Volop muzikale dialoog tijdens Transition jazzfestival

Posted on by admin

Het jazzduo. Een even kwetsbare, tedere als uitdagende concertcombinatie. Elkaar dragen en optillen, versieren en plagen. Dwars je eigen weg gaan om vervolgens weer in de armen gesloten te worden door de ander, die je heus wel in het oog hield.

Muzikale gesprekken in duovorm, ze liepen als inspirerend thema centraal op het jaarlijkse Transition jazzfestival in TivoliVredenburg, Utrecht. Een metafoor voor het met elkaar in gesprek blijven in een woelige, polariserende tijd. Zoals de snarenliefde die sprak uit het duo dat de Cubaanse pianist Gonzalo Rubalcaba vormt met de Braziliaan Hamilton de Holanda, uitblinker op zijn tiensnarige bandolim. In de Grote zaal kwam het tot avontuurlijke en uitdagende latindans, waarin zelfs popklassieker ‘Don’t You Worry ’bout a Thing’ van Stevie Wonder een andere draai kreeg.

Als artiesten zich met grote gretigheid geven, ben je snel verkocht. De interactie, de vrijheid durven vinden voor publiek; het lijken inkoppers in het uitverkochte huis van Transition (een lange dag vol moderne veerkrachtige jazz tot middernacht, met op zondagochtend nog een plukje kidsjazz). Maar in jazz is het altijd maar afwachten.

Schakelend van concert naar concert in zes zalen moet je steeds weer de oren afstemmen op een ander soort jazz, lees: andere prikkels en verrassingen. Het strijdlustige spel van trompettist Marquis Hill vol mooie droge noten. Gevoelvol intens: pianist Tord Gustavsen, die haast zelf in de toetsen kruipt om ze nog extra te masseren. Haaks daar weer op: de smerige gitaargrooves vol motorolie van Marc Ribot met zijn kwartet.

Naast de jazzdialogen kon in het programma een dromerige jazzsound die een soort mellow positivisme uitdroeg gevonden worden. Wijntje op de vleugel, tuinbroekie; toetsenist Kiefer Shackelford uit Los Angeles dwong met zijn trio knap stilte af met een rit richting een zonsondergang in pastelkleuren. Zo ook de Britse pianist Sultan Stevenson die zich bewees als grote belofte: soepele jazz onder een kleurrijk vissershoedje. Wat een lekker spel.

En natuurlijk zanger Michael Mayo met zijn waanzinnige stempalet. Terug op Transition stak hij met nog meer zelfvertrouwen de ‘overthinkers’ een hart onder de riem.

Maar dat de opbouw van een festival echt speciale aandacht vraagt, werd merkbaar bij Tom Skinner. Het caleidoscopische sfeertje dat de drummer met zijn Voices of Bishara (met bas, cello, sax en fluit) optuigde, eist concentratie. Dat die aan het einde van de avond voor velen niet meer op te brengen was, bewees de halflege zaal.

Ook de nieuwe koers van het Britse multi-talent Emma-Jean Thackray, die persoonlijk leed knap ombuigt naar een nieuwe plaat, was als dragende act in de grote Vredenburg-zaal verkeerd ingeschat. Haar nu meer rockkant vol donkere lyrics – ze waarschuwde er al voor – joeg jazzfanaten weer de roltrappen op.

En ook serieuze rustige jazz kan laat op de avond het onderspit delven. Het beheerste, met precisie gebrachte spel van Greg Osby kreeg niet alleen bar weinig voeding van zijn kwartet, het publiek koos liever voor een late night dansje bij afrobeat-formatie Kokoroko.

Vernieuwende jazz van eigen bodem viel goed in de smaak. Al vroeg op de dag was het dringen voor de compositorische slimmigheden van het door Tijn Wybenga aangevoerde Brainteaser Orchestra. Opvallend: de enorm lange ovatie voor de betovering van het Kika Sprangers Large Ensemble. En moeilijk om niet vrolijk te worden van de veelkleurige stemmenbundel van de groep Cantorias.

