Regisseur Michiel ten Horn: ‘Er is een rijke bodem voor verhalen in Limburg’

In 1910 trekt een turfsteker een verzilverde helm uit het drek en het Limburgse veen. Eeuwen eerder zakte een Romein daar de moerassen van De Peel in, nu betekent het rijkdom voor een arme arbeider. In een donkere plaggenhut stampt hij zijn modderige schoenen op een barstoel en verklaart hij zich „de keuning” van De Peel. „Kiek mi stralen, lellik volk!”

Met deze waargebeurde proloog begint Fabula. En daar scheiden feit en fictie. In het echt verpatste turfsteker Gebbel Smolenaars die helm aan het Rijksmuseum van Oudheden en overleed Smolenaars in bittere armoe. Maar in de film van Michiel ten Horn (De ontmaagding van Eva van End, Netflix-serie Ares) is de helm verdwenen. Generaties later staat het symbool voor de vloek die rust op de familie van beroepscrimineel Jos (Fedja van Huêt): ze zijn gedoemd te falen.

Fabula is een liefdesverklaring aan Limburg, vertelt Ten Horn in de Amsterdamse bioscoop Lab111. Aan de humor, ‘het Bourgondische’, de modderige schoonheid, en vooral de verhalen die de provincie baart. „Het was een soort kruisbestuiving”, zegt hij. „Ik wilde een film maken over een uitgerangeerde boef, die denkt dat hij vervloekt is omdat van alles hem overkomt, maar ondertussen is hij gewoon beroepscrimineel. En iets rond de Limburgse vertelcultuur: bokkenrijders, witte wieven, dwaallichten, dat verhaal van de gouden helm.”

Ten Horn groeide zelf op in De Peel. In zijn taalgebruik schuilt nog altijd een zachte g, die in vlagen opduikt als hij over zijn jeugd en ouders praat. „Ik merkte als kind al dat er in Limburg een rijke bodem voor verhalen is. Dat komt deels door het landschap. Laatst liep ik met een vriend door vlak land in Groningen, en toen zei hij: ‘Geen wonder dat hier geen mythische verhalen zijn… hier wonen geen kabouters!’ Dat is anders in Limburg; met dat glooiende, mysterieuze landschap gaat je fantasie wél aan. In de moerassen van De Peel verdwenen mensen, bedwelmden de gassen: dat leidt tot mythen en sagen. En dan is er ook nog het katholicisme, dat de strijd tussen goed en kwaad verpakt in verhalen.”

Dat landschap faciliteert ook criminaliteit. „En er zijn hechtere familiebanden in Limburg dan in de Randstad met zijn wisselende contacten zijn. Daar kun je iemand verlinken of een mes in de rug steken. In Limburg gaat alles daarvoor te ver terug.”

Ten Horn lacht: „Deze film is dus een soort samenklontering van al die dingen.”

Na de proloog in 1910 volgt Fabula de manische tocht van boef Jos en zijn verfoeide Turkse schoonzoon Özgür. Die gaat langs carnavalskerkhoven, drugsholen en mergelgroeven – overal haalt Jos een Limburgs volksverhaal op dat hem dichter bij de oplossing van zijn mysterieuze trauma brengt.

„Het gaat over de kracht van verhalen. Alleen aan natuur en familie kun je niet ontsnappen, alles daarbuiten is iets dat je jezelf vertelt. Verhalen zijn zingeving. Als je ervoor openstaat, kun je alles anders gaan zien. Dan kan je die Turkse jongen die je dochter heeft bezwangerd ineens wél zien als volwaardig familielid.”

Ten Horn studeerde animatie, en dat is te zien in de uitgelijnde, bijna cartooneske visuele stijl van Fabula. Rode ringen zijn een motief: een tekenbeet op Jos’ rug, schimmelkringen op het plafond. „Zoals die ringen is het leven een cirkel. Mijn dochter lijkt op mijn moeder: alles is wederkerig. En die teek en die cirkels staan óók voor het onoverkomelijke zoals de natuur of het heelal. Het oneindige.” Ten Horn wuift met zijn hand: hij kan zo nog wel even door. „Dat klinkt allemaal behoorlijk intellectueel en filosofisch. Ik hoop vooral dat je een achtbaanrit beleeft met een of andere domme crimineel in Limburg. Maar het is een plus als je daar meer bij voelt.”

