Met de Filippijnse oud-president Rodrigo Duterte haalt het Internationaal Strafhof eindelijk weer een ‘grote vis’ naar Den Haag

Posted on by admin

Persbureau AP zond woensdagochtend al live op YouTube uit vanaf Rotterdam The Hague Airport, met een permanente camera gericht op de aankomsthal. Maar de Filippijnse oud-president Rodrigo Duterte liet op zich wachten: hij werd, tijdens een tussenstop in Dubai, nog aan een medische controle onderworpen. Woensdag aan het eind van de middag wordt hij alsnog in Rotterdam verwacht, vanwaar hij naar de Scheveningse gevangenis vervoerd zal worden.

De opluchting zal groot zijn wanneer Duterte daadwerkelijk voet op Nederlandse bodem zet. Eindelijk weet het Internationaal Strafhof weer eens een ‘grote vis’ voor berechting naar Den Haag te halen. Dat is belangrijk voor de legitimiteit van het hof, en voor de internationale rechtspraak in het algemeen, zegt mensenrechtenexpert Julie Fraser van de Universiteit Utrecht. „Vooral symbolisch is dit van belang.”

Het enige andere oud-staatshoofd dat ooit voor het Strafhof verscheen was de Ivoriaan Laurent Gbagbo; hij werd in 2019 vrijgesproken. Andere van grote misdaden verdachte oud-staatshoofden werden met wisselend succes vervolgd. Zo overleed de Chileense oud-dictator Augusto Pinochet in 2006 voordat hij berecht kon worden; een arrestatie in Londen was op niets uitgelopen. Anderen, zoals oud-president Charles Taylor van Liberia, werden wel succesvol berecht. Oud-president Slobodan Milosevic van Servië stierf in 2006 in zijn Scheveningse cel.

En soms duurt gerechtigheid erg lang: de Tsjadische oud-dictator Hissène Habré, die regeerde van 1982 tot 1990, werd in 2016 veroordeeld. En in 2018 belandden twee leiders van de Cambodjaanse Rode Khmer levenslang in de cel vanwege hun misdaden uit de jaren zeventig. Taylor, Milosevic, Habré en de Cambodjanen werden allen voor een speciaal tribunaal gebracht.

Kansloze arrestatiebevelen

Het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat in 2002 opgericht werd om de grootste misdrijven te behandelen, kreeg de afgelopen jaren veel kritiek te verduren. Grofweg was deze kritiek in twee categorieën onder te verdelen. Eén: het hof ging alleen achter Afrikaanse verdachten aan. En twee: voor zover het hof arrestatiebevelen uitvaardigde tegen niet-Afrikanen – bijvoorbeeld tegen de Russische president Vladimir Poetin, of de Israëlische premier Benjamin Netanyahu – leken die zaken bij voorbaat tamelijk kansloos om ooit een berechting op te leveren.

De kritiek leidde tot een „diepe crisis” van het Strafhof, zegt Iva Vukusic, historicus van de internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. „Je zou zelfs kunnen zeggen: een existentiële crisis.”

Behalve op de niet al te kansrijke arrestatiebevelen wijst Vukusic op de Amerikaanse sancties tegen het hof en op de „hypocrisie” van sommige lidstaten. Bijvoorbeeld op landen die weigeren om Netanyahu te arresteren als hij zich op hun grondgebied zou begeven – wat ze wel verplicht zijn. Of, nog bonter: landen die de Israëlische premier zelfs expliciet uitnodigen, zoals beoogd bondskanselier Friedrich Merz deed.

Onder deze omstandigheden, zegt Vukusic, is élke arrestatie al „bijna een wonder, een teken dat het hof standhoudt, dat de processen doorgaan en dat het zichzelf misschien uit de crisis kan worstelen”. Dat het hier om een voormalig staatshoofd gaat, zegt ze, weegt zeker mee voor het opvijzelen van het prestige van het hof.

Hoofdaanklager Karim Khan van het Strafhof is zich terdege van de kritiek op zijn organisatie bewust, zei hij vorig jaar tegen CNN. „Natuurlijk heb ik een aantal gekozen leiders tegen mij horen spreken die heel direct waren. ‘Deze rechtbank is gebouwd voor Afrika, en voor misdadigers als Poetin’, vertelde een hoge leider mij.”