De jazzduo’s in Club Cloud Nine, bovenin het gebouw trokken veel aandacht. Niet lullen maar spelen voelde je sterk bij avantgarde drummer Han Bennink en saxofonist Hans Dulfer. Met hun onderlinge gemopper hadden de tachtigers – uitersten natuurlijk – de lachers op hun hand. Maar in hun bluesjes en calypso’s voelde je weinig uitwisseling.

Hoe anders dat kon bewezen jazzbroeders Reinier Baas en Ben van Gelder. Met de Amerikaanse drummer Jeff Ballard (eerder ook steady in duo met Lionel Loueke ter vervanging van de zieke Dave Holland) en bassist Clemens van der Feen kwam in de moderne, ruimtelijke stukken afkomstig van This Is Water, hun sterkste plaat tot nu toe, diepte en focus. Dat leverde dit festival een droomvlucht op van verbeelding en vrijheid.




Related Posts

Volop muzikale dialoog tijdens Transition jazzfestival

Het jazzduo. Een even kwetsbare, tedere als uitdagende concertcombinatie. Elkaar dragen en optillen, versieren en plagen. Dwars je eigen weg gaan om vervolgens weer in de armen gesloten te worden door de ander, die je heus wel in het oog hield.

Muzikale gesprekken in duovorm, ze liepen als inspirerend thema centraal op het jaarlijkse Transition jazzfestival in TivoliVredenburg, Utrecht. Een metafoor voor het met elkaar in gesprek blijven in een woelige, polariserende tijd. Zoals de snarenliefde die sprak uit het duo dat de Cubaanse pianist Gonzalo Rubalcaba vormt met de Braziliaan Hamilton de Holanda, uitblinker op zijn tiensnarige bandolim. In de Grote zaal kwam het tot avontuurlijke en uitdagende latindans, waarin zelfs popklassieker ‘Don’t You Worry ’bout a Thing’ van Stevie Wonder een andere draai kreeg.

Als artiesten zich met grote gretigheid geven, ben je snel verkocht. De interactie, de vrijheid durven vinden voor publiek; het lijken inkoppers in het uitverkochte huis van Transition (een lange dag vol moderne veerkrachtige jazz tot middernacht, met op zondagochtend nog een plukje kidsjazz). Maar in jazz is het altijd maar afwachten.

Schakelend van concert naar concert in zes zalen moet je steeds weer de oren afstemmen op een ander soort jazz, lees: andere prikkels en verrassingen. Het strijdlustige spel van trompettist Marquis Hill vol mooie droge noten. Gevoelvol intens: pianist Tord Gustavsen, die haast zelf in de toetsen kruipt om ze nog extra te masseren. Haaks daar weer op: de smerige gitaargrooves vol motorolie van Marc Ribot met zijn kwartet.

Naast de jazzdialogen kon in het programma een dromerige jazzsound die een soort mellow positivisme uitdroeg gevonden worden. Wijntje op de vleugel, tuinbroekie; toetsenist Kiefer Shackelford uit Los Angeles dwong met zijn trio knap stilte af met een rit richting een zonsondergang in pastelkleuren. Zo ook de Britse pianist Sultan Stevenson die zich bewees als grote belofte: soepele jazz onder een kleurrijk vissershoedje. Wat een lekker spel.

En natuurlijk zanger Michael Mayo met zijn waanzinnige stempalet. Terug op Transition stak hij met nog meer zelfvertrouwen de ‘overthinkers’ een hart onder de riem.

Maar dat de opbouw van een festival echt speciale aandacht vraagt, werd merkbaar bij Tom Skinner. Het caleidoscopische sfeertje dat de drummer met zijn Voices of Bishara (met bas, cello, sax en fluit) optuigde, eist concentratie. Dat die aan het einde van de avond voor velen niet meer op te brengen was, bewees de halflege zaal.

Ook de nieuwe koers van het Britse multi-talent Emma-Jean Thackray, die persoonlijk leed knap ombuigt naar een nieuwe plaat, was als dragende act in de grote Vredenburg-zaal verkeerd ingeschat. Haar nu meer rockkant vol donkere lyrics – ze waarschuwde er al voor – joeg jazzfanaten weer de roltrappen op.

