In theaterstuk over pedofilie maakt Belle van Heerikhuizen loodzwaar thema licht. ‘Als iets topzwaar is, gaan de deuren dicht’

Posted on by admin

Het is rustig in de foyer van Theater aan het Spui, een van de locaties van Het Nationale Theater, deze vrijdagochtend 7 maart. Toch is er spanning voelbaar in de manier waarop mensen het Haagse theater binnenkomen, de foyer doorkruisen en verdwijnen richting de zaal. Ze lopen kordaat, vastberaden. Beroering onder de oppervlakte, misschien wel meer dan de ‘gewoonlijke’ spanning die voelbaar is in zo’n laatste week. Komende zaterdag gaat hier de voorstelling Schuldig kind in première.

Regisseur Belle van Heerikhuizen (32) lijkt ontspannen, zo in deze drukke laatste dagen. Toch is er ook bij haar iets voelbaar onder de oppervlakte. Ze heeft weinig last van stress, zegt ze, maar: „Ik merk wel dat ik lastig in slaap val. En vanavond komt Ted kijken, voor het eerst.”

Ted van Lieshout is de auteur van het gelijknamige boek, dat Van Heerikhuizen bewerkte voor de voorstelling. In het boek en in het toneelstuk blikt ‘Ted’ terug op de relatie die hij als kind had met een volwassen man en welke invloed dit had op de rest van zijn leven.

Centraal staan vragen als: ‘Was de relatie met zijn ‘meneer’ liefde of misbruik’? ‘Wanneer ben je slachtoffer?’ Hoe onschuldig was hij zelf als kind?’ Er staat nogal wat op het spel voor Van Heerikhuizen. Het is niet zomaar een boek waarmee ze aan de haal gaat: het gaat hierbij om Van Lieshouts persoonlijke ervaringen, met een loodzware thematiek – pedofilie.

‘Ted van Lieshout verwoordt op zo’n goede, maar ook lichte en grappige manier hoe een misbruikssituatie kan nawerken’

Grappig

Zwaar in de thematiek, licht in de uitvoering; het is intussen haar signatuur geworden. Zelfmoord, rouw, pedofilie, op het podium zet Van Heerikhuizen de zwaarte letterlijk in het licht. Dit vond ze terug in Van Lieshouts werk: „Ik las het boek en wist meteen dat ik hier een voorstelling van wilde maken. Hij verwoordt op zo’n goede, maar ook lichte en grappige manier hoe een misbruikssituatie kan nawerken. Hij kijkt met een veelkleurigheid terug op zijn eigen leven. Eerlijk en met humor. Dat vind ik zo mooi en dapper en ontzettend belangrijk.” Van Lieshout gaf haar carte blanche: „Hij zei: ‘Het boek is mijn kunstwerk, de voorstelling is van jullie.’”

Die veelkleurigheid vertaalt ze door de drie acteurs – Bram Coopmans, Sander Plukaard en Florian Myjer – alle drie alle rollen te laten spelen. Zo wordt het personage ‘Ted’ letterlijk meerstemmig, want Coopmans, Myjer en Plukaard spelen gelijktijdig dezelfde Ted. Of het nu om het kind, de tiener, de vijftiger of de zestiger is. Maar ze spelen ook allemaal de ‘meneer’.

Hoe zorg je als regisseur dat het voor de spelers veilig blijft bij thema’s die onveilig zijn voor de personages? „Vooral heel eerlijk zijn”, vertelt ze. „Ik heb veel bewondering voor deze acteurs, ze zijn steengoed. Deze voorstelling hebben we ook echt samen gemaakt. We hebben tijdens de repetitie de groep bewust klein gehouden. Ook werken we met een intimiteitscoördinator, van wie we veel geleerd hebben over veiligheid en grenzen aangeven. Dat je nooit hoeft te verantwoorden waarom je vindt dat iemand over je grens gaat. Maar je zegt gewoon: ‘Ik vind dat dit nu gebeurt, dus stop hiermee.’ Het is eigenlijk heel wrang, want dit had ik Ted ook zo gegund.”

