China wil niet de leider van de nieuwe wereldorde zijn

Als je rivaal zichzelf te kijk zet, kun je het beste achteroverleunen en het laten gebeuren. Dat lijkt het Chinese antwoord op de onzekerheid die de Amerikaanse president Donald Trump onder zijn bondgenoten veroorzaakt.

Chinese diplomaten herhaalden hun vaste mantra’s ‘multipolariteit’ en ‘win-win-samenwerking’, die opeens geruststellend klonken. In China gingen filmpjes van de ruzie tussen Trump en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky afgelopen weekend ongecensureerd rond. Beter bewijs dat Amerika zich misdraagt als pestkop, wat veel mensen in China toch al vonden, is er niet.

Tegelijk brengt Trumps optreden risico’s mee voor China’s eigen ontwikkeling. Tijdens twee belangrijke politieke bijeenkomsten, vanaf deze dinsdag in Beijing, draait het om een zelfredzame economie, minder kwetsbaar voor de externe schokken van Amerikaanse importheffingen en andere maatregelen. En internationaal ziet China liever een geleidelijke reorganisatie van de wereldorde, waarbij het langzaam aan invloed wint binnen multilaterale organisaties, dan een snelle Amerikaanse terugtrekking die het hele systeem instabiel maakt.

Weinig bondgenoten

Op de vraag of China die wereldorde niet zou willen leiden, is Beijings antwoord duidelijk ‘nee’. „China heeft niet de intentie om de VS voorbij te streven of te vervangen”, herhaalde buitenlandminister Wang Yi in zijn eerste telefoongesprek met zijn Amerikaanse collega Marco Rubio. Zulke uitspraken van Chinese leiders worden vaak gewantrouwd, maar zijn niet los te zien van het feit dat China dat op dit moment helemaal niet zou kunnen. „China is daar niet klaar voor”, zei gerenommeerd politicoloog Da Wei van Tsinghua University vorige week in een interview met een Europese denktank.

Als je daarvoor een paar redenen op een rijtje zet, valt op hoe sterk Amerika’s machtspositie is. Neem Amerika’s brede bondgenotennetwerk van landen die bij crises op elkaars hulp kunnen rekenen. Daar kan China slechts één formeel bondgenootschap tegenover zetten – met Noord-Korea. Amerika heeft de dollar als machtig economisch drukmiddel en honderden overzeese legerbases. China heeft één militaire basis in Djibouti, met een paar andere in aanbouw. Sinds kort heeft China meer diplomatieke posten dan de VS, maar als het gaat om diplomatieke ervaring en invloed staat China duidelijk zwakker.

De Chinese leider Xi Jinping nam dinsdag plaats in de Grote Hal van het Volk, waar deze week de belangrijkste vergaderingen van de Chinese politieke jaarkalender plaatsvinden, de zogenoemde ‘Twee Sessies’.

En ondanks China’s eigen machtsmiddelen op het gebied van handel en grondstoffen is het volgens veel Chinezen ook psychologisch nog niet klaar voor een grote uitbreiding van zijn internationale rol. Meer dan zijn voorgangers heeft president Xi Jinping het over China’s „verantwoordelijkheid” als opkomende wereldmacht, en over China’s „recht om te spreken” en internationaal gehoord te worden. In buitenlandse oren klinkt dat al snel dreigend, maar binnen China probeert Xi hiermee draagvlak te kweken voor een ambitieuzere buitenlandstrategie, zoals het geven van internationale hulp – impopulair in een land dat zichzelf tot voor kort als ontwikkelingsland zag, en met een bnp per hoofd van de bevolking dat zeven keer lager ligt dan dat van de VS.

Lospellen van Rusland

China’s gebrek aan bondgenoten maakt zijn partnerschap met Rusland ook zo belangrijk. Volgens Rubio moet de Amerika’s toenadering tot Poetin Rusland „lospellen” van China, dat volgens hem een grotere bedreiging vormt voor Amerikaanse belangen. Maar zelfs als Amerika Poetin een einde van de oorlog in Oekraïne zou kunnen bezorgen op Russische voorwaarden, lijkt het onwaarschijnlijk dat Ruslands relatie met China daar wezenlijk onder zou lijden. Poetin weet dat Trump – waarschijnlijk – over vier jaar weg is, terwijl China ook daarna belangrijk blijft. Ook voor China is de band met Rusland een zaak van de lange termijn, in een onzekere wereld waarin de strijd met Amerika nog decennia kan doorgaan.