En ook serieuze rustige jazz kan laat op de avond het onderspit delven. Het beheerste, met precisie gebrachte spel van Greg Osby kreeg niet alleen bar weinig voeding van zijn kwartet, het publiek koos liever voor een late night dansje bij afrobeat-formatie Kokoroko.

Vernieuwende jazz van eigen bodem viel goed in de smaak. Al vroeg op de dag was het dringen voor de compositorische slimmigheden van het door Tijn Wybenga aangevoerde Brainteaser Orchestra. Opvallend: de enorm lange ovatie voor de betovering van het Kika Sprangers Large Ensemble. En moeilijk om niet vrolijk te worden van de veelkleurige stemmenbundel van de groep Cantorias.

De jazzduo’s in Club Cloud Nine, bovenin het gebouw trokken veel aandacht. Niet lullen maar spelen voelde je sterk bij avantgarde drummer Han Bennink en saxofonist Hans Dulfer. Met hun onderlinge gemopper hadden de tachtigers – uitersten natuurlijk – de lachers op hun hand. Maar in hun bluesjes en calypso’s voelde je weinig uitwisseling.

Hoe anders dat kon bewezen jazzbroeders Reinier Baas en Ben van Gelder. Met de Amerikaanse drummer Jeff Ballard (eerder ook steady in duo met Lionel Loueke ter vervanging van de zieke Dave Holland) en bassist Clemens van der Feen kwam in de moderne, ruimtelijke stukken afkomstig van This Is Water, hun sterkste plaat tot nu toe, diepte en focus. Dat leverde dit festival een droomvlucht op van verbeelding en vrijheid.


Van het conservatorium naar de krijgsmacht: met scherp koper intimideer je de tegenstander

Musici die rondlopen in uniform, een zilverkleurige trompet onder de arm, een enkeling behangen met militaire decoraties. De voormalige Vliegbasis Soesterberg was zaterdagavond het decor voor de elfde editie van de Nacht van de Militaire Muziek. Alle krijgsmachtorkesten van het land zijn van de partij en de setting is imposant. Acht verschillende podia zijn opgesteld tussen het groot materieel van het Nationaal Militair Museum. Tweedekkers en gevechtsvliegtuigen hangen aan de plafonds. Bij het eetplein naast de bigbandtent haal je de befaamde ‘blauwe hap’, de Indische maaltijd die traditiegetrouw op woensdag in de kazernes wordt geserveerd.

In een hoek van het glazen museumgebouw presenteert acteur Frank Lammers het oudste militaire orkest van ons land. De Tamboers en Pijpers van het Korps Mariniers kennen een geschiedenis die teruggaat tot de zeventiende eeuw. De leden zijn volwaardige mariniers, maar bespelen daarnaast trommels (tamboers) en piccolofluiten (pijpers).

Marsmuziek in zijn helderste essentie dus, al klinkt er ook een muzikaal uitstapje naar de Caraïben. In 1968 schonk de Arubaanse bevolking het korps een steeldrum-set, die sindsdien een vast onderdeel vormt van het repertoire. Een swingend showtje volgt onder de staart van een Dornier-24 – een type vliegtuigboot dat in de koloniën werd ingezet.

Slechte naam

De Tamboers en Pijpers nemen binnen de acht orkesten van Defensie een bijzondere plek in, omdat de leden in eerste plaats inzetbare militairen zijn. Bij de andere ensembles ligt dat anders. Die vallen weliswaar onder het Ministerie van Defensie, maar zien zichzelf voornamelijk als musici.

Dat bezorgde de militaire beroepsorkesten vroeger nog wel eens een slechte naam: af en toe een deuntje spelen, en verder was het bierdrinken op de kazerne. Andere tijden, want tegenwoordig kennen we zeer professionele militaire orkesten. Musici hebben een conservatoriumdiploma op zak en zijn fulltime in dienst. In de eerste plaats als musicus dus, maar mét een militaire rang als onderofficier. Iedereen heeft een korte militaire basistraining afgelegd.

Om die te volgen moet je minimaal vijf jaar in bezit zijn van een Nederlands paspoort. Defensie-orkesten bieden daarmee een goede werkplek voor conservatoriumalumni van eigen bodem – een wereld van verschil met ‘gewone’ symfonieorkesten, die voor een groot deel internationale musici aantrekken.