Maar Khan verweerde zich ook: „Wij zien het niet zo. Deze rechtbank is de erfenis van Neurenberg […], deze rechtbank zou de overwinning van de wet moeten zijn op macht en bruut geweld, grijpen wat je kunt, nemen wat je wilt, doen wat je wilt. We laten ons niet afschrikken door bedreigingen of andere activiteiten, want uiteindelijk moeten we onze verantwoordelijkheden vervullen als aanklagers, als mannen en vrouwen van het ambt, als rechters, als griffie.”

Misdaden tegen de menselijkheid

Duterte wordt verdacht van misdaden tegen de menselijkheid. Het Strafhof houdt hem verantwoordelijk voor de dood van zeker 19 vermeende drugsdealers en 24 andere vermeende criminelen. Tussen 2016 en 2022 voerde Duterte als president van de Filippijnen een hevige war on drugs, waarbij naar schatting tienduizenden mensen werden vermoord. Volgens het hof kan Duterte daarvoor verantwoordelijk worden gehouden.

Verder wordt Duterte ervan verdacht dat hij geld geboden heeft aan politieagenten en huurmoordenaars om vermeende criminelen te doden. Ook zou hij hun hebben beloofd dat hij hen zou beschermen tegen onderzoek en vervolging. Zelf houdt Duterte vol dat hij politieagenten opdroeg dat ze alleen uit zelfverdediging mensen mochten doden.

De zaak tegen Duterte is vrij ongebruikelijk voor het Internationaal Strafhof. Hij wordt niet van oorlogsgeweld verdacht, zoals de meeste verdachten, maar van moorden in eigen land. Hoe kansrijk is vervolging? Het is altijd moeilijk, zegt historicus Vukusic, „om een zaak op te bouwen tegen een staatshoofd, iemand die ver weg is van de daadwerkelijke plaats delict, zonder ondergeschikten te vervolgen en te begrijpen hoe bevelslijnen werken”.

Trots op zijn daden

Jurist Julie Fraser zegt dat ze moeilijk de kans op vervolging kan inschatten, omdat ze de bewijsvoering van de aanklagers niet kent. „Maar Duterte was zeer open over zijn daden, hij was er zelfs trots op. Daar moet zeker bewijs uit te halen zijn. Wat ook gunstig is, is dat de nieuwe president, Bong-Bong Marcos, zijn medewerking aan het Strafhof verleent, bijvoorbeeld door onderzoekers van het hof het land binnen te laten. De omstandigheden zijn dus gunstig.”

Het Internationaal Strafhof is een rechtbank die alleen bestemd is voor zaken die niet in eigen land kunnen plaatsvinden. Had dat in het geval van Duterte niet gekund? Fraser zegt dat het de voorkeur verdiend zou hebben om hem in Manila te berechten, in de lokale taal, in nabijheid van de slachtoffers. „Dit is waar politiek in het spel komt: ik vermoed dat president Marcos hem buiten de landsgrenzen wilde hebben. Een verdachte kan naar Den Haag worden gestuurd als het land zelf hem niet wil of kan berechten. De Haagse rechters zullen zich nog wel buigen over deze zaak van subsidiariteit.”

De entourage van Duterte draagt nog het argument aan dat de Filippijnen zich in 2019, nog onder zijn leiderschap terugtrokken als lid van het Strafhof. Juridisch snijdt dat argument verder geen hout, aldus Fraser: het hof heeft geoordeeld dat het wel degelijk bevoegd is om zaken te onderzoeken van vóór 2019, toen de Filippijnen nog wel lid waren.

Vervolging van Duterte zou ook een signaal afgeven aan de lidstaten die zich uit het Strafhof willen terugtrekken zodra ze zelf onderzocht worden, denkt Fraser. „Naast de Filippijnen is Burundi het andere voorbeeld van een land waarvan de heerser zich plotseling terugtrok toen potentiële misdaden aan bod kwamen. Voor de legitimiteit en doel van het hof is dat natuurlijk een slecht signaal.” Als Duterte veroordeeld zou worden, zou dat ook een tegenslag zijn voor de ‘truc’ die verdachten toepassen om hun land terug te trekken.