Voor China zou een einde aan de oorlog in Oekraïne wel uitzicht bieden op herstel van de relatie met de Europese Unie. Die liep ernstige schade op door de economische steun die China aan Rusland gaf, ondanks een officieel neutrale positie. In München viel op dat buitenlandminister Wang Yi de Oekraïense en Europese belangen in het vredesproces benadrukte. Hij zei dat Europa in „een oorlog op Europese bodem” een belangrijke rol moet spelen. Nu de relatie met de VS onder druk staat, lijkt de EU ook open te staan voor toenadering tot China. In een recente toespraak drukte Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zich opvallend mild uit toen ze zei dat er misschien ook ruimte was om wederzijdse handel en investeringen uit te breiden.

Dat kan China goed gebruiken, nu een nieuwe handelsoorlog met de VS dreigt. Dinsdag verhoogde Washington de invoerheffingen voor Chinese producten met nog eens 10 procent, een tweede verhoging sinds Trumps aantreden. China heeft relatief milde tegenmaatregelen getroffen, maar als Trump daar weer op reageert dreigt er toch escalatie.

Te midden van alle geopolitieke turbulentie blijft voor China topprioriteit om de complexe economische transitie van het land in goede banen te leiden.

Economische problemen

En dat is maar een van de „vele problemen en uitdagingen” waar de Chinese economie voor staat, volgens een artikel op naam van Xi dat voorafgaand aan de vergaderingen werd gepubliceerd. Topprioriteit voor Beijing blijft om China’s complexe economische transitie – waarbij snelle vergrijzing, socio-economische ongelijkheid, en een huizenmarkt in crisis leiden tot lagere groei – in goede banen te leiden.

De plannen voor komend jaar zullen gericht zijn op innovatie, maar ook op het aanjagen van de binnenlandse consumptie. Daarvoor zal de overheid meer moeten uitgeven aan publieke voorzieningen en stabilisering van de huizenmarkt.

Al deze stappen maken China minder afhankelijk van buitenlandse vraag, en dragen daarmee bij aan het doel om zelfvoorzienender te worden. We moeten inzetten op eigen „kracht, kracht, en nog meer kracht”, schreef de bekende nationalistische commentator Shen Yi na het gesprek tussen Trump en Zelensky. „Dat is de fundamentele boodschap.”

Delen

Mail de redactie

Daags voordat zich in het Oval Office een diplomatiek drama voltrok, was het Witte Huis toneel van een ander mediaspektakel. Terwijl president Donald Trump donderdagmiddag de Britse premier Keir Starmer op bezoek kreeg, liepen er ook vijftien trumpistische influencers door de gangen. Minister Pam Bondi (Justitie) had hen op het Witte Huis uitgenodigd om als eersten de zogenoemde ‘Epstein Files’ in ontvangst te nemen. Nog voor het Congres of andere nieuwsmedia kregen zij een witte multomap, waarmee ze op weg naar de uitgang triomfantelijk poseerden.

Het mediamoment illustreerde enkele bredere ontwikkelingen onder Trump II. Zo stelt de nieuwe regering het Witte Huis ruim open voor tv-verslaggevers, podcasters, vloggers, nieuwsbriefauteurs en influencers die de MAGA-beweging steunen, terwijl de toegang van gevestigde massamedia wordt ingeperkt.

Daarnaast blaast de regering het wijdverspreide complotdenken in de Amerikaanse samenleving verder aan. Of het nu gaat om de goudvoorraad in Fort Knox, vermeende ‘genocide’ op witte boeren in Zuid-Afrika, vaccins, of vermeende ‘biowapens’ in Oekraïne: de president en zijn bewindslieden omarmen de wildste samenzweringstheorieën. Die daardoor nu deels het overheidsbeleid bepalen.

Epsteins ‘klantenlijst’

De veroordeelde zedendelinquent, miljonair en jetsetfiguur Jeffrey Epstein is al jaren zeer dankbaar materiaal voor complotdenkers. Voordat hij in 2019 stierf in een New Yorkse cel – waar hij vastzat op verdenking van misbruik van minderjarige meisjes – berichtten ook gevestigde media over zijn nauwe contacten met beroemdheden, zakenlieden en toppolitici.

