrekken, maar deze mogelijkheid is niet bedoeld om in deze late fase een veto uit te spreken over een potentieel ongewenste uitkomst.

Argwaan

De ommezwaai voedde de argwaan bij voorstanders van de wet dat de Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen steeds meer afstand neemt van de groene agenda van de afgelopen jaren. Ze krijgt het verwijt dat ze haar oren daarbij te veel laat hangen naar haar partij, de Europese Volkspartij, die in het Europees Parlement een steeds conservatievere koers vaart.

Zelfs binnen de Commissie klonk dit keer gemor. „Je kunt beweren dat je groen bent, of je kunt ervoor kiezen niet groen te doen. Consumenten verdienen respect”, schreef Eurocommissaris Teresa Ribera, verantwoordelijk voor het Europese klimaatbeleid, op het sociale medium Bluesky.

De vorige Commissie had echt de overtuiging dat concurrentievermogen en duurzaamheid hand in hand gaan. Dat is helemaal weg. Het is nu een anti-woke oorlog geworden

Lara Wolters
europarlementariër PvdA, S&D

Nog groter is de irritatie bij de lidstaten en in een deel van het parlement. Bij de fracties die de Commissie in principe steunen, het liberale Renew Europe en de Socialisten & Democraten (S&D), groeit het ongenoegen over Von der Leyen. Valérie Hayer, voorzitter van Renew, was laaiend: „We staan op de rand van een institutionele crisis”, zei ze tegen Politico. Een diplomaat zei dat veel landen de gang van zaken woensdag in een overleg met de Commissie „teleurstellend en betreurenswaardig” noemden.

Europarlementariër Lara Wolters (PvdA, S&D) vindt het „echt ongehoord” wat er is gebeurd. „De Europese Commissie zou een neutrale arbiter moeten zijn. Die stelt wetgeving voor, en vervolgens is het aan de lidstaten en het parlement om een akkoord hierover te bereiken. Dat is een democratisch recht, en dat proces nu omzeilen en saboteren vind ik echt schandelijk.”

Wolters ziet hoe de gedraaide wind in Brussel veel wetten onder hoge druk zet, of het nou gaat om verduurzaming, strenger landbouwbeleid of ontwikkelingssamenwerking. „In de vorige Commissie was er echt een overtuiging dat duurzaamheid en concurrentievermogen hand in hand gaan. Dat is helemaal weg. Het is nu gewoon een anti-woke oorlog geworden hier.”

Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, krijgt het verwijt dat ze zich te veel laat leiden door hoe haar eigen partij, de EVP, over de groene agenda denkt.

Tevreden reacties zijn er óók in het Europarlement. Zoals van Dirk Gotink die namens NSC onderdeel uitmaakt van de EVP. Volgens hem verhoogt de voorgestelde richtlijn tegen groene claims „significant de regeldruk voor bedrijven”. Hij schrijft niet tegen het aanpakken van greenwashing te zijn, maar volgens hem kunnen deze „standaarden ook ontwikkeld worden door het bedrijfsleven zelf”. Sander Smit van de BBB (ook aangesloten bij de EVP) vond „dat de richtlijn dreigde uit te monden in een bureaucratisch monster voor MKB-ondernemers”.

Milieuclaims

Het voorstel tegen greenwashing was bedoeld om te voorkomen dat bedrijven milieuclaims als „klimaatneutraal” of „bevat gerecycled materiaal” kunnen doen zonder ze te onderbouwen met verifieerbare bewijzen. De Commissie waarschuwde ten tijde van de introductie van de wet dat greenwashing een serieus gevaar vormt voor bedrijven die daadwerkelijk duurzaam zijn. Echte duurzame bedrijven hebben zo een concurrentienadeel. In de versie van de richtlijn waar het parlement in 2024 mee instemde, stond dat bedrijven boetes konden krijgen tot 4 procent van de jaaromzet.

