N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2021/09/stephan-sanders-sq.png)
Hoe zit het eigenlijk met de zelfbeheersing van president Poetin? Of die van de Chinese leider Xi Jinping? Er hangt nogal wat van af, niet enkel voor henzelf of hun directe omgeving, maar voor de hele wereld. Ik kom op die vraag door het interview in deze krant met gedragswetenschapper Will Tiemeijer, die een boek schreef met de titel Self-Control. Razend interessant, de meeste mensen denken dat intelligentie je gegeven moet zijn, terwijl ze geloven dat zelfbeheersing een kwestie is van even flink zijn, de schouders eronder. Dat blijkt dus niet waar. Ook zelfcontrole en wilskracht zijn voor een groot deel herleidbaar tot de genenpool die je uitgedeeld hebt gekregen; tot opvoedingsfactoren en de gevoelshuishouding die de jouwe werd.
Maar nu de sprong van die ene mens naar het mondiale. Heeft het zin te vragen naar de zelfbeheersingstechnieken van Poetin? Of, om het minder voor de hand liggend te maken, naar die van president Joe Biden?
Ineens spreken we niet alleen over twee verschillende individuen, maar ook over twee politieke systemen. Kent Rusland nu een autoritair systeem of is het al een volwaardige reli-dictatuur? Het spant erom. De VS mogen zich nog steeds een democratische rechtstaat noemen, al zijn er genoeg Amerikanen die daar korte metten mee willen maken.
In de politiek heb je niet zoveel aan het karakter van deze of gene president of leider; van veel grotere invloed is het systeem waarbinnen ze opereren. Die Biden was in zijn jongere jaren een flapuit, maar zijn Zelf wordt in bedwang gehouden door wetten en rechters en de geregelde oppositie. Het geval Donald Trump is daarom zo zorgwekkend, omdat het kielekiele was: de sociopaat versus het systeem. Het systeem hield het ternauwernood.
Hebben landen een Zelf? Vroeger sprak je van een volksaard, en die van de Russen zou dan eindeloos romantisch zijn, maar ook masochistisch. Het lijkt me beter het eeuwenoude gebrek aan democratie te noemen, het ontbreken van een parlementaire praktijk, die geen kans kreeg zich te ontwikkelen.
Stel dat Rutte morgen de kolder in zijn kop krijgt, en vastbesloten is een deel van België te ‘heroveren’ – alle gebieden terug van vóór 1830. Het Zelf van Rutte mag dan exploderen, die ‘speciale militaire operatie’ komt er niet omdat de tegenkrachten te groot zijn.
Het aardige aan een democratisch systeem is dat premiers en presidenten niet allemaal weloverwogen types hoeven te zijn die vanaf geboorte hebben geoefend in impulsbeheersing; het stelsel waarbinnen zij functioneren dwingt tot overleg en compromis. Het democratische Zelf zit behoorlijk in de tang, het is altijd bemiddeld.
In Nederland zou Poetin misschien hoog eindigen bij Forum voor Democratie. Dat valt te overzien.
