Na een maand uit de roulatie te zijn geweest met blessureleed heb ik sinds afgelopen week mijn hardlooproutine weer op het juiste spoor: minimaal drie dagen in de week een run, en binnen een week minimaal dertig kilometer overbruggen. Vóór mijn blessure had ik dit streven helemaal on lock. Ik was mij er alleen niet van bewust dat ik aan het solliciteren was naar een blessure, doordat ik geen seconde besteedde aan een rek- of strekoefening vooraf. Het werd mijn rechterachillespees die uiteindelijk na enkele intakegesprekken werd aangenomen als meest ijverige sollicitant. Om te vieren dat ik weer up and runnin’ ben heb ik mij ingeschreven voor de Cruyff Legacy 14K, een run van de Cruyff Foundation waarmee zij, en nu dus ook ik, doekoe ophaal voor gehandicapte kinderen. Dit wordt naast de halve marathon van de aanstaande Bijlmerrun en de 16,1K Dam tot Damloop mijn derde run op de jaarkalender.
Voor mij staat rennen gelijk aan mediteren. De gedachten die dan de revue passeren gaan, evenals tijdens fase 1 van een meditatiemoment, van hot naar her. Haruki Murakami heeft hier een boek over geschreven, What I Talk About When I Talk About Running. Eind vorig jaar las ik het in één ruk uit, en mede dankzij zijn gedachtegangen pakte ik het hardlopen op.
Tijdens mijn laatste loopsessie fantaseerde ik over een bekering tot de Airfryer en vroeg ik me af of het mij zou lukken om de aftrap van Ajax te redden met mijn looptempo. Terwijl ik mijn tempo een tandje opschroefde, signaleerde mijn linkerkuit naar mijn brein dat ik niet weer moest solliciteren naar een blessure. Al mijn gedachtes vervaagden toen twee politiewagens met loeiende sirenes mij in volle vaart passeerden. De Mercedes Benz-logo’s op de kofferbakken herinnerden mij eraan dat wij hier in Nederland leven in een welvarende bedoening. In welk ander land zijn alle politievoertuigen van Mercedes? Die mensen van de Koninklijke Marechaussee trappen zelfs Mercedes G-wagons.
Dat je in dit land zelfs daklozen tegenkomt in jassen die niet voor minder dan de derde macht van tien over de toonbank gaan zegt genoeg
Een halve kilometer voor mij liep een man die bewegingen maakte tussen wankelen en wandelen in. Terwijl wij elkaar naderden zag ik zijn vervallen gezicht, zijn verdwaalde wallen en contourloze kapsel, en begreep ik waarom zijn pasjes zoveel beweging bevatten. Het ging om een dakloze man, waggelend op zijn slippers. Enkele honderdste seconden voor wij elkaars pad kruisten zocht ik oogcontact om hem te begroeten met een knik, alleen gunde hij mij geen blik waardig. Hier raak je wel aan gewend wanneer je regelmatig hardloopt, dat niet iedere voorbijganger zit te wachten op jouw sportieve groet. Deze man keek zelfs weg, alsof er iets naast hem gebeurde. Doordat zijn gezicht verdween uit mijn zicht bleef alleen zijn gestalte over. Op schouderhoogte van zijn linkerarm zag ik een Canada Goose-logo dat toen mijn aandacht trok. Als er geen vlek op z’n blue denim jeans had gezeten en zijn jas niet in zo’n verpauperde staat was geweest, had hij zo op de runway tijdens een Parijse fashion show kunnen lopen, bedacht ik. Tot aan zijn loopje kwam hij hiervoor in aanmerking. Ik heb modellen dat ook wel es zien doen, iets wat tussen wankelen en wandelen in zit.
De laatste keer dat ik vanuit Suriname terugkwam in Nederland viel mij dit ook al op: in Nederland is bijna iedereen op een bepaalde manier modieus gekleed. Dat je in dit land zelfs daklozen tegenkomt in jassen die niet voor minder dan de derde macht van tien over de toonbank gaan zegt genoeg. We leven hier echt in een welvarende hoedanigheid met elkaar.