Deze hoge connecties maakten dat bijna de helft van de Amerikanen zijn officiële doodsoorzaak (suïcide door ophanging) in 2019 gelijk in twijfel trok. Online joegen complotzwendelaars die argwaan verder aan met verhalen over Epsteins prominente kennissen die zouden hebben deelgenomen aan orgies met minderjarigen. Die waren daardoor chantabel en vermoordden hem ‘dus’ toen hij uit de school dreigde te klappen.

De witte multomap van donderdag vermeldde op de kaft dat ze voorheen ‘geheime’ informatie bevatte, vrijgegeven door de „meest transparante regering in de Amerikaanse geschiedenis”. Toch konden zelfs de Trump-gezinde influencers geen primeur ontdekken in de tweehonderd pagina’s met contactlijsten en vluchtgegevens. Die waren allang bekend of deels zwart gelakt.

Transparantie leek echter niet de bedoeling van de hele exercitie. Minister Bondi greep de teleurstelling aan om opheldering te eisen van de FBI, die duizenden documenten ‘achtergehouden’ zou hebben. Mogelijk is de federale recherche al bezig om die te vernietigen, waarschuwde de Republikeinse afgevaardigde (en voormalig FBI-klokkenluider) Andy Ogles toen hij een wetvoorstel voor een ‘Preventing Epstein Documentation Obliteration’ [PEDO] Act lanceerde.

In het blootleggen van verondersteld seksueel misbruik gaat deze regering wel selectief te werk. Hiervan getuigde de terugkeer – eveneens donderdag – van de ultrarechtse influencerbroers Andrew en Tristan Tate. Deze zelfverklaarde ‘vrouwenhaters’ mochten anderhalf jaar Roemenië niet uit wegens verdenkingen van onder meer verkrachting en vrouwenhandel. Ze konden toch naar Florida terugvliegen, nadat de regering-Trump er de afgelopen weken bij Boekarest op had aangedrongen hun reisbeperkingen op te heffen.

Wantrouwen

Met Trump zijn ook veel van zijn aanhangers wantrouwig jegens de federale overheid, bureaucraten, Democraten, kwaliteitsmedia, vaccins of het buitenland. Met haar geflirt met complotverhalen hierover (en het uitnodigen van influencers die hier deels in handelen) lijkt de regering die achterdocht te willen aanjagen.

Zo slingerde Elon Musk via zijn pseudoministerie voor overheidsefficiëntie (DOGE) allerlei verdenkingen de wereld in. Bij zijn wilde bezuinigingsjacht zou er zijn ontdekt dat onder meer hulpagentschap USAID miljoenen ‘stal’ om bij mediabedrijven pro-Democratische berichtgeving en ‘maatschappelijke manipulatie’ in te kopen. In werkelijkheid ging het om regeringsabonnementen op een datadienst van het moederbedrijf van persbureau Reuters en de betaalde nieuwsbrief door beleidsexperts van Politico.

Internetmythes als QAnon (over satanische pedo’s) en de Big Lie (over verkiezingsfraude tegen Trump) sprongen de afgelopen jaren soms al over naar de niet-digitale, echte wereld, in de vorm van terreurdreiging en geweldsincidenten, met als dieptepunt de Capitoolbestorming. Onder Trump beginnen ze nu ook de basis te vormen voor het overheidsbeleid.

Zo moesten ambassades na Musks ‘onthulling’ over gekochte media hun Economist-abonnement opzeggen. Zoals Washington na zijn geklaag over ‘genocide’ op en landonteigening van witte boeren in zijn geboorteland Zuid-Afrika aankondigde hen als vluchteling op te nemen en de ontwikkelingshulp aan het land stop te zetten.

Ook over de oorlog van Rusland tegen Oekraïne zingen er in regeringskringen wilde complottheorieën rond. Veelal echoën die de Kremlin-propaganda dat Oekraïne en het Westen die oorlog uitlokten door de NAVO oostwaarts uit te breiden. Soms worden ze verknoopt met complotverhalen rond het coronavirus (dit vanwege biologische laboratoria in Oekraïne) of Musks kruistocht tegen ‘verspilling’ van belastinggeld (het wapentuig dat de VS leverden zou door Kyiv zijn doorverkocht aan de Taliban en Hamas).