Belle van Heerikhuizen, regisseur van Schuldig kind.
Foto Andreas Terlaak

Zelfverwijt

„Ik ben op zoek naar een genuanceerder gesprek”, zegt Van Heerikhuizen, „niet over het misbruik, maar over slachtofferschap. Ik denk dat slachtoffers eigenlijk altijd een deel van de schuld bij zichzelf leggen. Zeker in situaties waar het diffuus is. Waar ook sprake is van een relatie of vriendschap, waar het misschien ook wel spannend aanvoelt of er momenten zijn waarop je het wel wilde. Ik denk dat veel mensen dan van zichzelf niet mogen zeggen dat ze slachtoffer zijn en dus maar hun mond houden. Dat mechanisme van zelfverwijt is heel schadelijk en zorgt er juist voor dat het nog eens kan gebeuren. Ik denk dat Ted van Lieshout dat wilde blootleggen en ruimte geven en dat willen we met dit stuk ook.”

Het werd persoonlijk voor Van Heerikhuizen, toen ze tijdens het werken aan dit stuk, zelf ook dat mechanisme herkende. „De situatie is totaal anders, maar op mijn veertiende heb ik ook iets seksueels meegemaakt wat echt niet fijn was. Ik heb dit achttien jaar lang verzwegen. Ik vond dat het ook wel mijn eigen schuld was, want ik heb niet hard genoeg ‘nee’ gezegd. Door deze voorstelling besloot ik het toch aan mijn ouders te vertellen en dat was zó’n opluchting. Door achttien jaar de deksel op de pot te laten, had het zulke rare vormen aangenomen, dat het echt een soort schimmelcultuur was geworden. Dit komt ook in het boek en het stuk voor. Dat Ted enorm gebukt gaat onder gevoelens van schuld en schaamte, maar zich dan realiseert: ‘Het is niet mijn geheim, het is zijn geheim.’”

Van Heerikhuizen is ervan overtuigd dat lichtheid hierbij kan helpen. Zelfs bij de meest zware onderwerpen mag er ook gelachen worden. „Als iets topzwaar is gaan, bij mij in ieder geval, de deuren dicht. Maar als iets licht is, wil je er op een gegeven moment naar kijken. Net zo lang tot je openstaat en het je kan raken. En dan kun je erover nadenken en praten. Ik hoop wel dat mensen zachter worden naar zichzelf en naar de ander.”

Is ze nu ook zachter geworden naar zichzelf? „Ik denk dat dit een route is die ik nog bewandel, maar waarbij ik zeker nog niet bij het eindpunt ben aangekomen.”

Schuldig kind. Het nationale theater. Te zien van 12 maart t/m 28 april.




Related Posts

In theaterstuk over pedofilie maakt Belle van Heerikhuizen loodzwaar thema licht. ‘Als iets topzwaar is, gaan de deuren dicht’

Het is rustig in de foyer van Theater aan het Spui, een van de locaties van Het Nationale Theater, deze vrijdagochtend 7 maart. Toch is er spanning voelbaar in de manier waarop mensen het Haagse theater binnenkomen, de foyer doorkruisen en verdwijnen richting de zaal. Ze lopen kordaat, vastberaden. Beroering onder de oppervlakte, misschien wel meer dan de ‘gewoonlijke’ spanning die voelbaar is in zo’n laatste week. Komende zaterdag gaat hier de voorstelling Schuldig kind in première.

Regisseur Belle van Heerikhuizen (32) lijkt ontspannen, zo in deze drukke laatste dagen. Toch is er ook bij haar iets voelbaar onder de oppervlakte. Ze heeft weinig last van stress, zegt ze, maar: „Ik merk wel dat ik lastig in slaap val. En vanavond komt Ted kijken, voor het eerst.”

