Eindelijk is een Brexit-deal in zicht over controles langs Ierse grens

Een deal is pas een deal als er een deal is. Al helemaal als het gaat over de Brexit, waar deals tussen de Britse regering en de EU-lidstaten de afgelopen jaren zomaar weer konden afketsen, waarna nieuwe rondes van onderhandelen begonnen. Maar nu lijken beide partijen wel erg dichtbij een nieuw akkoord over wat in jargon het Noord-Ierland-protocol heet. Dat zijn de afspraken over douanecontroles tussen EU-lidstaat Ierland en het Britse Noord-Ierland. Premier Rishi Sunak zou het akkoord maandag of dinsdag al aan zijn kabinet en daarna in het Lagerhuis willen presenteren.

Lees ook: Britse regering presenteert controversieel wetsvoorstel over handel met Noord-Ierland

De situatie in Noord-Ierland vormde bij de Britse uittreding van de EU een bijna onoplosbaar probleem. In het kort de geschiedenis: alleen op het Ierse eiland raakt de EU aan Brits grondgebied en dus wil Brussel daar de buitengrens van de gemeenschappelijke interne markt bewaken. Tegelijkertijd mocht de zwaarbevochten vrede op het eiland niet in gevaar komen. Het geweld tussen Ierse nationalisten die één Ierland willen en de unionisten die willen dat Noord-Ierland bij het Verenigd Koninkrijk hoort, werd in 1998 beëindigd met vredesakkoord. Eén van de cruciale afspraken was: géén grenscontroles tussen de twee landen.

Een grens in zee

Eind 2020 kwamen toenmalig premier Boris Johnson (VK) en de EU tot afspraken waardoor Noord-Ierland in een soort tussenpositie terecht-kwam. Het zou onderdeel blijven van de Europese interne markt en de controles zouden bij aankomst in de havens van Noord-Ierland worden uitgevoerd, zodat de wegen en grenzen op het eiland zelf open konden blijven.

Maar al snel bleek de goederenstroom tussen Noord-Ierland en de rest van het VK (Engeland, Schotland, Wales) verstoord. Bedrijven hadden last van het extra papierwerk, Noord-Ierse burgers konden lastiger pakketjes uit Groot-Brittannië laten komen.

De unionistische politieke partij in Noord-Ierland, de DUP, was uiterst ontevreden en eiste al snel dat die ‘grens in zee’ zou worden opgeheven. De DUP blokkeert al maanden de regeringsvorming in Noord-Ierland – waarbij unionisten en nationalisten volgens de wet met elkaar móéten samenwerken – tot de regering in Londen het probleem heeft opgelost.

Dat heronderhandelen verliep moeizaam: ex-premier Johnson zag de EU ook na de Brexit liever als diplomatieke boksbal dan dat hij zijn best deed om tot nieuwe afspraken te komen. Onder zijn leiding kwam de Britse regering vorig jaar met een wetsvoorstel waardoor het VK eenzijdig afspraken over de controles kon negeren, iets dat Brussel opvatte als provocatie en als schending van het internationaal recht. Dat wetgevingsproces heeft de huidige premier Sunak voorlopig stilgelegd om de onderhandelingen met Brussel niet te belasten. Hij ziet liever een gezamenlijke oplossing.

Waarschijnlijk mogen Britse goederen voor N-Ierland straks zonder controle door

Hoe de nieuwe afspraken eruit zullen zien, is nog niet duidelijk, maar waarschijnlijk komen er een groene en rode ‘laan’, waarbij de goederen bedoeld voor Noord-Ierland via de groene laan zonder controles kunnen doorstromen. De goederen in de rode laan worden wel aan controles onderworpen en kunnen daarna verder richting Ierland en eventueel de rest van de EU.

Ook zou er een compromis gevonden zijn rond het Europese Hof van Justitie. Brussel bleef lang vasthouden aan de wens dat het hof, dat toeziet op de uitvoering van Europese regels en optreedt bij geschillen, ook in Noord-Ierland zijn zeggenschap behoudt. Maar de DUP wil geen EU-zeggenschap meer in Noord-Ierland in welke vorm dan ook. Onder de nieuwe afspraken zou het EU-hof alleen nog zaken gaan behandelen die Noord-Ierse rechters hebben doorverwezen.

Onruststoker Johnson

Voor premier Sunak zijn het politiek riskante dagen, want het succes van een mogelijk akkoord staat of valt met de steun van de DUP. Daarom ging hij eind vorige week ook langs in Noord-Ierland, om de leiders daar bij te praten. De Brexit-hardliners binnen zijn eigen Conservatieve Partij hebben gezegd het akkoord alleen te steunen als de DUP helemaal tevreden is.

Lees ook: Spijt van de Brexit, maar teruggaan is geen optie

Intussen roert Sunaks voorganger en onruststoker Boris Johnson zich ook nog. Hij zou het „een grote fout” vinden als Sunak het Britse wetsvoorstel terzijde schuift, lekte in het weekend uit via the Sunday Telegraph. Volgens die wet zou het EU-hof helemaal geen zeggenschap meer hebben.

Sunak probeerde de verwachtingen wat te temperen. Na een ontmoeting zaterdag met onder anderen Europese Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen zei hij dat een deal „geenszins rond is”, maar dat er „een goed begrip” bestaat van wat nog moet gebeuren. Von der Leyen zei dat er „de komende dagen nog intensieve arbeid nodig” is.