Related Posts

Te duur, zegt kabinet. Geen politieke wil, meent oppositie: meerouderschap toch niet wettelijk mogelijk

De politieke discussie over meerouderschap sleept al jaren voort en kon wel een doorbraak gebruiken, maar door een kabinetsbesluit van deze week duurt de impasse juist voort. Staatssecretaris Teun Struycken (Rechtsbescherming, NSC) gaat niet werken aan een regeling die het mogelijk maakt dat meer dan twee ouders het gezag krijgen over hun kinderen. De kosten bij de overheid „zijn groter dan we hadden voorzien”, zei Struycken woensdag in de Kamer. Ook voorziet hij problemen bij de uitvoering.

Het leidde tot teleurstelling bij een deel van de oppositie, die de argumentatie van Struycken niet geloofwaardig vindt en denkt dat in deze rechtse coalitie simpelweg de politieke wil om het te regelen ontbreekt.

Lees ook

Hoe kijken BBB en NSC aan tegen lhbti-thema’s?

Onder anderen Sophie Hermans (VVD), Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) en Rob Jetten (D66) tijdens het COC-debat.

De manier waarop ouderschap in Nederland wordt vormgegeven, verandert al jaren. Steeds vaker groeien kinderen op in gezinnen met meer dan twee opvoeders, zoals regenbooggezinnen, samengestelde gezinnen en binnen co-ouderschap. Toch erkent de wet nog steeds slechts twee ouders per kind, wat volgens belangenorganisaties als COC Nederland en Stichting Meer dan Gewenst tot allerlei praktische problemen leidt. Zij wijzen erop dat niet alle ouders nu beslissingen kunnen nemen over bijvoorbeeld medische ingrepen of schoolzaken.

Al in 2016 adviseerde de Staatscommissie Herijking Ouderschap om meerouderschap wettelijk mogelijk te maken, maar sindsdien bleven achtereenvolgende kabinetten aarzelen. Terwijl ook recent weer rapporten erop wijzen dat zo’n regeling voordelen kan hebben, vooral voor kinderen die vanaf hun geboorte opgroeien in een gezin met meer dan twee ouders.

„Waarom al die onderzoeken, als er vervolgens niets mee gebeurt?”, vroeg VVD-Kamerlid Ingrid Michon-Derkzen zich af in het debat. D66’er Joost Sneller wees erop dat een op de vijf kinderen in zulke gezinnen juridische knelpunten ervaart.

In de Tweede Kamer zijn er traditioneel twee kampen als het om kwesties als meerouderschap gaat: linkse en liberale partijen zijn voor, christelijke en conservatieve partijen vaak tegen omdat zij uitgaan van een klassiek gezin met één vader en één moeder.

Belastingdienst

Tegenstanders van een wettelijke regeling vrezen ook dat het te veel complexiteit met zich meebrengt en negatieve gevolgen kan hebben voor kinderen. Ze wijzen op juridische en praktische problemen, zoals conflicten tussen ouders.

De Raad voor de Kinderbescherming waarschuwde eerder dat het erkennen van meerdere ouders kan leiden tot meer juridische procedures en loyaliteitsconflicten bij kinderen. Ook uitvoeringsinstanties zoals de Belastingdienst en Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) geven aan dat de regeling grote impact heeft op toeslagen, kinderbijslag en studiefinanciering. De invoering zou aanzienlijke kosten met zich meebrengen, terwijl er momenteel geen budget voor is gereserveerd.

Staatssecretaris Struycken gaf in het debat ook aan dat een wettelijke regeling voor meerouderschap niet in het regeerakkoord staat en kostbaar en complex is. Een voorstander als Joost Sneller suggereerde dat dit niet het hele verhaal is. „Hoewel de staatssecretaris zegt dat het een kwestie van geld is, lijkt het een politieke keuze om ermee te stoppen.” Michiel van Nispen (SP) vond het argument van de kosten, zo’n 5 miljoen euro, ook niet overtuigend en vroeg Struycken om de wet alsnog voor te bereiden. „Als het probleem bij de uitvoering zit, kan de wetgeving toch worden uitgewerkt?”

Initiatiefwet

Nu het kabinet niet met een wet voor meerouderschap door wil, zouden partijen in de Tweede Kamer kunnen proberen het met een initiatiefwet in het parlement te regelen. Mikal Tseggai van GroenLinks-PvdA, een van de voorstanders, vroeg coalitiepartij VVD of de liberalen zo’n wet zouden steunen. Tseggai wees erop dat de VVD in de verkiezingscampagne het Regenboogstembus-akkoord heeft ondertekend, waarin ook meerouderschap is opgenomen. Kamerlid Michon-Derkzen bevestigde dat de VVD zo’n voorstel inhoudelijk zou kunnen steunen, maar zei ook te willen afwachten.

