Klimaatopwarming zorgt ervoor dat er meer airco’s worden gebruikt in huizen, winkels, kantoren en scholen. Al die energieslurpende airco’s stoten extra CO2 uit, waardoor de aarde nog sneller opwarmt. En dat leidt opnieuw tot meer vraag naar verkoelende airco’s: een eindeloze neerwaartse spiraal.
Dat 2024 het warmste jaar was sinds het begin van de metingen in 1850 was al bekend. Nu blijkt dat ook de energievraag in dat jaar opvallend hard groeide. De toename lag met 2,2 procent bijna twee keer zo hoog als de gemiddelde groei van 1,3 procent van de afgelopen tien jaar. De toename werd voor een belangrijk deel veroorzaakt door meer behoefte aan koeling om de hitte door te komen.
In 2024 was zo’n 20 procent meer energie nodig om gebouwen te koelen dan het langetermijngemiddelde (2000 – 2020). Vooral in China en India leidde extreme hitte tot meer behoefte aan verkoeling. Ook in Nederland neemt het aantal huishoudens met één of meerdere airco’s aan de muur in rap tempo toe, bleek eind vorig jaar al uit cijfers van onderzoeksbureau TNO.
Steenkolen
Hernieuwbare energiebronnen konden die toegenomen vraag lang niet altijd bijbenen. Sterker nog, klimaatopwarming zorgde er ook voor dat minder koelwater beschikbaar was voor kerncentrales en dat minder elektriciteit kon worden opgewekt met waterkracht.
„In totaal schatten we dat weersinvloeden ongeveer 15 procent van de totale toename van de wereldwijde vraag naar energie hebben veroorzaakt”, staat in het rapport. Dat de verbranding van vervuilende steenkolen met 1 procent toenam, schrijven de auteurs volledig toe aan klimaatopwarming. „Als het weer in 2024 gelijk was gebleven aan dat van 2023, het op één na warmste jaar ooit, zou ongeveer de helft van de toename van de wereldwijde CO2-emissies zijn vermeden.”
Naast al die airco’s speelden het energieverbruik vanuit de industrie, de elektrificatie van auto’s, en de groei van datacenters en kunstmatige intelligentie een belangrijke rol in de toegenomen energievraag. Vooral opkomende economieën zoals China en India stuwden de vraag op. Zelfs de energievraag in de Europese Unie steeg weer, na een jarenlange daling sinds 2017 (met uitzondering van coronajaar 2021). Volgens het IEA komt dat onder meer door de daling van de energieprijzen.
Wereldwijd groeide de vraag naar alle belangrijke energiebronnen: steenkolen, gas, olie, kernenergie en hernieuwbare bronnen zoals zon en wind. Goed nieuws voor het klimaat is wel dat de extra elektriciteit die vorig jaar nodig was voor 80 procent werd opgewekt door hernieuwbarebronnen en uit kernenergie. „De inzet van energie uit zon en wind, kernenergie, elektrische auto’s en warmtepompen sinds 2019 voorkomt nu jaarlijks 2,6 miljard ton aan CO2-uitstoot.” Dat is ongeveer 7 procent van de wereldwijde emissies. De vraag naar olie groeide langzamer dan in vorige jaren, onder meer door de elektrificatie van auto’s. Het aandeel van olie in de totale vraag naar energie daalde voor het eerst sinds vijftig jaar weer tot onder de 30 procent.
,,Surfen? Dat is veel te gevaarlijk! Ik heb het één keer geprobeerd en toen landde mijn surfboard bijna in mijn oog! Niks voor mij dus.”
Hij mocht dan de oprichter, leider, schrijver, zanger en producer zijn van de beroemdste surfband aller tijden, The Beach Boys, toch hield Brian Wilson zijn haren liever droog. Woensdag maakte zijn familie bekend dat Wilson op 82-jarige leeftijd is overleden. Hij leed al enige tijd aan dementie.
Zijn muzikale loopbaan verliep stormachtig: Wilson groeide uit van tieneridool tot visionair (maar ook getormenteerd) genie en behoort tot van de grootste popcomponisten van zijn generatie. Zijn enorme oeuvre evolueerde van simpel, zoet en braaf naar complex, surreëel en megalomaan.
Behalve het nodige geestelijke leed moest Wilson als kind nog een andere handicap overwinnen. Hij was doof aan zijn rechteroor, al wisselden zijn verklaringen daarover: soms was het een aangeboren kwaal of een voetbalongeluk, dan weer een uithaal van een pestkop uit de buurt of corrigerende tik van zijn tirannieke vader Murry.