Terwijl ik nog steeds keihard moet lachen om het geestige sekspoppenmondje van onze koningin die de seniele Trump perfect nadeed, lees ik dat de kakelverse bruid van de miljardair Bezos thuiskwam met maar 26 trouwjurken. Terwijl ze er in Venetië 27 bij zich had. Sommige mensen hebben ook altijd pech. De dame, die van de diefstal verdacht wordt, zat als enige verstekeling in de zwaar beveiligde kerk toen het intens gelukkige stel elkaar het meedogenloze ja-woord gaf. Een roomse priester heeft het setje namens God gezegend en misschien ook nog even lekker in de wierook gezet. Grensoverschrijdend? Vind ik wel. Jezus had ze in zijn tijd principieel de tempel uit geranseld.
Wel heerlijk nieuws zo’n partycrasher in die ongetwijfeld rijk versierde kerk. Misschien was ze wel een asielzoeker op de vlucht. Een eenzame vluchtelinge die veilig onderdak in een godshuis zocht. Omdat je daar niks te vrezen hebt van jagend rechts.
Mooi sprookje: een door bijna de hele wereld gehate gelukzoeker die op het huwelijksfeestje van een der rijkste bewoners van onze planeet terechtkomt. Dat had ze niet kunnen bedenken toen ze in haar rubberbootje een gruwelijke oorlog ontvluchtte.
Eén minpuntje: Jeff zijn feestje werd gesponsord. Het uitbundige weekend werd mede mogelijk gemaakt door Buienradar. En een chique trouwjurkenjojo. Toch een armoedig SBS-programma. Jammer.
Op het moment dat de zielsgelukkige mevrouw Bezos haar jurk zocht zuchtte ons land onder het Nationaal Hitteplan en was onze toekomstige premier Yesilgöz een beetje oververhit. Ik denk dat onze Dilan met haar man en haar trouwe viervoeter iets te lang had liggen smeren & keren op een of ander gloeiendheet strandbedje toen ze hoorde dat Douwe Bob had geweigerd om op een of ander Joods schnabbeltje aan de Amsterdamse Zuidas op te treden. Er lagen daar namelijk politiek geladen foldertjes die hem niet bevielen. Volgens Douwe waren over politieke en religieuze uitingen duidelijke afspraken gemaakt. Keppeltjes wel, foldertjes niet. Maar de organisatie van het kinderfeestje ontkent dat. Net zoals de zanger volgens hen na afloop niet geduwd is. Bob zegt dat dat wel gebeurd is. De naam ‘Douwe Bob’ is in dit geval dan wel weer grappig. Net zoals het geestig is dat de hond van Yesilgöz Moos heet. Maar dit terzijde.
Volgens de organisatie verdween Bob na afloop gewoon op zijn brommer naar zijn gezinnetje. Bob zegt dat het hier om een motor gaat. Imago-technisch gezien begrijp ik dat wel. Een man met zijn uitstraling zit niet op een of andere elektrieke snorfiets.
Maar terug naar die oliedomme tweet van die incompetente Dilan Yesilgöz, waarin ze een aantal zaken totaal door elkaar haalde. Of niet helemaal goed begrepen had. Dat kan in haar geval ook. Zij is toch ook dat tragische brekebeentje van die nareis-op-nareis-op-nareis-uitspraak waar achteraf niks van bleek te kloppen, maar waar wel een kabinet over struikelde?
Nu had ze iets te snel getweet. Voortaan eerst denken lieverd. Ook al is dat een klusje. Ze heeft inmiddels in een filmpje geprobeerd uit te leggen dat Douwe geen Jodenhater is. Aan alles zag je dat een paar oude liberalen aan haar hebben uitgelegd dat ze het recht moet zetten tegenover de ook niet al te slimme zanger, die door een vriend van mij steevast ‘De Kwelende Inktlap’ wordt genoemd. Het leek trouwens of Dilan het uitlegde aan haar hond, de partijherder die bij het laatste VVD-congres ook even op het podium verscheen. Alles is zo langzamerhand niveautje Sesamstraat en Jeugdjournaal.
