Fernanda Torres kreeg een Oscarnominatie voor ‘I’m Still Here’: ‘Ik heb als kind en tiener de militaire dictatuur meegemaakt’

Posted on by admin

Het gebeurde één keer eerder dat een moeder en dochter beide voor de Oscar voor beste actrice werden genomineerd: Judy Garland en Liza Minnelli, die het beeldje in 1972 won voor de musical Cabaret. Dit jaar is Fernanda Torres Oscarkandidaat met haar rol van Eunice Paiva in I’m Still Here, over een vrouw die zichzelf opnieuw uitvindt als haar man Rubens in 1971 verdwijnt tijdens de militaire dictatuur.

Ze treedt daarmee in de voetsporen van haar moeder Fernanda Montenegro, die in 1999 een Oscarnominatie kreeg als Dora in Walter Salles’ film Central do Brasil, een verzuurde dame die op road trip gaat met een zwerfjochie.

In I’m Still Here – eveneens een film van Walter Salles – komt Montenegro even in beeld als de oudere Eunice Paiva, die in de epiloog kampt met alzheimer. Het is bepaald niet de eerste keer dat moeder en dochter de bühne of het witte doek delen. Zo speelde Montenegro in het feministische epos Casa de Areia (2005, elders uitgebracht als House of Sand) grootmoeder Maria en haar dochter Áurea op oudere leeftijd; Fernanda Torres speelde de jonge Áurea en kleindochter Maria.

Als we haar in september spreken, gaat Fernanda Torres – kwikzilver, vrolijk, brede gebaren – stralen als we over haar moeder beginnen. „Mijn ouders hebben mij gedwongen om te acteren, ik wilde zelf liever dokter worden. Maar ze sloegen me en sloegen me en sleurden me steeds weer dat podium op. Een circusgezin, dan weet je het wel.” Een theatrale zucht. „En dan moesten ze mij ook nog zo nodig Fernanda noemen. Mijn moeders artiestennaam is Fernanda, mijn vader, een acteur, regisseur en producer, heet Fernando. Heel raar, alsof ik hun kloon ben. Ik betaal me nog steeds blauw aan psychotherapeuten.”

Maar eerlijk? Ze is gewoon dol op theater, zegt Torres. „We werden opgevoed in de coulissen. Aan de dinertafel repeteerden pa en ma Arthur Miller, Eugene O’Neill, Nelson Rodriguez, Beckett. Ik acteer zelf al vanaf mijn dertiende in een theatergroep. Zolang ik me herinner wilde ik actrice zijn, en zo werd ik de partner van mijn eigen moeder. We deden samen toneelstukken, we deden avant-garde, we deden een stuk waarin we elkaars hart opaten, we doen films, we gaan samen naar de dokter voor check-ups.”

Grandes dames

Fernanda Torres, nu 59 jaar, kan zich de Oscarnominatie van haar moeder nog prima herinneren, zegt ze. „Ik belde haar vlak voor het Oscargala. Ze zei: nou, alles prima hier, maar wat een gedoe. Ik ben nu zeventig en heb alles nu wel gedaan wat ik in het leven kan doen. Het is tijd dat ik wat rust neem.” En nu? „Dit jaar las mijn moeder de door haarzelf geredigeerde autobiografie van Simone de Beauvoir voor. Eerst voor dertig man in een kamertje, toen voor honderd man, toen voor duizend man. Vlak voor ik naar Venetië vloog, heeft ze het Guinness Book of Record gehaald met de grootste filosofische lezing ooit gehouden, voor 15.000 mensen in Ibirapuera park [in São Paulo]. 94 jaar oud! Ik denk dat ma zo rond haar honderdste pas echt op stoom komt.”

Fernanda Montenegro is dé grand dame van Braziliaans theater, televisie en film, maar dochter Fernanda Torres doet inmiddels niet veel voor haar onder. Als 20-jarige won ze in Cannes al de Gouden Palm voor beste actrice met Love me Forever or Never, een toneelfilm over de liefde. Ze was de ster in een van Braziliës populairste series, het satirische Os Normais, en schreef een door de literaire kritiek geprezen bestseller, bij ons vertaald als Einde.

In januari won ze zeer verrassend de Golden Globe als beste actrice in een drama voor I’m Still Here, maar Torres geldt niet als Oscarfavoriet: dat lijkt een strijd te worden tussen Demi Moore (The Substance) en Mickey Madison (Anora).