Van The Pendletones naar The Beach Boys
Die laatste was de aanjager van het instrumentale surfbandje waarin Brian baste met zijn jongere broers Dennis (drums) en Carl (gitaar). Aangevuld met neef Mike Love (zang) en jeugdvriend Al Jardine (gitaar/zang) namen ze een plaatje op als The Pendletones, vernoemd naar onder surfers populaire overhemden. Tot hun verrassing bleek de platenmaatschappij de bandnaam te hebben veranderd. Opeens heetten ze The Beach Boys.
The Beach Boys in 1966. Vanaf links: Al Jardine, Mike Love, Dennis Wilson, Brian Wilson en Carl Wilson. Foto AP
De single ‘Surfin’‘ sloeg aan: tot genoegen van de massa had een instrumentaal genre opeens zoetgevooisde stemmen gekregen. Met gemakkelijk in het gehoor liggende liedjes over zon, zee, strand, snelle auto’s en mooie meisjes werden The Beach Boys de ultieme vertolkers van de Californische droom.
Vervolghits als ‘Surfin’ U.S.A.‘ (nogal letterlijk afgekeken van rock-’n-roll-held Chuck Berry’s ‘Sweet Little Sixteen’), ‘Surfin’ Safari’ en ‘I Get Around’ waren de perfecte soundtrack voor een zorgeloos bestaan met de tenen in het zand.
Dat eigenlijk alleen Dennis surfte, maakte verder niet uit. Op de hoezen poseerden de bandleden steevast met een surfplank onder de arm, het liefst in identieke streepjesshirts – ook die lange, logge bassist met het bolle, ronde hoofd.
The Beach Boys, poserend op het strand in 1962. Vanaf links: Mike Love, David Marks, Brian Wilson, Dennis Wilson en Carl Wilson.Foto Michael Ochs Archive/Getty Images)
Die droomde niet van perfecte golven, en eigenlijk ook niet het podium. De studio was zijn paradijs. Daar schudde Wilson de oorwurmen achteloos uit zijn mouw en was hij belachelijk productief: tussen 1962 en 1965 brachten The Beach Boys maar liefst tien albums uit.
Hoewel hij als hofleverancier van nieuwe liedjes aanvankelijk ook nog meeging op tournee besteedde hij het live spelen en zingen (vaak overstemd door gillende tienermeisjes) na de nodige paniekaanvallen uit aan invallers. Dan kon hij lekker blijven schrijven.
‘God Only Knows’
Plaat nummer elf was de grootste creatieve (en pas later commerciële) klapper. Op Pet Sounds (1966) was niets meer te bekennen van elementaire rock-’n-roll met de kolderieke doo-wap-koortjes. Wilsons meesterschap kwam tot volle bloei in meerstemmige arrangementen waarin hij de droom van Californië een universum opschaalde, naar het hiernamaals.
Wie jaloers is op het opperwezen en wil weten hoe het klinkt in de hemel, moet ‘God Only Knows’ beluisteren, en dan bij voorkeur alleen de versie met alleen de zogeheten vocal tracks, de geïsoleerde stemmen. Iedereen die de samensmeltende harmonieën hoort, waant zich in de oneindige wolken van bemoedigende troost, eeuwige jeugd en ware liefde.
Zonder Pet Sounds hadden The Beatles nooit Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band (1967)gemaakt, zou Paul McCartney later toegeven. ,,Als opvoeding voor hun leven heb ik voor al mijn kinderen een exemplaar gekocht”, zei hij bij een latere heruitgave van de plaat. ,,Je bent pas muzikaal gevormd als je dit album hebt gehoord.”
Kwade demonen
Jammer genoeg gaat pure schoonheid vaak gepaard met tragiek. Wilsons massaal bejubelde meerstemmigheid bleek namelijk ook permanent in zijn hoofd te galmen, alleen dan niet als prachtige engelenzang maar als een koor van kwade demonen. Die stemmen waren er altijd al, bekende hij in zijn openhartige memoires I Am Brian Wilson (2016), en ze wensten hem het allerergste toe.
Mike Love (links) samen met Brian Wilson tijdens een optreden in New York in 1983.Foto David Handschuh/AP
Die mentale kwalen (schizofrenie, depressies, waanbeelden, paranoia), bijbehorende verslavingen en (te) hoog gespannen verwachtingen lieten hem vroegtijdig stranden. Als opvolger van Pet Sounds én weerwoord op St. Pepper moest en zou het album Smile een revolutionair meesterwerk worden. Maar in de muzikale wapenwedloop met The Beatles won uiteindelijk de waanzin.