Ted van Lieshout is de auteur van het gelijknamige boek, dat Van Heerikhuizen bewerkte voor de voorstelling. In het boek en in het toneelstuk blikt ‘Ted’ terug op de relatie die hij als kind had met een volwassen man en welke invloed dit had op de rest van zijn leven.

Centraal staan vragen als: ‘Was de relatie met zijn ‘meneer’ liefde of misbruik’? ‘Wanneer ben je slachtoffer?’ Hoe onschuldig was hij zelf als kind?’ Er staat nogal wat op het spel voor Van Heerikhuizen. Het is niet zomaar een boek waarmee ze aan de haal gaat: het gaat hierbij om Van Lieshouts persoonlijke ervaringen, met een loodzware thematiek – pedofilie.

‘Ted van Lieshout verwoordt op zo’n goede, maar ook lichte en grappige manier hoe een misbruikssituatie kan nawerken’

Grappig

Zwaar in de thematiek, licht in de uitvoering; het is intussen haar signatuur geworden. Zelfmoord, rouw, pedofilie, op het podium zet Van Heerikhuizen de zwaarte letterlijk in het licht. Dit vond ze terug in Van Lieshouts werk: „Ik las het boek en wist meteen dat ik hier een voorstelling van wilde maken. Hij verwoordt op zo’n goede, maar ook lichte en grappige manier hoe een misbruikssituatie kan nawerken. Hij kijkt met een veelkleurigheid terug op zijn eigen leven. Eerlijk en met humor. Dat vind ik zo mooi en dapper en ontzettend belangrijk.” Van Lieshout gaf haar carte blanche: „Hij zei: ‘Het boek is mijn kunstwerk, de voorstelling is van jullie.’”

Die veelkleurigheid vertaalt ze door de drie acteurs – Bram Coopmans, Sander Plukaard en Florian Myjer – alle drie alle rollen te laten spelen. Zo wordt het personage ‘Ted’ letterlijk meerstemmig, want Coopmans, Myjer en Plukaard spelen gelijktijdig dezelfde Ted. Of het nu om het kind, de tiener, de vijftiger of de zestiger is. Maar ze spelen ook allemaal de ‘meneer’.

Hoe zorg je als regisseur dat het voor de spelers veilig blijft bij thema’s die onveilig zijn voor de personages? „Vooral heel eerlijk zijn”, vertelt ze. „Ik heb veel bewondering voor deze acteurs, ze zijn steengoed. Deze voorstelling hebben we ook echt samen gemaakt. We hebben tijdens de repetitie de groep bewust klein gehouden. Ook werken we met een intimiteitscoördinator, van wie we veel geleerd hebben over veiligheid en grenzen aangeven. Dat je nooit hoeft te verantwoorden waarom je vindt dat iemand over je grens gaat. Maar je zegt gewoon: ‘Ik vind dat dit nu gebeurt, dus stop hiermee.’ Het is eigenlijk heel wrang, want dit had ik Ted ook zo gegund.”

Belle van Heerikhuizen, regisseur van Schuldig kind.
Foto Andreas Terlaak

Zelfverwijt

„Ik ben op zoek naar een genuanceerder gesprek”, zegt Van Heerikhuizen, „niet over het misbruik, maar over slachtofferschap. Ik denk dat slachtoffers eigenlijk altijd een deel van de schuld bij zichzelf leggen. Zeker in situaties waar het diffuus is. Waar ook sprake is van een relatie of vriendschap, waar het misschien ook wel spannend aanvoelt of er momenten zijn waarop je het wel wilde. Ik denk dat veel mensen dan van zichzelf niet mogen zeggen dat ze slachtoffer zijn en dus maar hun mond houden. Dat mechanisme van zelfverwijt is heel schadelijk en zorgt er juist voor dat het nog eens kan gebeuren. Ik denk dat Ted van Lieshout dat wilde blootleggen en ruimte geven en dat willen we met dit stuk ook.”

