Zou Vladimir Poetin rekening hebben gehouden met het scenario dat zich deze week ontvouwde? Het was niet Oekraïne dat bezweek onder de voortdurende Russische agressie, of de Europese Unie die ruziënd tot stilstand kwam over steun aan Oekraïne, maar Donald Trump, de machtigste man ter wereld, die zich gedroeg als de zwakste schakel in een cruciale fase van de oorlog: het begin van het eindspel. Dat is niet alleen frappant, het is vooral alarmerend.
De Amerikaanse president en zelfverklaard meesteronderhandelaar sprak dinsdag twee uur met Poetin, maar kon na afloop niet méér presenteren dan Poetins minimale toezegging om een maand lang geen aanvallen uit te voeren op de energie-infrastructuur van Oekraïne. Dit terwijl de insteek een algemeen staakt-het-vuren van dertig dagen was. Van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky had Trump deze belofte al op zak, maar hij gaf Poetin geen enkele reden om zich erbij aan te sluiten.
Met verbijstering ziet de wereld aan hoe Trump maar van één partij in dit conflict – notabene de slachtofferkant – iets lijkt te eisen. Oekraïne moet bereid zijn een deel van zijn grondgebied op te geven en het NAVO-lidmaatschap te laten lopen. Het mag niet om Amerikaanse veiligheidsgaranties vragen en krijgt achteraf een rekening gepresenteerd voor vroegere Amerikaanse steun, in de vorm van een grondstoffendeal.
Als toppunt van cynisme moet Zelensky die deal maar als veiligheidsgarantie beschouwen: Amerikaanse economische belangen in Oekraïne zullen Poetin heus wel weerhouden van verdere aanvallen, beweert Trump. Maar wanneer de Verenigde Staten niet bereid zijn die belangen militair te verdedigen is er van afschrikking natuurlijk geen sprake. Als Zelensky deze non-redenering aan het Oekraïense volk zou proberen te verkopen, zou hij inderdaad aan vervanging toe zijn, zoals Trump eerder suggereerde.
Er is tot nu toe één kortstondig moment geweest waarop Trump ook streng leek te zijn naar Poetin. Twee weken geleden verklaarde hij „grootschalige sancties en importheffingen” te overwegen als Rusland niet bereid was tot een staakt-het-vuren. Maar nu Poetin deze week duidelijk heeft gemaakt daar voorlopig niet aan mee te doen, rept Trump met geen woord meer over sancties.
Evenmin biedt hij openlijk tegenwicht aan de Russische eisen, die voor Zelensky als vanzelfsprekend onacceptabel zijn. Zo zegt Poetin dat alle militaire steun aan Oekraïne moet worden gestaakt, evenals de verstrekking van inlichtingen. Dat zou van Oe-kraïne een vogeltje voor de poes maken, een absurde inzet voor een vredesakkoord. Kortom, Poetin eist het maximale, hij geeft zo goed als niets terug en de hoofdonderhandelaar laat het gebeuren.
De grote vraag is waarom Trump dit doet. Het ziet eruit als de onkunde van een man die niet begrijpt dat een oorlog beëindigen ingewikkelder is dan een vastgoeddeal sluiten. Die zo graag gezien wil worden als vredesstichter dat hij bereid is de ene partij uit te leveren aan de andere. Of is het moedwil, en past dit verloop van de gebeurtenissen bij de wereldorde die Trump voor ogen heeft, waarin sterke mannen elkaar in hoge mate hun gang laten gaan?
Dat laatste gebeurde deze week immers ook in Gaza, waar Israël de bombardementen in volle hevigheid hervatte en premier Benjamin Netanyahu een nieuw grondoffensief aankondigde. In vier dagen tijd vielen bijna zeshonderd doden, onder wie veel burgers, en werd de hoop op een nieuwe fase in het staakt-het-vuren weggevaagd. Trump steunde de aanvallen volledig, terwijl hij in januari nog met de eer streek van het tijdelijke bestand dat zijn team toen samen met dat van president Biden had weten te bereiken. De oplossing die hij voor Gaza ziet is even hardvochtig als simplistisch: de Palestijnen moeten maar evacueren. Net als bij Oekraïne is dit voorstel zo eenzijdig dat the art of the deal ver te zoeken is.
Trump geeft twee leiders die internationaal worden gezocht voor oorlogsmisdaden ruim baan. Daar is geen kunst aan, dat is zwak leiderschap. Tegelijkertijd vertoont hij in eigen land steeds autocratischer gedrag, onder andere door de uitzetting van ruim tweehonderd Venezolaanse migranten naar de mensonwaardige gevangenissen van El Salvador, tegen de uitspraak van een federale rechter in. De rechter in kwestie moet worden afgezet, vindt Trump.
De president vertoont hier dezelfde reflex als bij Oekraïne en Gaza: wie het hem lastig maakt, overtuigt hij niet met argumenten, maar moet van het toneel verdwijnen. De rechten van hele volkeren moeten daar zo nodig voor wijken. Onkunde en moedwil komen zo samen en dat zal autocraten als Poetin alleen maar sterken. Wat Donald Trump laat zien is gevaarlijk zwak leiderschap.
Lees ook
‘Dat Trump en Poetin bellen heeft met onderhandelingen niets te maken’, zegt de Russische oud-diplomaat Boris Bondarev