Nu vindt de controle op duurzaamheidsclaims vooral achteraf plaats, in Nederland bijvoorbeeld na klachten die worden ingediend bij Reclame Code Commissie. Vorig jaar deed deze stichting 41 uitspraken over duurzaamheidsreclame. Ook via de rechtbank kunnen bedrijven op de vingers worden getikt. Zo oordeelde de rechtbank Amsterdam vorig jaar dat KLM zich schuldig maakte aan greenwashing in de campagne Fly Responsibly en het programma CO2Zero.

Maar als greenwashing achteraf wordt aangepakt, kunnen veel duurzaamheidsclaims er doorheen glippen. En als bedrijven toch op hun gedrag worden aangesproken, heeft de misleiding van consumenten al plaatsgevonden.

In Brussel weet nu even niemand of de richtlijn een stille dood sterft of weer tot leven komt. De EU-ambassadeurs drongen woensdag bij de Commissie aan op duidelijkheid. Na komende dinsdag lijkt het in ieder geval een van de probleemdossiers voor Denemarken te worden, dat vanaf die dag een half jaar voorzitter is van EU. Volgens een Brusselse diplomaat moeten er even geen overhaaste beslissingen worden genomen. „Het stof moet neerdalen, er is al genoeg geschoten.”

Met medewerking van Rik Rutten

Duitse rechter haalt streep door verbod op ‘spreekbuis van extreem-rechts’

admin
June 25, 2025
0

Vorig jaar zomer verbood toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser (SPD) het rechtse complottentijdschrift Compact. ’s Ochtends vroeg doorzocht een speciale eenheid de woning annex redactie van hoofdredacteur Jürgen Elsässer, die de politie in een zwartfluwelen badjas ontving.

Volgens Faeser was Compact een „spreekbuis van extreem-rechts”. Het verbod van het blad liet volgens Faeser zien dat ook wordt opgetreden tegen „geestelijke brandstichters”. Ze noemde het een „harde slag” tegen extreem-rechts.

Geen jaar later is Faeser als minister afgelost en schreeuwt Compact op alle platformen ‘Sieg!’. Het blad spande bij de bestuursrechter in Leipzig een zaak aan tegen het verbod en kreeg dinsdag gelijk. Compact-medewerkers en een hele rits van politici van de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) feliciteerden Elsässer en vierden op sociale media de „overwinning” van de persvrijheid. Op de website van Compact zijn inmiddels zwartfluwelen kamerjassen te koop om „elegant de staatsmacht tegemoet te treden”.

Blamage

Meer nog dan winst voor Compact is het oordeel van de rechter een blamage voor Faeser en haar ministerie. De juridische onderbouwing voor het verbod heeft geen stand gehouden, wat veel juristen een jaar geleden al voorzagen. Faeser vond kennelijk het symbool van het verbod belangrijker dan precisie en nam het risico van een nederlaag voor de rechter op de koop toe. Dat is koren op de molen van Compact en alle aanverwante publicaties en organisaties, die vinden dat ze door de gevestigde partijen monddood worden gemaakt en zichzelf presenteren als bastions van de vrijheid.

Volgens de argumentatie vóór het verbod was Compact niet zozeer een medium, maar een politieke organisatie. Daarvoor spreekt dat Compact niet alleen een blad is (met een oplage van zo’n veertigduizend exemplaren) en een YouTube-kanaal onderhoudt, maar dat het ook politieke bijeenkomsten organiseert, bijvoorbeeld campagnebijeenkomsten voor de AfD, en een uitgebreide webshop heeft waar behalve badjassen ook zilveren munten met een afbeelding van Donald Trump of AfD-voorzitter Alice Weidel te koop zijn.