Het werd persoonlijk voor Van Heerikhuizen, toen ze tijdens het werken aan dit stuk, zelf ook dat mechanisme herkende. „De situatie is totaal anders, maar op mijn veertiende heb ik ook iets seksueels meegemaakt wat echt niet fijn was. Ik heb dit achttien jaar lang verzwegen. Ik vond dat het ook wel mijn eigen schuld was, want ik heb niet hard genoeg ‘nee’ gezegd. Door deze voorstelling besloot ik het toch aan mijn ouders te vertellen en dat was zó’n opluchting. Door achttien jaar de deksel op de pot te laten, had het zulke rare vormen aangenomen, dat het echt een soort schimmelcultuur was geworden. Dit komt ook in het boek en het stuk voor. Dat Ted enorm gebukt gaat onder gevoelens van schuld en schaamte, maar zich dan realiseert: ‘Het is niet mijn geheim, het is zijn geheim.’”

Van Heerikhuizen is ervan overtuigd dat lichtheid hierbij kan helpen. Zelfs bij de meest zware onderwerpen mag er ook gelachen worden. „Als iets topzwaar is gaan, bij mij in ieder geval, de deuren dicht. Maar als iets licht is, wil je er op een gegeven moment naar kijken. Net zo lang tot je openstaat en het je kan raken. En dan kun je erover nadenken en praten. Ik hoop wel dat mensen zachter worden naar zichzelf en naar de ander.”

Is ze nu ook zachter geworden naar zichzelf? „Ik denk dat dit een route is die ik nog bewandel, maar waarbij ik zeker nog niet bij het eindpunt ben aangekomen.”

Schuldig kind. Het nationale theater. Te zien van 12 maart t/m 28 april.


Sharon van Etten lost in Paradiso de enorme potentie van haar nieuwe band net niet in

Er is veel om enthousiast over te worden in een uitverkocht Paradiso, zaterdagavond. De nieuwe band rond Sharon van Etten, The Attachment Theory, is in bloedvorm. Het ene moment spreiden ze een gothic deken van geluid, met lagen donker glitterende synthesizers a la The Cure. Dan weer schakelen ze over in een groove, en danst de Amerikaanse indierockzangeres wild en grijnzend om haar bandgenoten. In hoogtepunt ‘Somethin’ Ain’t Right’, blijkt een simpel repetitief Terry Riley-achtig orgeltje genoeg om Paradiso te laten kolken. ‘The same that it ever was!’, knipoogt ze naar Talking Heads.

En dan is er nog de bassist, misschien wel de ster van de avond. Met een handtas komt ze het podium op lopen, behangen met zilveren kettingen, om vervolgens baslijnen neer te leggen waar minstens zo veel goede melodieën en hooks in zitten als in de zang van de frontvrouw. Met zo’n groep muzikanten, een prachtig nieuw album dat in februari uitkwam (Sharon van Etten & The Attachment Theory) dat op enkele nummers na helemaal voorbijkomt, en nog een handvol greatest hits uit Van Ettens inmiddels flinke repertoire, is alles aanwezig voor zo’n avond waar alles op zijn plek valt.

Teleurstelling

Het zit er zo dicht tegen aan, en toch blijft er na 75 minuten iets van lichte teleurstelling achter. Raar, want nieuwe nummers als ‘Idiot Box’ en ‘Afterlife’ blijken live nog meer impact te maken dan op de plaat. En ‘Seventeen’, misschien wel de grootste ‘hit’ van Van Etten, blijkt ook vanavond een meebrul-anthem. Helemaal als ze op haar knieën valt en in het gezicht van een fan de woorden uitspuugt.

