Opinie | Het nieuws over de gemeenteraad zou niet achter een betaalmuur moeten staan

Op sociale media woekerend nepnieuws is een bedreiging voor onze democratie. Betrouwbaar nieuws, gemaakt door onafhankelijke journalisten, kan een tegenkracht zijn. Maar dan moet dit wel beschikbaar zijn voor iedereen.

Om te zorgen dat het debat in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 gebaseerd is op de inhoud, moeten de regionale kranten hun lokale politieke verslaggeving voor iedereen toegankelijk maken.

Dat verdient uiteraard enige toelichting. Naast de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht geldt de journalistiek als de vierde macht in de democratische rechtsstaat. De journalistiek is immers de kritische volger van de macht, of dat nu de overheid is, of de macht van grote bedrijven. Dat journalistieke handwerk – volgen en bevragen van politici, uitpluizen van stukken, aan het licht brengen van misstanden, of simpelweg berichten over besluiten en debatten – gebeurt internationaal en nationaal, maar ook provinciaal en lokaal.

Juist deze lokale dagbladjournalistiek is verschraald. Enerzijds door schaalvergroting, waarbij de Vlaamse uitgevers DPG en Mediahuis de meeste lokale en regionale kranten hebben opgeslokt. En anderzijds door teruglopende advertentie-inkomsten, mede veroorzaakt door verschuiving van reclamebudgetten naar mega-concerns als Meta (Facebook, Instragram) en Alphabet (Google). Bovendien zijn de oplages van regionale kranten de afgelopen jaren fors teruggelopen.

Bereik afgenomen

Kranten zijn zich gaan richten op online én online-abonnees, om zo hun inkomsten op peil te houden. Als gevolg hiervan belanden veel stukken online achter de betaalmuur. Begrijpelijk, want journalisten moeten betaald worden voor hun werk.

Maar door de betaalmuren is het bereik van journalistieke berichtgeving afgenomen, zeker voor jongeren en mensen met een lager inkomen. Gezien het vaak feitenvrije ‘debat’ op sociale media, is dit problematisch. Ook op lokaal niveau. Doordat maar een beperkte groep inwoners van een stad of regio via de media op de hoogte kan blijven van de lokale besluitvorming en het debat, wordt de kloof tussen burger en politiek/overheid alleen maar groter.

Het is aan het ondernemerschap van de uitgevers om op zoek te gaan naar een goed model

Voor een goed functionerende lokale democratie is het noodzakelijk dat zoveel mogelijk inwoners zicht hebben op de besluitvorming in de raad. Alleen de abonnees kunnen de dagbladen voor dat doeleinde gebruiken. Zoek zelf maar eens bij je regionale krant op ‘gemeenteraad’ plus je plaatsnaam – je zult zien dat zo’n driekwart van deze berichten achter slot en grendel zit.

Maar er zijn toch lokale en regionale omroepen waar je terecht kunt? Zeker. De realiteit is dat zij de lokale politiek niet of nauwelijks structureel volgen. Het ontbreekt hen daarvoor aan middelen en mensen. Uit de arbeidsmarktmonitor van de NVJ blijkt dat bij lokale omroepen 550 personen werkzaam zijn in redactionele functies; terwijl bij de regionale kranten van DPG en Mediahuis drieduizend mensen werken. Zeker in kleinere gemeenten maakt dit dat journalisten van dagbladen vaak de enigen zijn die structureel de lokale politiek volgen.

Krantenuitgeverijen zijn private ondernemingen die uiteraard eerst zullen uitrekenen wat het gratis toegankelijk maken van nieuws hen zal kosten. Onderaan de streep moet zo’n gunst aan de lezer natuurlijk wel uit kunnen. Belangrijk om daarbij te weten is dat winstgevendheid op dit moment prima in orde is. Bij de laatste jaarcijfers (over 2023) maakte Mediahuis 72 miljoen euro winst, en DPG 197 miljoen.

Uitgevers kunnen er dus prima voor kiezen nieuws over lokale politiek gratis toegankelijk te maken. Dat kunnen ze via allerlei modellen doen. Een freemium-model waarin politiek nieuws gratis is en het andere nieuws wel achter een betaalmuur zit? Of een maximum aantal gratis artikelen per maand, waarna een lezer er staffelsgewijs aan aantal bij kan kopen? Misschien een vrijwillige donatie, zoals Reporters Online dat faciliteert?

Feit is dat kranten in het verleden online gratis nieuwe hebben gebruikt om bezoekers naar hun site te trekken. Het is aan het ondernemerschap van de uitgevers om op zoek te gaan naar een goed model, zonder dat dit ten koste gaat van de winstgevendheid.

Samenwerking tussen kranten en lokale omroepen is een ander alternatief. Deze zouden een politiek verslaggever kunnen delen, deels gefinancierd door de (lokale) overheid. Om te voorkomen dat bij deze vorm van financiering de schijn van belangenverstrengeling ontstaat, gebeurt dit bij voorkeur via een onafhankelijk mediafonds. Journalistenvakbond NVJ heeft hiervoor een leidraad opgesteld. Financiering door de overheid is niet onlogisch: goed geïnformeerde burgers zijn immers een publiek belang. Ook het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek kan een rol spelen in de financiering om de toegankelijkheid van lokaal (politiek) nieuws te verbeteren.

Vrij toegankelijk

Wachten op de overheid is in deze tijd geen optie. Toegang tot professionele, onafhankelijke journalistiek over lokale politieke kwesties is van té groot belang. In een gezonde democratie horen de burgers bij het vormen van hun mening immers toegang te hebben tot dezelfde informatie.

Met de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2026 voor de boeg moeten lokale dagbladen en hun uitgevers nu hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen, door berichtgeving over lokale politiek vrij toegankelijk te maken. Als kranten geen stappen zetten, dreigt het publieke debat steeds verder te versplinteren en krijgt desinformatie vrij spel.

De vraag is niet óf de journalistiek deze verantwoordelijkheid moet nemen, maar hoe. Nee, nieuws is niet gratis, maar ook aan het in stand houden van een democratische samenleving hangt een prijskaartje. De vraag is of de dagbladjournalistiek als vierde macht bereid is in de kosten te delen.


Lees ook

Het ‘sufferdje’ is nog lang niet dood en begraven

De gemeente  Den Haag voerde per 1 juli 2020 als eerste een Ja/Ja-sticker in.