De grondwet garandeert ook de vijanden van de vrijheid de vrije meningsuiting en de persvrijheid

Uitspraak rechter

Het ministerie redeneerde dat voor een dergelijke organisatie, waarvan het tijdschrift maar één van vele activiteiten is, de persvrijheid niet geldt. Compact vocht die redenering aan, maar op dat punt gaf de rechter het ministerie gelijk. In het vonnis wordt gewezen op de politieke activiteiten en de „politieke agenda” van het blad, dat „deel wil uitmaken van een beweging” die erop uit is aan de macht te geraken. Zo organiseerde Compact vorig jaar nog een soort tournee van AfD-politici door Duitsland.

Haat zaaien

In de redenering van het ministerie moest Compact verboden worden omdat de publicaties haat zaaien tegen minderheden en dusdanig gekeerd zijn tegen de democratische rechtsorde en de vertegenwoordigers ervan dat lezers ervan over zouden kunnen gaan tot geweld.

Daarin gaat de rechter in Leipzig gedeeltelijk mee. Zo schrijft Martin Sellner, een rechts-extremist uit Oostenrijk, regelmatig voor Compact. Sellner muntte de term „remigratie”, waarmee het uitzetten van mensen met een migratie-achtergrond wordt bedoeld, ook die met een Duits paspoort als die zich in de ogen van Sellner cum suis niet voldoende hebben aangepast. Die ideeën van Sellner, aldus de rechter, keren zich tegen de democratische rechtsorde en kunnen zodoende inderdaad een argument voor een verbod zijn. Elsässer noemde Sellner eerder „onze held”.

Italië verbiedt de smartphone op school, maar ‘zo pak je het onbehagen bij jongeren niet aan’

admin
June 25, 2025
0

‘Ik ben tegen een smartphoneverbod, het internet is voor ons belangrijk”, zegt Sofia Vezzoli (18), studente in de met veel graffiti bespoten kunstschool ‘Umberto Boccioni’ in hartje Milaan. Maar haar 16-jarige broer is volgens haar veel meer van internet afhankelijk dan zij, omdat hij veel videogames speelt. Een hobby die zijn ouders met moeite weten te beperken.

Het Boccioni-instituut is een middelbare school met kunstrichtingen in architectuur, schilder- en beeldhouwkunst, multimediale vormgeving en design. De school ligt in de schaduw van de hippe nieuwbouwwijk CityLife, met blinkende wolkenkrabbers en futuristische flatgebouwen, en telt 1.200 scholieren tussen 14 en 19 jaar oud.

Schoolhoofd Stefania Caterina Giacalone (54) is een uitgesproken voorstander van het smartphoneverbod dat volgend schooljaar in Italië in het middelbaar onderwijs in zal gaan, omdat ze erg bezorgd is over de mentale gezondheid van de jongeren. Ze spreekt van een „algemeen gevoel van onbehagen”.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie lijdt tussen 5 en 15 procent van de adolescenten aan eenzaamheid. Verschillende landen zien een verband tussen de opkomst van de sociale media en de verslechterde mentale gezondheid van jongeren. In een wereldprimeur voerde Australië eind vorig jaar een verbod in op sociale media voor kinderen tot 16 jaar. De handhaving laat de regering over aan socialemediabedrijven zelf.

De Nederlandse regering raadt ouders aan hun kinderen weg te houden van sociale media tot hun vijftiende. De smartphone is verboden in het middelbaar onderwijs in Nederland, net als in Frankrijk (voor leerlingen tot 15 jaar) en straks ook in België.

Sofia Vezzoli, een 18-jarige leerling van het Boccioni-instituut, gebruikt haar computer en telefoon als visuele inspiratie voor een project tijdens haar architectuurles.

Foto Isabella De Maddalena

Heldere regels

De Italiaanse onderwijsminister Giuseppe Valditara, van de rechtse regeringspartij Lega, gaat nog een stap verder. Vanaf september geldt het verbod voor de hele middelbare school, die in Italië duurt tot scholieren 19 jaar zijn. Smartphones mogen tijdens de schooluren niet meer worden gebruikt, zelfs niet voor didactische doeleinden. De maatregel past in de lijn van de radicaal-rechtse regering van premier Giorgia Meloni, die gelooft dat er een grotere nood is aan meer orde, discipline en heldere regels.