Maar zo goed elk instrumentaal detail klinkt, zo slecht is ze het grootste deel van de set zelf hoorbaar. In een extatisch moment schiet de band in een hogere versnelling, maar valt de zang een paar coupletten finaal weg. Het zorgt er dan wel weer voor dat als haar stem langzaam weer opduikt, het voelt als een traktatie. Op andere momenten zie je Van Etten de longen uit haar lijf schreeuwen, maar hoor je haar nauwelijks boven de muziek uitkomen. Pas als ze na een misplaatst opstootje in het publiek de show heeft stilgelegd, lijkt er ergens een schuif omgezet en valt haar zang beter in de mix. Maar dan zijn praktisch alle nummers van haar nieuwe plaat al gespeeld, die nooit hun enorme potentie hebben kunnen waarmaken. Zo maakt een klein technisch mankement opeens het verschil tussen een mooie en onvergetelijke avond.

<dmt-util-bar article="4885719" headline="Sharon van Etten lost in Paradiso de enorme potentie van haar nieuwe band net niet in” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2025/03/09/sharon-van-etten-lost-in-paradiso-de-enorme-potentie-van-haar-nieuwe-band-net-niet-in-a4885719″>

Voor je het weet sta je met de hele kroeg het woord ‘ballen’ te scanderen, tijdens het Café Theater Festival in Utrecht

‘Het is net een voetbalkantine!” roept een vrouw geamuseerd, terwijl de vier jonge acteurs van collectief 4MEN, hossend en willekeurige klinkers uitstotend, temidden van de cafégasten, het stereotype van mannelijkheid staan te verbeelden. Ze spelen vier criminelen, die elkaar op de dijbenen meppen, ‘bolsjes’ wegtikken, zichzelf bij de genitaliën vastgrijpen en zich onder luide bijval van de anderen opdrukken op de bar. Het is vrijdagavond. We zijn in een stampvolle kroeg in hartje Utrecht. Bezoekers staan tegen elkaar gedrukt, bij de deur worden nieuwe gasten tegengehouden omdat ze er gewoon niet meer bij passen. De voorstelling van de vier mannen, De untouchables, is onderdeel van het Café Theater Festival (CTF) in Utrecht.

Het CTF presenteert al ruim twintig jaar werk van nieuwe theatermakers, niet in theaters, maar in kroegen. Overal in de stad duiken er performances op, van intieme dansvoorstellingen tot opera, van teksttoneel tot circus. Ze duren steeds hooguit dertig minuten. Er zijn mensen die er speciaal voor naar de cafés komen, anderen worden door het optreden verrast.

De vier ‘echte mannen’ die 4MEN met veel gevoel voor ironie tot leven wekt, weten het kroegpubliek met gemak om de vinger te winden. Zonder gêne eigenen ze zich de ruimte toe. Voor je het weet sta je samen met de hele kroeg het woord ‘ballen’ te scanderen. Hoe man te zijn? is volgens het collectief de vraag die ze in deze formatie samenbracht. Wat we leren van deze vermakelijke voorstelling is vooral: hoe liever niet.

Artistieke tegenhanger van deze Andrew Tate-achtige figuren is performer Geoffrey van der Ven, die met Anders ik wel in een intieme monoloog zoekt naar woorden voor het gevoel ‘anders te zijn’ – en de schaamte die dat met zich meebrengt. Hij weet niet meer wanneer dat gevoel bij hem heeft postgevat, vertelt hij, en zoekt het antwoord op die vraag in de mythe over Nyctimene, een mythologische Griekse prinses die zich ook schaamde. Van der Ven vertelt met nadruk en maakt indringend oogcontact, terwijl hij zich gracieus van de ene naar de andere kant van het café beweegt.

Met het slot van de mythe (de prinses verandert in een uil) kan Van der Ven niet zoveel („jezelf vermommen is geen oplossing”), dus verzint hij er een complete mythe achteraan, vol ingewikkelde metamorfoses. Uiteindelijk weet zijn prinses in de vorm van een eend haar schaamte af te leggen, nadat ze is geadopteerd door een groep zwanen. Wat precies de moraal van het verhaal is blijft een beetje schimmig, maar de cafébezoekers hangen aan Van der Vens lippen, mede omdat hij zich, zonder microfoonversterking, met die rare lange fabel, zo kwetsbaar opstelt. Geen vermommingen hier.