Lees ook

Altijd de vraag wie de ‘echte’ moeder is

Foto Stina Gränfors


‘Westlandse methode’ zorgt voor grip op misstanden rond arbeidsmigranten. Waarom volgt de rest van Nederland niet?

„Arbeidsmigranten? Nee hoor, die huisvesten wij hier niet”, had de directeur van het uitzendbureau met droge ogen beweerd. Telkens als Anna Jansen-Gronkowska, senior beleidsmedewerker bij gemeente Westland, hem ernaar vroeg. „Nee, echt niet.” En dat dan twíntig keer, want met elke uitzender in de gemeente houdt ze nauw contact.

Maar toen in een pand in Westland eens brand uitbrak, stonden daarbuiten op de stoep toch echt een achttal arbeidsmigranten. Van diezelfde uitzender. Jansen-Gronkowska, strenge blik: „Dus toen heb ik de volgende dag de directeur bij mij geroepen. ‘Hoeveel migranten huisvest jij nog meer in onze gemeente? Vertel het, anders stuur ik nú handhavers naar jouw kantoor om de administratie op te halen’.”

De directeur had gezwegen. En toen, na een knikje van zijn advocaat: „Honderdtwintig.”

Maak de arbeidsmigrant zichtbaar, is de boodschap van ook wethouder Peter Valstar. „Door ze als gemeente te registeren. Dan kun je erbóvenop zitten. De regie houden. En bij misstanden: handhaven.”

„Registratie is zichtbaarheid”, beaamt Jansen-Gronkowska. In de gemeente Westland zijn uitzendbureaus al sinds 2011 verplicht hun arbeidsmigranten in te schrijven als inwoner in de Basisregistratie Personen; als eerste gemeente in Nederland.

En natúúrlijk, zegt uitzender Jan Willem van der Meer, willen zijn malafide branchegenoten zo’n registratie liever niet. „Dan kunnen ze worden gecontroleerd en dat kost ze geld. Moeten ze zorgen voor goede huisvesting, goede werkomstandigheden.”

Des te frustrerender, zegt het drietal, dat er na al die jaren nog altijd zo weinig gemeenten het Westlandse voorbeeld hebben gevolgd. Want zo houden de malafide uitzendbureaus vrij spel. Die huisvesten hun werknemers dan toch gewoon buiten de gemeentegrens? Tien man in een te kleine woning gepropt. „En dan dagelijks in busjes op en neer naar de Westlandse kas.”

Lees ook

Het Westland is economisch afhankelijk van arbeidsmigranten. Waarom werd Wilders hier toch de grootste?

Werknemers van House of Work aan het werk in een kas in Westland.

Papieren werkelijkheid

En zo klinkt onder het drietal in de Zuid-Hollandse kassengemeente wel meer verbazing over de landelijke aanpak van de problemen rond arbeidsmigranten. Zo hoorden ze woensdag de Tweede Kamer debatteren over een nieuwe wet die uitbuiting van arbeidsmigranten moet tegengaan. Maar of het de problemen oplost?

Het is, zeggen ze, alsof de beleidsmakers in Den Haag, amper tien kilometer verderop, leven in een papieren werkelijkheid. En dan wetgeving invoeren die niet strookt met de problemen die zíj dagelijks zien in de praktijk.

Het drietal zit voor de gelegenheid aan de koffie op het hoofdkantoor van uitzendorganisatie House of Work. Bezoekers aan de balie worden in zes talen welkom geheten. Inmiddels hebben de Bulgaren, Roemenen en Moldaviërs de Polen verdrongen. Anna Jansen-Gronkowska: „In Polen verdien je nu meer dan hier.”

Het tekent de ontwikkeling die arbeidsmigratie in Nederland de afgelopen decennia heeft doorgemaakt en waarvan het drietal getuige is geweest, ieder vanuit een eigen perspectief.

Wethouder Peter Valstar groeide op in ’s Gravenzande en leerde de migrant kennen toen hij als jongere lelies en tomaten plukte. „Zij kwamen wél opdagen op zaterdagochtend, terwijl ik met een kater in bed lag.” Zijn overburen waren Pools, zijn achterburen. Valstar is sinds vorig jaar wethouder economische zaken.