In de rondzendbrief aan de Italiaanse scholen wijst de onderwijsminister op de negatieve effecten van een buitensporig smartphonegebruik op het welzijn en de gezondheid van adolescenten en hun schoolprestaties. Hij verwijst naar studies van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, de Wereldgezondheidsorganisatie en het Italiaanse instituut voor volksgezondheid, en wil bovendien een smartphoneverbod op school in de hele EU. De Italiaanse Lega-minister heeft de Europese Commissie verzocht zo’n algemeen verbod aan te raden.

In het Boccioni-instituut in Milaan golden al behoorlijk strenge smartphoneregels: de telefoon moest bij het begin van elke les worden ingeleverd. „Maar tijdens de pauze grepen de leerlingen toch weer meteen naar hun mobieltje in plaats van even met elkaar te praten”, zegt directrice Giacalone. Een „radicaler signaal” was volgens haar nodig, en dus steunt ze het verbod: „Leerlingen moeten weer inzien dat de school een plek is om onderlinge relaties aan te knopen.” Wel vindt ze het verkeerd dat ook het gebruik van de smartphone voor didactische doeleinden wordt uitgesloten. „We moeten als school ook net de digitale vaardigheden van onze leerlingen aanscherpen en evalueren.” Dat mag voortaan uitsluitend met tablets en pc’s van de school.

Stefania Caterina Giacalone (54), schoolhoofd van het Boccioni-instituut.

Foto Isabella De Maddalena

De directrice ziet een generatie jongeren die al zeer kwetsbaar was, en voor wie het schermgebruik tijdens de covid-pandemie de zaken nog scherper heeft gesteld. Italië was het eerste land in Europa waar Covid 19 zo hard toesloeg, vooral in Lombardije, de streek van Milaan en het zwaar getroffen Bergamo. Tijdens de erg lange lockdownperiodes in Italië waren uiterst stringente regels van kracht. „We hebben jongeren toen twaalf uur per dag, en zonder enige controle, voor een scherm laten zitten. Echte relaties vielen weg, en in de plaats kwam die alternatieve wereld, met zijn eigen regels die dicteren dat je altijd mooi, mager en perfect moet zijn.” Als de jongeren toen nog naar school hadden kunnen gaan, was de blootstelling aan de sociale media en het internet volgens haar minder intens geweest.

Online pesten

Irene Palombella (17), een frêle jonge vrouw met koperkleurig haar, was tijdens de pandemie twaalf jaar. „Eerder dan mijn ouders hadden gepland heb ik toen toch een smartphone gekregen”, vertelt de scholier op de speelplaats van het Boccioni-instituut, waar docenten en ouders de eindejaarskunstwerkjes komen bekijken. Een prettige ontdekking was het internet niet. „Ik werd het mikpunt van online pesten.” Haar kunstwerk is een groep indringende ogen van polyester, met een claustrofobisch effect, die het oordeel van anderen en de druk van de sociale media symboliseren.

Een ingeperkt smartphonegebruik lijkt Palombella en haar vrienden wel nuttig. Bij hun jongere broertjes en zusjes is internetgebruik een nóg groter deel van hun leven. Maar een totaalverbod op school doet deze tieners schrikken. „Tijdens de lessen moet de telefoon aan de kant? Snap ik”, zegt Irene. „Maar ik studeer wel kunst en ik gebruik mijn mobieltje om dingen te maken. En ik wil ook mijn lief kunnen bereiken.” Noemi Pannucci (18), een scholier met een pientere, open blik, maakt duidelijk dat zij en haar generatiegenoten ‘digital natives’ zijn: „Het internet kan ook een positieve ervaring zijn. Het is een deel van onze persoonlijkheid.”