Voorstellingen tijdens het Café Theater Festival in Utrecht.
Foto’s Rob Timmerman

Spanning

Het format van het CTF is vrolijk, laagdrempelig en inclusief, maar brengt ook spanning met zich mee. Voor de performers zelf, die zich soms zichtbaar over wat schroom heen moeten zetten om in een openbare gelegenheid de aandacht voor zichzelf op te eisen. Maar ook voor de bezoeker, omdat de ontmoeting tussen toeschouwer en performer door het gebrek aan codes veel onvoorspelbaarder verloopt dan in een theaterzaal.

In eetcafé Hofman speelt collectief Oopsie Daisy de voorstelling Broadway Baby, over twee serveersters in een koffietentje (actrices Andrea Vass en Paulien Foest), meisjes uit de provincie, die heimelijk fantaseren over een groots en meeslepend leven in de grote stad. Een flyer met een auditie-oproep voor een off-off-Broadwaymusical maakt dromen in ze wakker waarvan ze niet wisten dat ze ze hadden. Langzaamaan ontwikkelen de twee zich in hun gedachten (we zien het gebeuren) tot de extravagante musicalsterren die ze hopen te zijn. Die onaangename klant, die hen geen blik waardig gunt, zo fluisteren ze elkaar in, die moest eens wéten welke superster hij zo aanmatigend terug naar de keuken stuurt, omdat hij zijn ‘flat white’ toch liever met havermelk gemaakt zag.

Aan een tafel midden in het eetcafé zit een groep mannen, veertigers, duidelijk niet zo gecharmeerd van het theatrale intermezzo. Boven het geluidsniveau van de microfoons van de actrices uit hervatten ze hun gesprek, met een aura die wel wat doet denken aan die van de personages van 4MEN. Ze maken zich breed, werpen af en toe een laatdunkende blik op de actrices. Als verschillende medegasten hen tot stilte hebben gemaand, verlaten de mannen verongelijkt het pand. Misschien komt het door de vorige voorstellingen dat de vraag zich opdringt: had deze vriendengroep zich anders gedragen als de performers niet twee jonge vrouwen, maar twee witte, hetero cis-mannen waren geweest?

„Zij is gewoon bang hoor,” zegt actrice Katelijne Beukema over haar tegenspeelster Eileen Graham. Beukema staat bovenop de bar in een afgeladen Café Voortuin. „Om te praten. Om te uiten wat je voelt. Om ergens voor te gaan staan. Eigenlijk om je stem te laten horen, ja, om ruimte in te nemen.” Onder de naam Coupdeboule maakte het getalenteerde makersduo de leuke, prettig-gestoorde voorstelling Verkeerde gesprekstechnieken, over allerlei herkenbare vormen van miscommunicatie. „Ja, ik vind wel dat iedereen zich gehoord en gezien moet voelen,” zegt ze. „En dat je ruimte moet bieden aan iedereen.”

Quasi-improviserend („ik kan wel even iets vertellen”) komt ‘kayfabe’ ter sprake, een begrip uit de showworstelwereld dat aantoont dat iets gespeeld is, nep. „Mensen kijken liever naar showworstelen dan naar echt worstelen,” zegt Beukema, „want men herkent zich makkelijker in illusie dan in de realiteit.”

Op de terugweg naar Utrecht Centraal klinken er vanaf terrassen, boven al het geroezemoes uit, lage mannenstemmen op, zingend, scanderend, willekeurige klinkers uitstotend. Het verschilt werkelijk in niets van de parodie erop door 4MEN. „De realiteit blijft vaak op afstand,” zo galmt in mijn hoofd de tekst van Coupdeboule na. „Wat raar is, want we zitten er middenin. Misschien omdat-ie soms gewoon te absurd is.”