Of ik bang ben voor de nieuwe, toch wel doodenge asielwetten? Ik word wat voorzichtiger met het uitdelen van mijn losse aalmoesjes aan daklozenkrantverkopers. Ik wil eerst weten of ze een verblijfsvergunning hebben. Anders neem ik ze mee naar de kerk. Daar zijn we allebei veilig.
Ik vrees dat ik door het huidige politieke afschrikbewind steeds vaker in de kerk kom. En als de pastoor op een dag aan mij vraagt of ik weer geloof, zal ik fluisteren: „Nee, ik wacht op Yolanthe of Sylvie die hier misschien gaan trouwen met een seniele miljardair!”
‘We love you.” Meredith Whittaker, president van de Amerikaanse berichtendienst Signal, spreidt symbolisch haar armen.
Ze steekt haar liefde voor Nederland niet onder stoelen of banken: vanaf het moment dat WhatsApp-eigenaar Mark Zuckerberg (van Meta) zich in januari pontificaal achter de Amerikaanse president Trump schaarde, steeg het Signal-gebruik in Nederland explosief.
Volgens onderzoeksbureau Telecompaper maken ruim twee miljoen Nederlanders gebruik van de berichtendienst die, in tegenstelling tot marktleider WhatsApp, geen data van je bewaart.
Meta werd zo zenuwachtig van die groeispurt dat het een pr-campagne startte om ‘misverstanden over WhatsApp’ uit de weg te ruimen. Vergeleken met drie miljard WhatsApp-gebruikers is Signal nog piepklein – 50 tot 70 miljoen deelnemers. Hoe komt het dat de app in Nederlandtoch zo aanslaat?
Whittaker opent met een oneliner: „Nederland zei ‘fuck you, Meta’ en ging Signal downloaden.”
Dan volgt de volzin, in één adem: „Blijkbaar wonen hier nuchtere, verstandige mensen die niet willen dat je meest intieme informatie op willekeurige servers staat, waar het nu of in de toekomst kan worden gebruikt als een wapen, afhankelijk van de grillen van de mensen die er controle over hebben – in ieder geval heb jij er zelf niet de controle over. Punt uit.”
In de lobby van een Rotterdams hotel heeft Whittaker haar laptop dichtgeklapt. Ze baande zich deze woensdagochtend weer een weg door de berichtenlawine in haar inbox. Die loopt over sinds ze in september 2022 de leiding heeft over de Signal Foundation. Haar trein naar Parijs vertrekt over een uur, tot die tijd kan de inbox wachten.
Whittaker, geboren in Californië en pendelend tussen New York en Parijs, is het gezicht van een non-profitorganisatie die meer verantwoordelijkheden heeft dan alleen die ene app. De techniek die Signal-gesprekken versleutelt zodat niemand kan meeluisteren, zit namelijk ook in WhatsApp, Facebook Messenger en Google Messenger. In tegenstelling tot de grote netwerken verzamelt Signal geen gebruikersgegevens of ‘metadata’ – wie met wie belt, wanneer en waar. Minstens zo belangrijk, stelt Whittaker, is dat „ook je tante Signal kan gebruiken”. Privacy moet toegankelijk zijn voor iedereen.
Dronken oom
De avond ervoor gaf ze een twee uur durend publiek interview in Theater Rotterdam. Whittaker is een veelgevraagd spreker, die in heldere taal uitlegt wat er schort aan het verdienmodel van techbedrijven. Haar vergelijkingen zijn aanstekelijk; om de ronkende beloftes van AI-bedrijven te temperen omschreef ze de hallucinerende chatbots als ChatGPT ooit als ‘die dronken oom die op een verjaardagsfeestje tegen je aan blijft zwammen’.
Tussen de publieke optredens door leidt Whittaker een team van vijftig ontwikkelaars in San Francisco, met een jaarlijks budget van vijftig miljoen dollar. Een kleinduimpje tussen de techreuzen, draaiend op donaties en giften.