Irene Palombella (midden), een 17-jarige scholier van het Boccioni-instituut in Milaan, gebruikt haar mobiele telefoon om tijdens de schilderles afbeeldingen op te zoeken.

Noemi Pannucci, een 18-jarige leerling van het Boccioni-instituut, checkt haar telefoon tijdens de pauze tussen de lessen. ,,Het internet is een deel van onze persoonlijkheid.”

Foto’s Isabella De Maddalena

Ook therapeuten en andere experts hebben grote vragen bij het nut van een smartphoneverbod, hoe groot het draagvlak daarvoor in de maatschappij ook mag zijn. Matteo Lancini (60), een van de bekendste Italiaanse psychotherapeuten, vindt een algemeen verbod op school niet nuttig, omdat het volgens hem niet afdwingbaar is en niet kan werken wanneer volwassenen aan adolescenten „regels willen opleggen die ze zelf niet bereid zijn te volgen.”

Het onderscheid tussen de reële en de virtuele wereld bestaat immers niet meer: „We leven in een onlife maatschappij”, zegt de psychotherapeut tijdens een videogesprek. Dat neologisme, een samentrekking van ‘online’ en ‘leven’, komt van de Italiaanse filosoof Luciano Floridi, die zo duidelijk wil maken dat we allemaal leven in een hyper-verbonden wereld waarin het verschil tussen online en offline niet langer telt. Niet voor de jongeren zelf, maar zeker ook niet voor hun ouders. Hij geeft het voorbeeld van een werkende moeder, die ’s avonds staat te koken, terwijl ze naar een podcast luistert en nog even iets in de Whatsappgroep van haar collega’s post. Dan roept ze: „Aan tafel! En géén telefoons!”

Wegwijs maken

Lancini geeft de jongeren aan het Boccioni-instituut gelijk: het internet kán voor hen ook heilzaam zijn. „De eerste vraag van hulpverleners aan de ouders van een sociaal zeer teruggetrokken kind – een fenomeen bekend onder de Japanse term hikikomori – is of de jongere nog op het internet surft, want dan is de diagnose minder zwaar”, legt hij uit. Het internet en de relaties die met anderen worden onderhouden tijdens videogames zijn een psychologisch en relationeel toevluchtsoord voor teruggetrokken kinderen, zegt Lancini, en verminderen daarom het risico op een psychische aandoening en zelfs op een zelfmoordpoging.

„Zolang we de smartphone blijven zien als een instrument dat we zoals alcohol of drugs kunnen afpakken, hebben we er niks van begrepen”, zegt de psychotherapeut. „De smartphone is slechts de toegangspoort naar een hele wereld, waarin wij allemaal moeten zien te navigeren. Jongeren dus ook.” Hen begeleiden en wegwijs maken, is volgens hem vele malen nuttiger dan het internet te verbieden.

Veel kinderen krijgen al op zeer jonge leeftijd voor het eerst een digitaal toestel in hun handen, een iPad bijvoorbeeld om naar filmpjes te kijken. Nogal wat ouders, zegt Lancini, vinden buitenspelen gevaarlijk geworden, terwijl het een generatie geleden in Italië door politiek geweld in werkelijkheid een stuk riskanter was op straat. „Niettemin hebben videogames de spelletjes buitenshuis vervangen”, zegt de psychotherapeut. „Kinderen krijgen zeer jong een telefoon mee, zodat hun ouders de controle over hen behouden. Maar zodra de adolescentie aanbreekt, hét moment van emancipatie, willen ouders plots de digitale toegang van hun kinderen inperken.”

Een reproductie van het beroemde kunstwerk ‘Le Bain turc’ van de Franse schilder Jean-Auguste-Dominique Ingres, online gevonden op haar mobiele telefoon door Irene Palombella, en gebruikt als beeldmateriaal tijdens de schilderles.