Jan Willem van der Meer zag als zoon van een tuinder met eigen ogen hoe schaalvergroting Westland ging domineren. In de jaren zeventig had elke tuinder nog gemiddeld een halve hectare, in de jaren negentig was zijn vader met twee hectare een van de grotere en nu is het gemiddeld glasareaal ruim vier. Van der Meer is operationeel manager van House of Work, een uitzendgigant die dagelijks drieduizend werknemers aan het werk heeft.

Anna Jansen-Gronkowska van gemeente Westland en Jan-Willem van der Meer van House of Work.
Foto Merlin Daleman

De Poolse Anna Jansen-Gronkowska vestigde zich in 1989 in Nederland, ontwikkelde in 2011 het registratiesysteem voor buitenlandse werknemers in gemeente Westland en is sindsdien zoals geen enkele andere ambtenaar in Nederland met het dossier verknoopt geraakt. Ze overlegt erover met ministeries, vakbonden, keurmerkorganisaties over arbeidsmigratie en minimaal eens per jaar bezoekt ze alle ruim dertig uitzendbureaus in haar gemeente om toe te zien op de omstandigheden.

„Verschijnt haar naam op het telefoonscherm van een directeur van een uitzendbureau” – Valstar glimlacht – „dan neemt-ie vrijwel zeker direct op”.

Jansen-Gronkowska: „En anders belt-ie gelijk terug.”

Tekort aan ‘handjes’

Slechte huisvesting, erbarmelijke werkomstandigheden. Dat zijn de problemen die arbeidsmigranten ervaren. En die zijn van alle tijden, óók in Westland.

Sla de kranten uit de jaren tachtig er maar eens op na. Toen heette de migrant nog ‘gastarbeider’ en de uitbuiter ‘koppelbaas’. In Westlandse kassen troffen controleurs Turkse en Marokkaanse werknemers aan die illegaal in Nederland verbleven en op matrasjes in de schuur sliepen. „Maar wat moeten we dán”, klonk het. „Niemand anders wil dit werk doen en we laten de tomaten toch niet verrotten aan de struik?”

Een tekort aan „handjes” is er in Westland altijd geweest, net als de trek van migranten die er hoopten geld te verdienen. Al in de jaren tachtig wisten Poolse werknemers de Westlandse kassen te vinden. Jansen-Gronkowska: „Het ging daar economisch slecht en ik kreeg telefoontjes van Poolse vrienden en kennissen die vroegen: ‘weet jij waar ik zou kunnen werken?’. Ik ging daar nooit op in, maar ik wist: Westland…”

Van der Meer: „De deur bij ons thuis werd echt plat gelopen.”

Zoals veel tuinders had zijn vader een bord aan de poort opgehangen met daarop ‘nie ma pracy’ (Pools) en ‘iş yok’ (Turks). Ofwel: ‘geen werk’. Want er was strikte handhaving. Het Westlands Interventie Team deed invallen bij tuinders en als ze illegale werknemers aantroffen, werden die op het vliegtuig terug gezet en kreeg de werkgever een flinke boete. „Simpel en doeltreffend”, klinkt aan tafel.

Een nieuwe golf arbeidsmigranten bereikte de Westlandse kassen toen in 2007 de Europese grenzen verder openden. In Polen was de werkloosheid hoog en ook universitair geschoolden kwamen naar Nederland om tomaten en paprika’s te plukken. Ideale werknemers, zegt Van der Meer, want ze werkten keihard en spraken Engels. In dat jaar opende ook ’s lands eerste ‘Polenhotel’, in Wateringen.

Bij sommige migranten was er vrees, die wilden niet. Anderen waren juist blij. ‘Eindelijk ben ik méér dan mijn sofinummer!’

Anna Jansen-Gronkowska
beleidsmedewerker gemeente Westland

Huisvesting, zegt Valstar, is in het dichtbebouwde Westland altijd een probleem geweest. En door de schaalvergroting alleen maar meer. Alleen een oneindige hoeveelheid handjes kon alle tomaten tijdig plukken. En ook toen trof het Westlands Interventie Team bij tuinders erbarmelijke leefomstandigheden aan. Dat was het moment, zegt Valstar, dat de gemeente de omstandigheden van arbeidsmigranten beter „in het snotje” wilde krijgen.