Signals techniek is uitgevonden door Moxie Malinspike. Die zorgde ervoor dat end-to-end versleuteling – alleen de zender en ontvanger kunnen de berichten ontcijferen – nu gemeengoed is. Een andere, drijvende kracht achter de Signal Foundation is Brian Acton: hij is de medeoprichter van WhatsApp die zijn bedrijf in 2014 voor 19 miljard dollar aan Mark Zuckerberg verkocht. Acton liep stuk op Zuckerbergs commerciële koers, stapte boos op en is sindsdien de grootste donateur van Signal.
Whittaker springt in de bres zodra politici weer eens beginnen te tornen aan Signals versleutelingsmethodes. Bijvoorbeeld als het Verenigd Koninkrijk en Zweden aandringen op een achterdeurtje in berichten-apps, of de EU wil dat chatapps plaatjes gaan scannen.
„Elke keer is er weer iemand die dat idee uit een stoffige la trekt en denkt dat technologie maatschappelijk problemen kan oplossen, zoals kindermisbruik of terrorisme. Vaak zijn het politici die zoiets voor de bühne roepen. Maar elke expert weet: er is geen achterdeurtje dat alleen door ‘de goeden’ benut kan worden – ook spionnen en cybercriminelen krijgen dan toegang.”
Overheden en opsporingsdiensten maken zelf massaal gebruik van Signal, zegt Whittaker: „Wij vormen het zenuwsysteem in de communicatie van beveiligde overheidsdiensten, zakenmensen, militairen, journalisten, mensenrechtenactivisten; alle plekken waar gevoelige informatie wordt uitgewisseld.”
Ik heb maar één leven en dat eindigt onvermijdelijk in de dood. Ik wil mijn tijd niet al scrollend verspillen: hé, een kattenfoto
Al had hij het niet door, de Amerikaanse defensieminister Pete Hegseth leverde het beste bewijs voor Signals populariteit bij overheden. In maart voegde hij per ongeluk een journalist van The Atlantic toe aan een Signal-appgroep waarin live een militaire aanval op de Houthi’s werd besproken. Het was een opeenstapeling van blunders. Whittaker zat een week lang aan de telefoon, om aan Amerikaanse media uit te leggen wat Signal was. „We wilden zeker zijn dat het verhaal klopte. Dat deze blunder niet te wijten was aan onze techniek, maar aan een menselijke fout.”
Ze probeerde publieke optredens even te mijden. „Signalgate was een politieke soap over personen, het ging niet over ons. Zoals een botsing tussen twee auto’s meestal ook niet aan de weg ligt.”
Brein op een stokje
Whittaker zat als kind constant met haar neus in de boeken. „Mijn broer noemde me pesterig ‘brein op een stokje’ als ik weer eens zat te lezen en niet buiten wilde spelen.” Verder wil ze niet te veel over haar privéleven kwijt. „Er staat heel weinig over mijn leven online, en dat wil ik graag zo houden.”
In een krantenartikel uit 2003 staat ze gefotografeerd tijdens een walk-out op haar school in Pasadena. „Als jonge studenten demonstreerden we tegen de invasie in Irak. Ik was geen buitenbeentje hoor, alle coole kids deden mee.”
Ze werkte dertien jaar bij Google en was een van de gangmakers van de Google Walkout: in 2018 protesteerden twintigduizend medewerkers tegen de manier waarop het bedrijf klachten over seksueel misbruik onder het tapijt veegde. De demonstratie moest ook voorkomen dat AI-techniek bij het Pentagon belandde, voor een militair project. Op de protestborden stond Google’s oude motto: don’t be evil.
In 2019 vertrok Whittaker bij Google, teleurgesteld. Tijdens haar carrière had ze zich in de techniek verdiept en tegelijk ontwikkelde ze haar ‘academische spier’. Door „te lezen, te lezen en nog eens te lezen” zag ze historische verbanden in een industrie die doorgaans alleen een rozige toekomst ziet.