Foto Isabella De Maddalena

Maar wat ouders en opvoeders hierbij ook motiveert, is een grote bezorgdheid om ‘internetverslavingen’ bij jongeren. Zij willen opgroeiende tieners behoeden voor een buitensporig internetgebruik en een te grote afhankelijkheid van dwingende sociale media. Volgens de Amerikaanse sociaal-psycholoog Jonathan Haidt leiden sociale media en smartphones tot een ‘internationale epidemie’ van depressie, angst en zelfmoord onder kinderen. Haidt is bijvoorbeeld daarom een groot voorstander van het Australische verbod op sociale media.

Wetenschappers zijn het echter niet eensluidend eens met Haidts analyse, die in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature gebrek aan bewijs werd aangewreven. Ook psychotherapeut Matteo Lancini sluit zich aan bij die kritiek: er is volgens hem nog steeds geen wetenschappelijke consensus dat internet en sociale media het mentale onbehagen van adolescenten veroorzaken. „Eetstoornissen, mentale problemen: het was er allemaal al vóór het internet.” De psychotherapeut ziet zelf zeker ook het brede onbehagen bij jongeren, maar wijst op „een formidabel verschil tussen correlatie en causaliteit.” Lancini: „Jongeren zijn omgeven door geweld. Beseffen wij wel voldoende hoezeer al die heftige oorlogen en de klimaatverandering bij hen binnenkomen? Dáárom voelen ze woede, frustratie en verdriet.” Voor die gevoelens moeten zij een uitweg kunnen vinden, zegt de therapeut.

Vragen durven stellen

De enige preventie die volgens hem echt werkt, is om als ouder authentieke relaties met je kinderen aan te knopen: „Aan tafel ’s avonds moet je aan je kind ook ongemakkelijke vragen durven stellen, bijvoorbeeld of het ooit aan zelfdoding heeft gedacht.” Ouders vragen zoiets niet, uit vrees dat ze een kind dan op ideeën zouden brengen. „Maar piekert een kind over zulke vragen, dan zoekt het de antwoorden wel op het internet.”

Dat is precies wat schooldirectrice Stefania Giacalone zo verontrust: „Online vinden jongeren tutorials over álles. Hoe ze zich kunnen snijden of knijpen – een wijdverspreid fenomeen – tot hoe ze uit het leven kunnen stappen. Wij hebben deze jongeren binnengelaten in een wereld die wij als volwassenen niet eens zelf doorgronden.”

Riccardo Agnoletto (52), een ICT-consultant en vader van Maddalena, een 18-jarige scholier van het Boccioni-instituut. „Ons leven is een aaneenschakeling van mislukkingen, die ons verder doen groeien, maar een smartphone legt onrealistische verwachtingen op.” Toch vindt hij een totaalverbod „eigenlijk alleen iets voor de lagere school.”

Foto Isabella De Maddalena

Psychotherapeut Matteo Lancini blijft ervan overtuigd dat het veel wijzer is jongeren op te leiden in een intelligent smartphone- en internetgebruik, en pleit ook voor een grondige onderwijshervorming. Hij adviseert om niet langer statisch en klassikaal les te geven, waarbij de leerstof er bij de scholieren wordt „ingestampt”, maar de jongeren eerder te stimuleren door hen slimme vragen te laten stellen, om zo hun inzichten en kennis te testen. „Door hen te verbieden naar een smartphone te kijken, los je zeker hun gebrek aan interesse en aandacht voor de leraar op school niet op.”

Directrice Giacalone lijkt echter op zoek naar een houvast, en voor nu is dat het smartphoneverbod, liefst van al zo ruim mogelijk geïnterpreteerd. „Ik wil het verbod ook doortrekken tot tijdens de pauzes.” Na de lange zomervakantie zal ze het met haar docenten bespreken. Maar als het van haar afhangt, komt er straks geen smartphone meer binnen in het Boccioni-instituut.