Inschrijvingssysteem

Westland vroeg Jansen-Gronkowska – met kennis van registratiesystemen en de Poolse taal – om een inschrijvingssysteem voor migranten te ontwikkelen. Niemand in Nederland had zoiets ooit gedaan. Op 15 juni 2011 was de eerste registratie een feit. Er volgden achttien inschrijfavonden in één jaar waarbij telkens tussen de tachtig en tweehonderd migranten langskwamen op het gemeentehuis. Het klantcontact per inschrijving had Jansen-Gronkowska weten te verkorten van een half uur tot één minuut; alles om de drempel zo laag mogelijk te houden. „Bij sommige migranten was er vrees, die wilden niet. Anderen waren juist blij. ‘Eindelijk ben ik méér dan mijn sofinummer!’”

Werkgevers en uitzendbureaus waren aanvankelijk minder blij. Die hadden ingestemd omdat ze anders voor elke werknemer toeristenbelasting moesten betalen, maar vonden het vooral gedoe. Van der Meer: „Moeten onze werknemers dan ook gemeentelijke belastingen betalen? Hoe zit het met auto’s op Pools kenteken? Wat te doen met werknemers die kort blijven of die we verplaatsen naar onze kassen in Zeeland?”

„Zelfs de vakbonden hebben nog voor het gemeentehuis staan protesteren”, zegt Jansen-Gronkowska. „Die vonden dat wij ons te veel bemoeiden met het privéleven van de migrant.”

Maar al snel zagen alle partijen de voordelen. Van der Meer: „De inschrijving bleek voor ons een goed moment om werknemers breder te informeren over de Nederlandse wet.” En de gemeente kreeg beter zicht op een groep die tot dan toe anoniem was gebleven.

Concurrentie

In Westland staan er momenteel zo’n 5.200 arbeidsmigranten als ingezetene geregistreerd, op een totaal van tussen de 12.000 tot 18.000 jaarlijkse werknemers. Seizoenwerkers, deels, blijkt uit de registratiecijfers. Een spaarpotje opbouwen en weer terug. Hoppers. En ook blijkt dat negenhonderd arbeidsmigranten al veertien jaar of langer in de gemeente wonen.

Arbeidsmigranten kunnen zich inschrijven bij het loket voor niet-ingezetenen van de gemeente Westland.
Foto Merlin Daleman

Het effect van registratie? Honderdvijftig controles op huisvesting in Westland voerde de gemeente het afgelopen jaar uit. Jansen-Gronkowska, trots: „Slechts twee incidenten”.

Maar zolang andere gemeenten níét registeren, weet drietal ook, blijft het effect op de markt minimaal. „Je controleert alleen de goede. Dat is het punt”, zegt Van der Meer. „Wij voldoen, net als die andere dertig uitzendbureaus in Westland, aan alle certificeringen. Maar dat geldt niet voor alle anderen…”

Want dat is een ander effect dat ze zagen na de invoering van het registratiesysteem: enkele malafide uitzendbureaus vertrokken uit de gemeente. Die vestigden zich elders. En daar kunnen ze hun gang gaan. Want al is inschrijving als ingezetene nu óók landelijk verplicht voor arbeidsmigranten die langer dan vier maanden in Nederland willen blijven, in de praktijk schrijven ze zich amper in en controleren de meeste gemeenten daar niet op. En de minister wil nu een convenant sluiten met de bonafide werkgevers waarin ze een aantal zaken, zoals registratie, regelt. Jansen-Gronkowska: „Maar wat heeft dat voor zin? Het gaat juist om de boeven.”

Wil je begrijpen hoe zulke malafide bureaus denken, besef dan: in de sterk concurrerende tuinbouwsector tellen de kleinste marges. Uitzendbureaus krijgen opdrachten van tuinders in de grootte van honderdduizenden arbeidsuren en iedereen in Westland kent het minimumloon – veertien punt nul zes euro – uit het hoofd. Uitzendbureaus betalen hun werknemers bonussen voor plukopbrengst per kilo en sommige uitzenders, zoals House of Work, betalen mee aan de huisvesting.