Neem de AI-hausse. De algoritmes achter kunstmatige neurale netwerken, die ook de grondslag vormen voor ChatGPT, stammen uit de jaren tachtig en negentig. Destijds waren computers veel te traag. De doorbraak kwam pas in 2012, toen wetenschappers ontdekten dat grafische chips (voor computerspellen) veel sneller patronen vonden in bergen data.
Meteen ronselden Meta en Google alle belangrijkste AI-pioniers. Niet om de mensheid te redden, maar om hun advertenties te optimaliseren op basis van zo veel mogelijk gebruikersdata. „We hebben een economische motor voor technologie gecreëerd die surveillance en grootschalige gegevensverzameling beloont. Dat komt omdat de Amerikaanse overheid in de jaren negentig commerciële toepassingen op internet stimuleerde, zonder privacyrichtlijnen.”
Sluiten privacy en geld verdienen elkaar uit, of kunnen ze ook samengaan?
„In dit klimaat is het moeilijk om een bedrijfsmodel te ontwikkelen voor het soort privacy dat Signal biedt. Alle normen zijn gebaseerd op het huidige economische model. Dat moet veranderen, we moeten nieuwe markten creëren.”
Dus moeten we WhatsApp verwijderen?
„Nee, je kunt het best naast Signal gebruiken. Dat doe ik ook, om de concurrentie in de gaten te houden. Maar privacy is wel degelijk geld waard. In New York komen ze muren tekort om Apple’s grote billboards te plaatsen. Die reclames tonen geen glimmende iPhone, maar Apple’s belofte dat je informatie bij hen privé blijft. Apple weet dat mensen dat belangrijk vinden.”
Raad je jonge mensen aan sociale media te mijden?
„Ik denk dat de jonge generatie al een stuk bewuster met privacy omgaat, door elkaar in besloten groepen op te zoeken en niet hun hele leven online te zetten. Zelf ben ik terughoudend met sociale netwerken. Twitter is stuk, en ik houd er ook niet van om op Mastodon rond te hangen op zoek naar relevante informatie.”
„Ik heb maar één leven, en dat eindigt onvermijdelijk in de dood. Ik wil mijn tijd niet al scrollend verspillen: hé, een kattenfoto, en hé, weer een softwareontwikkelaar die uit het niets tegen je begint te schreeuwen.”
In Theater Rotterdam zei je tegen het publiek: „Ik zou zeggen google het, maar Google werkt niet meer.” Was dat niet wat hard?
„Vind jij dan dat Google nog werkt? Deze zoekmachine heeft zichzelf opgeblazen door te veel advertenties en rare AI-samenvattingen op een scherm te proppen zodat het bijna onmogelijk is om nog goede informatie te vinden. Die transformatie gaat schokkend snel.”
Hoe verklaar je dat Google zijn eigen melkkoe om zeep helpt?
„Waar het bij Google aan ontbreekt is een duidelijke visie voor de lange termijn. Hoe dichter bij de top, bij de macht binnen een bedrijf, hoe beter je ziet dat er allemaal kleine intriges en schandaaltjes spelen rondom directeuren en onderdirecteuren die hun eigen belangen proberen te beschermen.”
Google-topman Sundar Pichai noemde AI anders wel een uitvinding met ‘dezelfde impact als vuur of elektriciteit’.
Whittaker maakt dramatische armgebaren boven haar flat white. „Vuur! Water! Aarde! Lucht! Adem! De ziel! De heilige drie-eenheid!”
Dan een diepe zucht.
„AI is een marketingterm. Dat was het al op het moment dat onderzoeker John McCarthy in de jaren vijftig voor het eerst de term ‘artificiële intelligentie’ gebruikte om meer overheidsgeld los te weken. Er is altijd de neiging om een hype te beloven, om ’m te faken desnoods, en een huiver om kritische vragen te stellen die de hype zouden kunnen ontmaskeren.”
Begin dit jaar besloot Google toch mee te werken aan defensieprojecten. Je walk-out protest heeft dus niet gewerkt.