Vervloekte film

Ten Horn werkte zo’n zes jaar aan Fabula. „Ik heb wel projecten tussendoor gedaan [Ares, Hotel Sinestra]. Maar ik wilde Fabula groots maken, niet met minder genoegen nemen. Dat kost geld. Het budget is stevig: 4,5 miljoen euro. Dat kregen we van Nederlandse, Belgische en Duitse geldschieters, maar dit was best een moeilijke film om te duiden voor hen: is het een genrefilm of een kunstfilm? Roadmovie of komedie? En omdat het een internationale co-productie is, moesten we de uitgaven en de casting van acteurs over drie landen verdelen.

Ten Horn kreeg het idee dat de film vervloekt was: „ Toen we eindelijk zouden filmen in januari 2023, vielen er enkele mensen uit met burn-outklachten. Het hele kaartenhuis stortte in en het project stond op losse schroeven. We konden pas in oktober weer draaien. Misschien was het ook wel onze redding, die extra tijd. Wie weet.

„Met Fedja klikte het snel: hij houdt van een regisseur die weet wat hij wil. Ik time alles, heel technisch, met veel beats: ‘Precies op dat moment de sigaret uit je mond, dan schuiven wij de camera naar binnen’. Met Fedja van Huêt werken is alsof je een lamp afstelt: hij verliest nooit zijn spel.”

Sezgin Güleç daarentegen, was onervaren. „Hij is een Rotterdammer, een komiek die bekendstaat om zijn uitgesprokenheid. Nu stond hij plots op zo’n blije, groene filmset om een timide Limburger spelen. Fedja lag telkens in een scheur: Sezgin bleef maar grappen maken die ik niet kan herhalen. Maar ik was direct om toen ik hem zag: zijn timing, muzikaliteit, zijn grote voorkomen – met hard werk maakt hij zichzelf wel een Limburger. Zowel Fedja als Sezgin nam een half jaar intensief les om het accent te leren.”

Het is een filmisch duo geworden, zegt Ten Horn. „Ik zou zo nog een film met ze maken. Maar Sezgin wil dan Rotterdams praten, hij was wel klaar met dat Limburgs. Misschien een politieserie met twee platte Rotterdammers? Dan kan Fedja de snor houden.”

Euthanasie

Daags na het gesprek in Lab111 zal Ten Horn naar Berlijn vertrekken, om „een koortsachtige taxirit door nachtelijk Berlijn” te filmen. „Een romkom, een beetje zoals Scorsese’s After Hours”. De film is een co-productie met Canada en Duitsland en is voor 90 procent Engels gesproken. „Het voelt het als mijn eerste échte internationale film.”

Het is een logische stap voor Ten Horn, die in alle genres van de Nederlandse filmindustrie gewerkt heeft, van arthouse tot familiefilm. Met horror Ares maakte hij de eerste Nederlandse Netflix-serie. „Die kreeg geen goede recensies. Toch ben ik er nog steeds ontzettend trots op. Het geheel werkte niet, maar op scène-niveau is het prachtig. Al weet ik niet of dat telt: het is alsof je een taart bakt die er prachtig uitziet, met perfect glazuur, die heel slecht smaakt. Daarnaast is het genre nog jong in Nederland, denk ik. Voor horror is simpelweg een minder groot publiek.”

De kloof tussen genre en arthouse is sowieso te diep in de Nederlandse film, vindt Ten Horn. Hij zit er liever een beetje tussenin. En internationaal beweegt het die kant op, denkt hij. Als je ziet dat films als The Substance, Parasite en Poor Things publieksfilms worden en Oscarwinnaars! Het lijkt wel op een terugkeer naar de jaren zeventig waarin kunstfilms hits worden.”

Op zo’n tendens hoopt hij ook in Nederland. „Er zijn steeds meer filmmakers die fantastische films maken. Victoria Warmerdam, Noel Loozen, Michael Middelkoop, Steffen Haars. Sam de Jong maakt zeer uitgesproken films, hij gaat nu de boekverfilming van Joe Speedboat doen. Dat vind ik exciting!”

Dus we zien Ten Horn geen taaie, realistische euthanasiefilm maken? „Wel als het grappig mag worden!” Hij is even stil en biecht dan op: „Ik ben al bezig met een script dat deels over euthanasie gaat. Maar dat wordt wél een genrefilm.”

Tristan Theirlynck

Delen





Mail de redactie