Worden militaire orkestleden ook naar het front gestuurd, als we in oorlog raken? Nee, in principe is de rol van de orkesten en fanfares vooral ceremonieel en diplomatiek. Op Prinsjesdag bijvoorbeeld en bij de Nationale Dodenherdenking, of bij koninklijke ontvangsten en staatsbegrafenissen.

Van oudsher hadden legerorkesten als taak om op een lange veldtocht de moed en de pas erin te houden. Dat verklaart de talrijke koperblazers: je moet kunnen marcheren met je instrument, en de klank ervan moet dragen in de buitenlucht. Met een cello of viool gaat dat lastig, maar met een bugel of een trompet uitstekend.

Met scherp koper kun je trouwens ook prima je tegenstander imponeren, en die laatste functie hebben de korpsen nog steeds wel een beetje. Een staatshoofd dat wordt ontvangen met een goed militair orkest krijgt een signaal: dit is een land dat er internationaal toe doet.

Voor de musici betekent dat een onregelmatige werkdruk. „Soms sta je twee uur in de regen te wachten om alleen even het volkslied van Jordanië te spelen”, vertelt een lid van de Koninklijke Militaire Kapel ‘Johan Willem Friso’ (KMKJWF). Dan weer is er een zesdaagse werkweek vol repetities, beëdigingen en commando-overdrachten.

Natuurtonen

Als er tijd over is, dan geven ze concerten zoals hier, bij de Nacht van de Militaire Muziek. Onder leiding van chef-dirigent (én majoor) Frans-Aert Burghgraef speelt het koperensemble van de KMKJWF klassieke werken van Johannes Brahms en Richard Strauss. Later vanavond staat de ‘Serenade voor blazers in c klein’ van Mozart op het programma.

Onder de noemer van het festivalthema ‘noaberschap’ – een goede buur zijn – is ook het Gebirgsmusikkorps van de Duitse Bundeswehr uitgenodigd. Wir dienen Deutschland staat er op de vrachtwagen uit Garmisch-Partenkirchen voor het museum: een flink voertuig, want voor militaire bergmuziek heb je naast het vaste koper nog een paar andere instrumenten nodig.

Geschiedenis tamboers en pijpers met Frank Lammers
Foto Simon Lenskens

Bij het horen van accordeon en de meterslange alpenhoorns waan je je meteen op het terras van een kleine Bierstube. „Je hoeft je ogen maar dicht te doen en je ziet de bergen”, zegt de voorman van het ensemble in een stevig Beiers accent. Bij die sonore samenklank van de alpenhoorns begrijp je ook meteen waar componisten als Bruckner en Mahler de inspiratie haalden voor hun hemelse blazerskoralen.

En met je ogen dicht – zonder te zien dat het orkest staat opgesteld bij de laadklep van een Chinook – zou je haast de militaire connotatie van de muziek vergeten. Maar de alpenhoorn is van oorsprong een signaalinstrument, vergelijkbaar met onze militaire trompet.

Allebei brengen ze maar een beperkt aantal tonen voort, die de bespeler maakt door de lipspanning op het mondstuk te variëren. Een moderne trompet heeft dan wel ventielen waarmee je een hele toonladder kunt spelen, van oorsprong kon het instrument slechts vijf natuurtonen produceren.

Muziek die uit die natuurtonen is opgebouwd, doet meteen militair aan. Het bekendste voorbeeld is het taptoesignaal dat je traditiegetrouw hoort op 4 mei. Let er maar eens op: de trompettist op de Dam gebruikt zijn ventielen niet, want alle natuurtonen maakt-ie met de lippen.

Berenmutsen

Aandacht voor de oorlogskant van het verhaal is er zaterdagavond volop. De Regimentsfanfare ‘Garde Grenadiers en Jagers’ speelt marsmuziek bij het indrukwekkende levensverhaal van generaal Stanislaw Maczek, die met zijn Poolse ballingenleger de stad Breda bevrijdde. Dat een militair ensemble zich net zo makkelijk plooit naar het Franse cul Marechaussee. Samen met zangeres Katell Chevalier klinkt onder meer ‘Voilà’ van Barbara Pravi en Edith Piafs ‘Hymne à l’amour’.