„Ik meng me niet in de discussie over het nut van militaire toepassingen. Maar je ziet nu dat AI-modellen, gekoppeld aan cloud-contracten, worden aangeboden aan de overheid, omdat de consumentenmarkt niet genoeg geld oplevert om de enorme uitgaven aan AI-systemen terug te verdienen. Vergeleken met gewone software is het duur AI-modellen te trainen, te onderhouden en te gebruiken. En waar verkoop je technologie die niet zo goed werkt? Aan de overheid, met grote, langlopende ‘lock-in’-contracten, zodat je afhankelijk blijft van de leverancier.”
Je hekelt vaak de ‘tech bro’-cultuur. Zou de wereld beter af zijn als techbedrijven door vrouwen geleid worden?
„Technologie gaat over macht. Als we met één druk op de knop een vrouwelijke variant op het patriarchaat invoeren zal dat de wereld niet veranderen. Maar ik zie wel een hoop schaamte en onzekerheid, vaak bij machtige mannen die zich ongemakkelijk voelen als ze geen verstand hebben van techniek. Dan voelen ze zich buitengesloten van het centrum van de macht en gaan ze zich raar gedragen.”
„Veel mensen in Europa denken dat ze de boot gemist hebben omdat jullie hier geen hyperscaler surveillance-monopolies hebben, zoals dat van de Amerikaanse techreuzen. Maar wil je zo’n systeem nou echt kopiëren? Je kunt beter eerst bedenken wat voor toekomst je wilt – oplossingen vinden voor het klimaatprobleem, waarborgen van de democratische waarden en dat soort dingen – en pas dan bepalen welke technologie daarvoor nodig is.”
Er zijn miljarden mensen die Signals techniek gebruiken. Dat is heel veel verantwoordelijkheid voor een heel klein team. Eén foutje …
„Tja, als ik straks naar het station loop kan ik ook mijn enkel breken over de tramrails. Dus loop ik heel voorzichtig en kijk goed uit. We werken bij Signal aan belangrijke technologie en daar is die verantwoordelijkheid onlosmakelijk mee verbonden. Als er werk aan de winkel is, kun je niet met je luie reet op het strand gaan liggen. Daar staat tegenover dat je trots en voldoening haalt uit werk waar de wereld écht iets aan heeft. En als je dat niet aankunt, dan moet je maar advertenties gaan optimaliseren. Voor AirBnB of zo.”
Het was deze week weer makkelijk om je te ergeren aan het publieke debat, of wat ervoor moet doorgaan. Douwe Bob had een mening over het zionisme, Dilan Yesilgöz had een mening over Douwe Bob, veel linkse opiniemakers hadden een mening over Dilan Yesilgöz en veel rechtse opiniemakers hadden een mening over Douwe Bob. Hoe durfde hij, over de rug van de kinderen? Hoe durfde zij, ten koste van Douwe Bobs veiligheid? Hoe durfden ze toch allemaal?
Hoewel deze rel mij weer een beetje extra mismoedig maakte, leverde hij ook een inzicht op. Ineens zag ik een parallel tussen de jaren negentig en nu: was toen links in de greep van een taboe (op multiculturalismekritiek), nu is het rechts waarvan je bepaalde dingen niet mag zeggen, en met ‘bepaalde dingen’ bedoel ik kritiek op Israël. Zelfs de meest genuanceerde criticus van de Israëlische massamoord in Gaza wordt al gauw antisemitisme verweten.