Van der Meer met grote ogen: „Heb je al gehoord welke omrekenfactor nu klinkt?” De ‘omrekenfactor’, opgebouwd uit bruto uurloon en extra kosten zoals premies en vakantiegeld, bepaalt de concurrentiepositie van een uitzendbureau. Hoe hoger de factor, hoe méér het uitzendbureau doorrekent aan de tuinder die arbeidsuren inkoopt. Bonafide uitzenders zoals House of Work hanteren een omrekenfactor van rond de 1.95: de tuinder moet het bureau 28,5 euro betalen voor één arbeidsuur. „Ik hoorde nu bij sommige bureaus over 1.73! Dat is 2,5 euro per arbeidsuur minder!”

Arbeidsinspectie

En dus zijn de verleidingen groot. Zowel voor tuinders om in zee te gaan met goedkopere uitzendbureaus, als voor die bureaus om de kostprijs per arbeidsuur zo laag mogelijk te houden. Dus houden bureaus hun werknemers liever onder de radar en laten ze migranten wonen in gemeenten waar de registratieplicht niet wordt gehandhaafd. Sterker, sommige bureaus hebben van huisvesting hun primaire verdienmodel gemaakt. Die proppen niet vier maar ácht arbeidsmigranten in één woning en vragen vele honderden euro’s huur.

En ja, Westland wil niets liever dan huisvesting voor migranten binnen de gemeentegrens, zegt Valstar. „Ook om het aantal vervoersbewegingen te beperken. Alleen, krijg het maar eens voor elkaar.” Voor één voorziening loopt het vergunningstraject nu al zes jaar omdat omwonenden telkens bezwaar aantekenen. „Not in my back yard.”

Konden ze dáár op de departementen in Den Haag maar een oplossing voor bedenken, mijmert het drietal. Net als voor de geringe slagkracht van de Arbeidsinspectie, die van de minister meer bevoegdheden heeft gekregen maar amper menskracht heeft. En waarom heeft de minister nog altijd de gemeentelijke registratie van arbeidsmigranten niet verplicht?

Je wilt niet wéten, zegt Jansen-Gronkowska, hoeveel enthousiaste clubjes ambtenaren ze wel niet over de vloer heeft gehad. Hoe vaak het systeem wel niet als ‘best practice’ is genoemd. Maar nog altijd zijn er slechts enkele gemeenten die het Westlandse voorbeeld hebben gevolgd. „‘Bij ons in de gemeente hebben we geen arbeidsmigranten’, hoor ik dan.” „Ik begrijp het wel”, zegt Van der Meer. „Als je weet hoeveel je er hebt, dan moet je er iets mee.”

Lees ook

Ondernemers lopen binnen door uitbuiting van arbeidsmigranten op asielschepen

Asielboten van het Leger des Heils en het COA aan de Rijnkade in Arnhem.


In Scheveningen wacht ex-president Duterte een ‘humanitaire gevangenis’

Een BMW met getinte ruiten scheurt over het vliegveld van Rotterdam. Een groepje Filippijnen, uitgedost met vlaggen en bordjes waarop ze hartjes hebben getekend, begint enthousiast te joelen. Het lijkt erop dat dáárin de Filippijnse ex-president Rodrigo Duterte zit. Maar al voordat ze naar een hek hebben kunnen rennen om hun adoratie kenbaar te maken, zijn in de verte alleen nog wat zwaailichten zichtbaar.

Een uur eerder is Duterte geland, zo’n vierentwintig uur nadat hij opsteeg vanuit de Filippijnse hoofdstad Manila. Onderweg maakte het toestel een tussenstop van acht uur in Dubai voor onder meer een medische controle. Ook in Nederland zijn medici de eersten die toegang tot het vliegtuig krijgen. Het toestel is dan al een hangar ingereden, twee bussen en een tankwagen blokkeren het zicht.

De bestemming van Duterte is duidelijk: een gevangenis aan de rand van Den Haag, op anderhalve kilometer van het Internationaal Strafhof. Daar zal de ex-president zich de komende tijd moeten verantwoorden voor misdaden tegen de menselijkheid. Het Hof houdt hem verantwoordelijkheid voor de bloedige war on drugs die hij tijdens zijn regeertermijn (2016-2022) voerde, met naar schatting tienduizenden doden tot gevolg – velen werden zonder proces gedood.

Wat staat Duterte in Den Haag te wachten?