Dit zijn geen marginale theorieën meer. Onder meer Trumps gezondheidsminister Robert F. Kennedy jr. en inlichtingendirecteur Tulsi Gabbard hebben ze in het recente verleden rondgebazuind in gesprek met de invloedrijke rechtse opiniemaker en oud-Fox News-presentator Tucker Carlson. Met hun benoeming zijn hun alternatieve waarheden in het hart van de Amerikaanse macht beland.

Vraag in het Oval Office

Terwijl klassieke media nog factchecks doen om deze complottheoriën te ontkrachten, staan trumpistische influencers klaar om ze verder te verspreiden. Dit bleek bijvoorbeeld vrijdag, toen president Volodymyr Zelensky van Oekraïne in het Oval Office op bezoek kwam. De gerenommeerde persbureaus AP en Reuters waren daar bij niet welkom, maar wel Brian Glenn, die als een van de eerste journalisten de beurt kreeg om een vraag te stellen.

Deze Texaanse reporter werkte tien jaar geleden nog voor de lokale tv, maar zijn ster is de afgelopen jaren razendsnel gestegen. Inmiddels geldt hij als de favoriete journalist van de president: bij persmomenten mag hij niet zelden de eerste vraag stellen. Meestal bestaan die uit een lofzang op een succes van Trump en het verzoek dit verder toe te lichten.

Ook Glenn dompelt zich graag onder in complotdenken. Als verslaggever van trumpistische zenders als Right Side Broadcasting en nu Real America’s Voice ging hij de afgelopen jaren tientallen rally’s van de kandidaat af. Daarbij liet hij Trump-aanhangers regelmatig leeglopen met de meest bizarre complottheorieën. Om ze vervolgens niet tegen te spreken, maar alleen af te kappen met een „ik wil niet aangeklaagd worden”, beschreef Politico begin vorig jaar in een groot profiel.

Brian Glenn, verslaggever van Right Side Broadcasting Network, interviewde vorig jaar afgevaardigde Marjorie Taylor Greene, Republikein uit Georgia, tevens zijn geliefde, bij een rally van toenmalig presidentskandidaat Donald Trump in Taylor Greens thuisstaat.

Sinds een paar jaar heeft Glenn verkering met Marjorie Taylor Greene, een trumpista uit Georgia. Toen zij in 2020 in het Huis van Afgevaardigden werd gekozen, gold zij nog als marginaal. Zo werden oude berichten van haar opgeduikeld waarin ze QAnon aanhing of de uitbraak van Californische bosbranden toeschreef aan ‘Joodse ruimtelasers’.

In het Huis maakte ze onder meer naam met haar verzet tegen militaire hulp aan Oekraïne. Bijvoorbeeld door een amendement in te dienen dat elke volksvertegenwoordiger die voor steun aan Kyiv stemt, zou moeten dienen in het Oekraïense leger. Daarbij verkondigt ze al langer dat Zelensky een ‘schurkenregime’ zou leiden, dat de VS een poot uitdraait.

Van radicaal randfiguur is Greene de afgelopen jaren uitgegroeid tot partij-establishment en haar pro-Russische retoriek wordt door steeds meer Republikeinen overgenomen. Ook haar levenspartner Brian Glenn helpt daar graag bij, bleek vrijdag.

Eerst stelde de verslaggever een vraag aan Trump: „Hoe ziet u zichzelf als vredesstichter?” Aardige vraag, vond de president, waarna hij zei: „Maar je had nog een tweede vraag, toch?” Die stelde Glenn aan Zelensky – die, zoals gebruikelijk sinds de invasie, in militair kloffie was komen opdagen. Nu bleek Glenn ineens wel kritisch te kunnen ondervragen: waarom kon Zelensky „niet het respect opbrengen” een pak te dragen? „Heeft u wel een pak?”, sarde Glenn tot enige hilariteit van omstanders, waarmee de vijandige toon voor de rest van de ontmoeting was gezet.

Correctie (4/3): In een eerdere versie van dit stuk was er sprake van Kremlin-propaganda dat Oekraïne en het Westen de oorlog in Oekraïne uitlokten door de NAVO westwaarts uit te breiden. Dit moet zijn: oostwaarts.

Delen

Mail de redactie

Anniek Sienot komt op een blauwe deelfiets de campus van Peking University oprijden. Bij de ingang steekt ze haar nek uit richting de camera met gezichtsherkenning. Het poortje opent en ze fietst naar binnen, de uitgestrekte campus op van één van China’s oudste en meest prestigieuze universiteiten.