Foto Simon Lenskens

Na een concertje in de Foyer du Trésor staan twee jonge musici van de Koninklijke Militaire Kapel ‘Johan Willem Friso’ na te praten. „Hebben we nou volgende week weer een erewacht?” vraagt Sander Borst terwijl hij zijn fagot uit elkaar haalt. Hoboïst Gijs Roosen knikt instemmend. „Kijk, vanavond spelen we hier dus Mozart in het museum, en volgende week staan we weer met berenmutsen op voor Paleis Noordeinde.”


In deze opera gaat de babyboomgeneratie walsend ten onder

‘We’re lucky that we’re still together. Happy! We have enough health and money. And you can’t say that for everyone.” Acht operazangers in cocktailkleding lopen al zingend en met de armen zwaaiend in een rijtje walsend over het podium. Uit de orkestbak klinkt gezwollen walsmuziek. Feest! Ze hebben immers niets te klagen, als babyboomers met hun zakenreisjes en vakantiehuizen, de generatie die het beter kreeg dan hun ouders.

Maar de muziek spreekt boekdelen: deze wals is er een van het soort waarbij je meteen voelt dat er iets niet in de haak is. Zoals Ravels La valse, waarin het orkest ontspoort in een kakofonische chaos, heeft ook deze wals iets onheilspellends en destructiefs. Het Residentieorkest onder leiding van Bassem Akiki en het geluksmantra van de acht topsolisten (onder meer Claron McFadden, Nina van Essen en Helena Rasker) klinken samen haast als een shepardtoon, die met wrange stapjes tot in het oneindige lijkt door te stijgen. Hebben ze de wereld wel beter gemaakt? ”I’m pessimistic. Not pessimistic for me though, I won’t be here,” klinkt het even daarvoor.

Het is een van de sterke momenten uit de nieuwe opera We Are The Lucky Ones, die vrijdag in première ging tijdens het Opera Forward Festival. Het is de vierde samenwerking van componist Philip Venables (46) en regisseur Ted Huffman (48), die samen met Nina Segal (37) het libretto schreef. Daarvoor werden zo’n tachtig West-Europeanen uit de jaren veertig geïnterviewd over hun levensloop. Zo vonden zo’n 6.400 jaren aan herinneringen hun weg naar het podium in een collageachtig levensverhaal van dik anderhalf uur, dat meevoert van geboorte tot overlijden.

Lees ook

‘We are the lucky ones’: een collage-opera die je laat voelen wat het leven is

Familiefoto’s

Het libretto vlecht niet de grootse momenten aaneen, maar juist de al te herkenbare: van iets alledaags als voor het eerst een sinaasappel proeven tot een puppy in huis nemen, leren voor een proefwerk, lege-nest-syndroom, en je meubilair de deur uit doen. „I have three children but none of them want this furniture. They prefer the Scandinavian look,” zingt Rasker met veelbetekenende blik. Met de AI-gegenereerde familiefoto’s die op het verdere nagenoeg lege toneel worden geprojecteerd, voelt het alsof je door de diacollectie van je (groot)ouders klikt.

De acht naamloze zangers doen in 64 miniscènes hun verhaal aan het publiek – soms solo, soms samen – en springen van het ene levensverhaal naar het andere. Je als luisteraar inleven in een vastomlijnd personage dat obstakels overwint of juist ten onder gaat is er dus niet bij, maar dat deert geenszins. Door de geloofwaardige vertelkunst van iedere solist en de betekenisvolle bewegingsregie grijpt deze voorstelling je bij de kladden en wil je weten hoe het verder gaat.

Venables lijmt de levensflarden aan elkaar met contrastrijke en vaak glijdende orkestmuziek, met koper en percussie als basis en kleurrijke shots van piano, accordeon en saxofoon. De sfeer is duidelijk het Hollywood, de jazz en de ballroomscene van halverwege de twintigste eeuw, maar nergens wordt die sleets nageaapt. Het ritmische getik van woodblocks waarschuwt ondertussen dat de tijd onherroepelijk voortschrijdt. Zo flitst er een heel mensenleven aan je voorbij in deze overrompelende festivalopener die diep doordringt in hart én geest.