Gazaans café
De afgelopen week bombardeerde Israël een druk Gazaans café, schoot het tientallen mensen dood bij voedseldistributiepunten, en doodde het een ziekenhuisdirecteur in zijn huis. Toch bewaarde Dilan Yesilgöz haar verontwaardiging voor zanger Douwe Bob, die op het laatste moment afzag van een optreden voor Joodse kinderen vanwege „een zionistische poster en pamfletten”. Yesilgöz was niet zomaar verontwaardigd, nee, ze schoof Douwe Bob in een tweet meteen Jodenhaat in de schoenen. In een filmpje op X lichtte ze dit toe: „Internationaal hebben we afgesproken dat het verketteren van zionisme gelijkstaat aan Jodenhaat.” Ze zei niet wie die ‘we’ zijn en waar deze afspraak is vastgelegd, waarschijnlijk omdat ze het zelf ook niet weet. In de antisemitismedefinitie van de International Holocaust Remembrance Alliance wordt antizionisme niet genoemd. Onder antizionisme valt „een waaier aan standpunten”, aldus de Joodse schrijver Maurits de Bruijn deze week in De Correspondent, waaronder verzet tegen „de racistische, annexerende, gewelddadige en genocidale daden waar het zionisme nu toe leidt”. De Amerikaanse (en eveneens Joodse) journalist Ezra Klein waarschuwde in zijn podcast voor het gelijkstellen van antizionisme aan antisemitisme. Hierdoor kan juist het taboe op antisemitisme afbrokkelen, zei Klein.
Steeds minder kiezers zijn vatbaar voor morele chantage met het antisemitismeverwijt
Het brandmerken van Israëlkritiek als Jodenhaat doet denken aan de manier waarop critici van de multiculturele samenleving tot en met de jaren negentig monddood werden gemaakt door ze voor racist of zelfs nazi uit te maken. Interessant is dat beide taboes voortkomen uit de Tweede Wereldoorlog. Zonder de oorlog en de Holocaust was er nooit zo’n angst ontstaan om voor antisemiet te worden versleten, en was er nooit zo’n taboe geweest op nationalisme en alles wat riekt naar racisme of discriminatie. Niet voor niets zijn deze taboes in Duitsland nog hardnekkiger dan hier. Later dan andere West-Europese landen kreeg Duitsland een radicaal-rechtse politieke partij, en nog steeds handhaven de middenpartijen een cordon sanitaire tegen het AfD. Tegelijk is in Duitsland nog meer dan elders kritiek op Israël not done of zelfs strafbaar.
Interessant is ook dat er zowel in de jaren negentig als nu een steeds groter gat ontstond tussen de publieke opinie en de halsstarrig bewaakte politieke consensus. Al vóór Bolkestein en Fortuyn bestond er onder veel Nederlanders onvrede over immigratie en integratie, maar deze kiezers werden politiek niet vertegenwoordigd. Datzelfde geldt nu voor de Israël-kritische kiezers: weinig partijen durven het aan om serieuze kritiek te leveren op de Israëlische regering. Pas sinds kort verschuift er iets binnen GroenLinks-PvdA, maar rechts daarvan blijft het taboe intact.
Kleine minderheid
En dat terwijl slechts een kleine minderheid (15 procent) van de Nederlanders (grotendeels) staat achter de manier waarop de regering omgaat met het Israëlisch-Palestijnse conflict, aldus een Ipsos I&O-peiling uit april. 55 procent wil dat Nederland kritischer is op Israël. Ook de rechtse kiezers schuiven op. Van de VVD-kiezers stond in april nog 32 procent achter de aanpak van de regering, tegen 57 procent in november 2023.
De vraag is of dit de politieke consensus onder (centrum-)rechtse partijen op den duur onhoudbaar maakt. Bij het immigratietaboe was dat wel zo. Deels omdat vraag nu eenmaal aanbod creëert (het was wachten tot er een politicus opstond die het migratiekritische electoraat ging bedienen) en deels doordat de morele greep van de Tweede Wereldoorlog verslapte. Die oorlog is nu tachtig jaar geleden, en is niet meer het enige ethische referentiekader. Je ziet het aan de generatieverschillen inzake Gaza: jongere mensen staan niet meer automatisch achter Israël.
Wat verbaast aan Yesilgöz’ tweet en filmpje is niet zozeer het schaamteloze gestook en gelieg (dat zijn we gewend), maar vooral de strategische misser. Steeds minder kiezers zijn vatbaar voor morele chantage met het antisemitismeverwijt. Yesilgöz speelt in op een taboe dat in de samenleving niet meer bestaat. Read the room, denk ik dan.