„Dit vond ik misschien wel de grootste cultuurshock,” vertelt ze later. In eerste instantie had ze geen toestemming gegeven om haar gegevens te gebruiken voor de gezichtsherkenningssoftware. Maar nadat ze een week handmatig haar paspoort had laten checken elke keer dat ze de campus bezocht, ging ze toch om. „Het was een soort symbolische actie van mij, want er hangen hier ook overal camera’s. Ik heb er wel veel gesprekken over met medestudenten en Chinese vrienden. Want waarom vinden zij dit nou gewoon oké?”

Sienot (22) is dit jaar in Beijing voor haar master in internationale betrekkingen, een opleiding die ze deels in Frankrijk en deels in China doet. Ze is deel van een kleine groep Nederlandse studenten die momenteel in China studeren, nadat het land drie jaar vrijwel geen buitenlandse studenten binnenliet als onderdeel van het strenge coronabeleid. Ze raakte geïnteresseerd in China tijdens haar bachelor, en hoorde van docenten dat ze er heen moest om het land beter te begrijpen. „Maar ik wist heel lang niet zeker of ik ook echt naar China zou kunnen.”

Sinds 2023 zijn de Chinese grenzen weer open, maar het land trekt veel minder buitenlandse studenten dan voor de pandemie. Hoeveel minder is lastig te zeggen, omdat het Chinese ministerie van Onderwijs daar sinds 2020 geen statistieken meer over publiceert. Maar duidelijk is dat het gaat om een fractie van het half miljoen buitenlandse studenten dat in 2018 naar China ging, onder wie 73.618 studenten uit Europa.

De afname past in een bredere daling in buitenlandse bezoeken aan China: in 2024 lag het aantal buitenlanders dat China bezocht op tweederde van het niveau in 2019. Naast de impact van het coronabeleid, spelen ook economische en vooral ook geopolitieke factoren mee bij de afname.

Minder interesse

Zo merkt Ed Sander, die tours door China organiseert voor ondernemers in de retailsector, de impact van de negatievere publieke opinie over China. Volgens het Asia Society Policy Institute, dat data van opiniepeilingen over China verzamelt, werd de wereldwijde publieke opinie over China negatiever in 2020, aan het begin van de pandemie. Sindsdien is dat zo gebleven, vooral in hoge-inkomenslanden waar China steeds meer wordt gezien als geopolitieke rivaal of bedreiging. „In 2023 waren mensen nog bezorgd om in China een ziekte op te lopen of in een lockdown terecht te komen, terwijl dat toen niet relevant was.” Maar ook vorig jaar had Sander moeite om Nederlandse deelnemers te werven. „Het sentiment is heel erg veranderd, en er is minder interesse.”

Degenen die wel naar China afreizen hebben vaak een persoonlijke motivatie. Castor van Dillen (29) nam recent twee maanden vrij van zijn baan bij regionaal dagblad De Stentor om Chinees te leren in Shanghai. Hij had eerder al een taalcursus gedaan en wilde graag zijn eigen indrukken vormen van een land waarvan hij zag dat het ook mondiaal steeds actiever werd. „Voordat je een oordeel kunt vormen, moet je ook de cultuur een beetje snappen.”

Het riep vraagtekens op in zijn omgeving, waarin mensen China vooral als ‘gesloten’ zagen. Van Dillen: „Maar je kunt ook denken: om een goede concurrent van China te zijn, stuur je juist veel mensen hiernaar toe en laat je ze zich de taal en cultuur eigen maken. In China gebeurt dat bijvoorbeeld met de studenten. Ik voetbal hier op zondag en een heel aantal van de spelers heeft in Europa gestudeerd.”

Sienot merkte dat het kritische mediadebat over China haar nieuwsgierigheid naar het land juist aanwakkerde. „Hoe is China nou? Hoe ervaren Chinezen het zelf?” In de collegezaal blijkt ruimte voor debat te zijn. „Over hoe Mao vandaag de dag wordt gezien, of over China’s strategie om heel erg op te trekken met het mondiale Zuiden. Je hebt hier een ander gesprek. Is China nu een ontwikkelingsland of een wereldleider?”