De gevangenis waar hij woensdagavond naar toe is gereden maakt onderdeel uit van het historische complex in Scheveningen. Maar het valt niet onder Nederlandse jurisdictie: De ‘United Nations Detention Unit’ werd halverwege de jaren negentig geopend door de Verenigde Naties om verdachten die voor het Joegoslavië-tribunaal moesten komen te detineren.

Joegoslavische oorlogsmisdadigers

Tientallen Bosniërs, Serviërs en Kroaten werden in de ruim twee decennia daarna ook daadwerkelijk in Scheveningen vastgezet. Mannen die op het slagveld elkaars vijanden waren leefden er vreedzaam samen, beschreven internationale media door de jaren heen. Op feestdagen – ook die van andere geloven – kookten ze samen, ze tennisten tegen elkaar en voetbalden in teams die níet langs etnische lijnen waren samengesteld.

Van die Joegoslavische oorlogsmisdaders zit alleen Ratko Mladic nog steeds in Scheveningen – anderen zijn vrijgesproken, hebben hun straf uitgezeten, zijn overleden (Slobodan Milosevic) of zijn overgeplaatst naar gevangenissen in andere landen, zoals Radovan Karadzic in Engeland. Het gevangeniscomplex is door de jaren heen dan ook grotendeels leeggelopen: van de in totaal 52 cellen zal Duterte de zevende gaan bezetten.

Lees ook

Met de Filippijnse oud-president Rodrigo Duterte haalt het Internationaal Strafhof eindelijk weer een ‘grote vis’ naar Den Haag

Tegenstanders van de Filippijnse oud-president Duterte verzamelden zich woensdag bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Foto Bart Maat/ANP

Behalve Mladic zal hij in de vleugel nog één andere veroordeelde oorlogsmisdadiger kunnen treffen. De Malinese islamist al-Hassan Ag Abdoul Aziz werd eind vorig jaar tot een celstraf van tien jaar veroordeeld voor misdaden tegen de menselijkheid die hij in zijn tijd als politiechef in Timboektoe had begaan. Het ging om onder meer marteling en mutilatie. Naast Mladic en al-Hassan wachten vier Afrikaanse leger- en militieleiders op uitspraken in hun zaken.

Het leven in de gevangenis is gelimiteerd, maar comfortabel, blijkt uit spaarzame reportages die internationale media door de jaren heen maakten. Het regime in de gevangenis is namelijk mild: het moest, vonden de VN bij de opening, een toonbeeld zijn van een humanitaire gevangenis.

Het complex moest een toonbeeld zijn van een humanitaire gevangenis, vonden de VN bij de opening

De deuren van de cellen gaan ’s ochtends om half acht open en blijven dat tot negen uur ’s avonds. Gevangenen kunnen ondertussen naar yogaklassen, met een sportinstructeur aan de slag of tafelvoetballen. Er zijn cursussen in informatica, schilderen en muziek. Ook kunnen de mannen, veelal Franstalig, taallessen Engels krijgen zodat ze hun rechtszaken beter kunnen volgen. Van Mladic is bekend dat hij kranten leest en graag schaakt – onbekend is of hij momenteel een tegenstander heeft.

Het menu van de gevangenen wordt bovendien aangepast op de eetwensen van de gedetineerden. Mogelijk is dat een gevolg van kritiek die de advocaat van Charles Taylor ooit uitte. De ex-president van Liberia, die uiteindelijk werd veroordeeld voor elf misdaden, vond het eten volgens zijn advocaat „compleet eurocentristisch en onacceptabel voor de Afrikaanse smaak”.

Het zijn omstandigheden waar Duterte waarschijnlijk jarenlang onder zal leven. Hoewel hij naar verwachting op korte termijn wordt voorgeleid bij het Hof, slepen zaken doorgaans lang voort. Eén begrip zal al die tijd centraal staan. Als Duterte woensdagmiddag, kort nadat het vliegtuig was geland, uit het raampje had gekeken, had hij het in grote, fluoriserende letters kunnen zien staan op de jas van een Nederlandse official die hem stond op te wachten: ‘justitie’.

Lees ook

Van misdaden tegen de menselijkheid verdachte Duterte vond keiharde aanpak drugshandel noodzakelijk

Toestel met voormalig president Rodrigo Duterte van de Filippijnen aan boord vertrekt vanuit Manilla.