Hoe dicht hij in de buurt kwam van zijn ultieme nalatenschap, bleek uit de wereldhit ‘Good Vibrations’, een complexe cocktail van pop, rock en psychedelica met in het refrein baanbrekende hoofdrollen voor zowel zagende cello als huilende theremin – een dubbele primeur in de rock-‘n-roll. Het nummer geldt nog altijd als ongeëvenaard monument. Maar hoe geniaal ook, Wilson was er pas na zes maanden uitputtende opnamesessies in vier studio’s (en vijftigduizend dollar) tevreden over, tot afgrijzen van de rest van de band. Volgens hen begon hij alle realiteitszin te verliezen.
Lees ook
Het is moeilijk om Brian Wilson te zijn
Voor het nummer ‘Fire’ liet hij iedereen brandweerhelmen dragen en stookte hij een vuurtje op in de studio. Toen een paar dagen later in dezelfde straat een pand afbrandde, schrapte hij het nummer uit overtuiging dat er sprake was van hekserij. Smile zou nooit verschijnen. ‘Good Vibrations’ verscheen op het vervangende goedmakertje Smiley Smile (1967).
Baambrugge
Niet minder megalomaan waren de opnames van Holland (1973). Hoewel die plaatsvonden in een omgebouwde schuur in Baambrugge, liet Wilson alle benodigde apparatuur vanuit zijn studio in Los Angeles verschepen. Kosten: tweehonderdvijftigduizend dollar. De plaat geldt als het laatste waardevolle wapenfeit van The Beach Boys.
Daarna volgde de wipeout, zouden weggespoelde surfers zeggen. Bij Wilson waren dat wederom geen golven, maar drugs. ,,Elke dag coke”, biechtte hij op tegen Rolling Stone. ,,Gewoon zakken sneeuw om me heen, die ik als een gek opsnoof. Ik maakte mezelf kapot, en ik kon er niets tegen doen. Ik was een nutteloos kasplantje.”
Mike Love, Bruce Johnston, Brian Wilson, David Marks en Al Jardine poseren voor een tentoonstelling over The Beach Boys in 2012.Foto Mario Anzuoni/Reuters
Bij de gladde en overgeproduceerde comebackhit ‘Kokomo’ (1988) van The Beach Boys had hij geen bemoeienis meer. Een goedbedoelde poging van bevriende muzikanten om zijn verloren gewaande levenswerk te reconstrueren, leidde tot zijn vijfde soloalbum Brian Wilson Presents Smile (2004), maar het kwam niet in de buurt van wat er ooit in zijn hoofd had gezeten, gaf hij toe. Toch ging hij er nog mee op tournee.
Ondanks alle ontberingen en waanideeën had hij van één ding geen spijt, zei hij op late leeftijd. Dat hij ooit zijn huis had laten volstorten met zand op de plek waar zijn piano stond, was een uitstekend idee. ,,Als je dan je ogen dichtdoet, is het net alsof je op het strand zit.”
Brian Wilson tijdens een concert in Paradiso in 2011.Foto Andreas Terlaak
Momenteel staat Nederland er financieel fantastisch voor. Maar die gunstige situatie wordt niet gebruikt om toekomstige problemen op te lossen. Op welk achterstallig onderhoud stuit een volgend kabinet straks?
We hebben een speciale gast op bezoek: Vinzenz Ziesemer, econoom en oprichter van de onafhankelijke denktank Instituut voor Publieke Economie. Marike bespreekt met hem de aanstaande begrotingspuzzel.
Als het volgende kabinet aan de nieuwe Navonorm wil voldoen, zal het ten minste 16 miljard euro extra voor Defensie moeten uittrekken. Dat is een jaarlijkse uitgave vergelijkbaar met het primaire onderwijs. Waar halen we dat geld vandaan?
Tijdens zijn verkiezingscampagne bezocht Geert Wilders het Brabantse Budel en het Groningse Ter Apel, waar asielzoekers worden opgevangen. Hij beloofde de overlast op te lossen die inwoners daar ervaren. Regiocorrespondenten Lyanne Levy en Pim van der Hulst brachten de verantwoordelijke burgemeesters bij elkaar. Na een regeerperiode met de PVV trekken zij de conclusie: aan asielminister Faber hebben ze vrijwel niets gehad.