Ook Sander is van mening dat zijn tours relevant blijven voor Nederlandse ondernemers, ook in een veranderd geopolitiek klimaat. „Naar mijn mening is naar China gaan nu juist belangrijker dan voor Covid, omdat Chinese e-commerce-retailers ook steeds meer naar Europa komen. Je moet weten wat de concurrentie in zijn mars heeft.” Ook merkt hij dat het beeld van bezoekers vaak verandert tijdens hun reis. „Dan willen ze nog een keer terugkomen, maar dan privé.”

Visumvrij reizen

Op dit moment lijkt de interesse in het leren over China op een laag punt te blijven steken. Aan de opleiding Chinastudies van de Universiteit Leiden, de enige plek in Nederland waar je een volledige studie in Chinese taal en cultuur kunt doen, daalde het aantal eerstejaarsstudenten tijdens de pandemie met meer dan 40 procent, zonder duidelijk herstel in de jaren daarna. Ook in Duitsland, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten lopen de aantallen studenten die Chinees studeren flink terug, een trend die op sommige plekken al voor de pandemie begon.

In de Verenigde Staten, waar de relaties met China verslechterden sinds de handelsoorlog die president Trump in 2017 begon, is de afname in studentenuitwisselingen het scherpst. Terwijl het aantal Chinese studenten in de Verenigde Staten met zo’n 20 procent afnam tot ongeveer 280.000 studenten, daalde het aantal Amerikaanse studenten in China van bijna 21.000 in 2018 tot ongeveer 1.100 vorig jaar. Complete cijfers over het aantal Nederlandse studenten in China ontbreken.

De Chinese regering probeert het tij te keren. President Xi Jinping zei eind 2023 dat hij graag vijftigduizend Amerikaanse jongeren wilde verwelkomen in China en het land werft weer actief buitenlandse studenten voor overheidsbeurzen. Vorig jaar werd het makkelijker voor buitenlanders in China om op Chinese apps met buitenlandse creditcards te betalen. China’s digitale ecosysteem, met veel eigen apps die vaak alleen werken met ID-check (real-name registration), vormt een barrière voor bezoekers.

Ook zette China recent stappen op het gebied van visumvrij reizen. Voor de pandemie konden alleen reizigers uit Singapore, Japan en Brunei zonder visum naar China – inmiddels heeft China unilateraal visumvrij reizen geïntroduceerd voor reizigers uit 38 landen, waaronder Nederland. „Spontaan een reisje naar China is nu mogelijk,” verklaarde een woordvoerder van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken.

Het versoepelde visumbeleid, dat in China veel aandacht krijgt, lijkt effect te hebben. In 2024 steeg het aantal buitenlandse bezoeken aan China met 83 procent in vergelijking met het jaar ervoor, naar 64,9 miljoen. Het aantal van die bezoeken waarvoor gebruik werd gemaakt van de visumvrije regelingen verdubbelde tot 20,1 miljoen, aldus het Chinese immigratiebureau. Hoewel nog altijd fors lager dan de 97 miljoen bezoeken in 2019, is er dus sprake van herstel.

Wel laten de cijfers een duidelijke verschuiving zien in de herkomst van bezoekers. Volgens een analyse van Bloomberg op basis van verkochte vliegtuigtickets groeide het aantal bezoekers uit Zuidoost-Azië, terwijl bezoeken uit Europa en Noord-Amerika juist met een derde afnamen. De hoofdstad Beijing, dat meer gedetailleerde cijfers publiceert, zag een vergelijkbare trend. Het aantal Vietnamezen, Russen en Maleisiërs dat Beijing bezocht groeide het afgelopen jaar het hardst, terwijl het aantal bezoekers uit de Verenigde Staten, Australië en Japan sterk daalde.

Reisadviezen positiever

De Verenigde Staten paste recent het reisadvies voor China aan. Reizen naar China wordt niet langer afgeraden, een stap die het organiseren van studie-uitwisselingen vereenvoudigt. Tegelijk blijven sommige overheden waarschuwen voor veiligheidsrisico’s van bezoek aan China. Volgens het reisadvies van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse zaken kun je naar China reizen, maar geldt er een waarschuwing voor onder andere China’s strenge drugsbeleid en een risico op willekeurige arrestaties „om onduidelijke of politieke redenen”.

Anniek Sienot is het nooit eens geworden met haar vrienden over de Chinese surveillancecultuur. „Zij vinden het fijn dat het superveilig is, en dat de politie via de camera’s je gestolen tas snel kan traceren. Maar ik zou dit in Nederland echt niet willen.”

Delen

Mail de redactie