Toch is Eunice Paiva in I’m Still Here wellicht haar belangrijkste rol. Een actuele film, vindt ze. „Ik heb als kind en tiener de militaire dictatuur nog meegemaakt, censuur was een issue in ons gezin. Ik herinner me dat pa een musical produceerde, met kostuums en veertig man op het podium. Twee maanden repeteerden ze, maar één dag voor de première zei de censor: ‘Nee, gaat niet door’. We waren bijna bankroet. Ik weet nog dat ik als meisje van zeven speelde in een kamer vol kostuums die wachtten op de dag dat de voorstelling wel mocht doorgaan. Het is er nooit van gekomen.”

Terreur

„Soms kwam de terreur best dichtbij. Mijn vader had een partner in een theatergroep in São Paulo die verdween omdat hij linkse guerrillastrijders hielp. Hij overleefde in de gevangenis, maar niemand wist waar hij was. Mijn moeder werd op het hoofdkwartier van de inlichtingendienst in Rio ontboden, waar ze mensen martelden. Ze had een interview gegeven aan de Franse krant Libération. Mijn vader ging mee, en de ondervragers bleken dat interview stiekem te hebben getaped. Ze vroegen: ‘Waarom lacht u als de journalist iets zegt over de regering?’ Mijn vader zei: ‘Spoel even terug. Dat is iemand anders die lacht, aan een andere tafel.’ Ze kwamen er goed vanaf, maar er hing altijd zo’n vage dreiging boven je hoofd. Een soort achtergrondruis.”

Het lijkt vergeten in het huidige Brazilië, zegt Fernanda Torres. Met name bij jongeren. „Die vinden [de radicaal-rechtse ex-president] Bolsonaro cool. We zijn vergeten hoe het was, met de Koude Oorlog en militaire junta’s die tienduizenden burgers lieten verdwijnen. Jongeren hebben geen idee wat onderdrukking is, en hun geheugenverlies wordt actief aangemoedigd door fake news op sociale media en door die James Bond-schurk Elon Musk. Daarom is een film als deze belangrijk. Marcelo Paiva schreef de biografie van zijn moeder Eunice waarop de film is gebaseerd, want ze begon zelf dingen te vergeten door alzheimer. Ik zie een parallel tussen het geheugenverlies van Eunice en het collectieve geheugenverlies van Brazilië.”

Related Posts

Van moshpit tot polonaise: op festival Paaspop komen alle genres en dansstijlen voorbij

Bij ‘Red, Red, Wine’ van reggaeband UB40 wordt er liefdevol heen en weer geswingd, honderden peacetekens in de lucht. Nog geen uur later wordt er een hele andere energie losgelaten: drie moshpits openen zich bij de opzwepende happy hardcore van Joost. Het gebeurt allemaal tijdens Paaspop in Schijndel, dat voor drie dagen is omgetoverd tot het ‘Las Vegas’ van Brabant. Het kermisachtige decor ademt een veelzijdige wereld, waarin geen stijl te gek is.

Traditiegetrouw opent Paaspop het buitenfestivalseizoen voor zo’n 35 duizend bezoekers per dag: divers en groots. In de line-up voert Nederlandse pop wel de boventoon: Roxy Dekker, Flemming, Goldband en Claude trekken een jong Gen Z-publiek. Voor de bandliefhebbers staan onder meer Kensington en Son Mieux op het hoofdpodium. Maar er is ook ruimte voor opkomende artiesten en voor enkele grote internationale acts, zoals danceband Faithless en dj-duo Bicep. En ieder optreden heeft een eigen sfeer, die niet alleen door de muziek wordt bepaald, maar ook door de manier waarop het publiek danst.

The Giant

De populaire YouTubers en popgroep Bankzitters hebben de eer vrijdagmiddag het mainstage te openen. Een bijzondere primeur: dit is het eerste optreden in ‘The Giant’, de grootste festivaltent ter wereld. Onder de reusachtige, terracottakleurige zeilen is plaats voor 21 duizend bezoekers – meer dan in de Ziggo Dome. De jonge, meezingende bezoekers vullen de tent nog niet helemaal bij het eerste optreden, vroeg op de eerste middag. En ook de meervoudige Zweedse Songfestivalwinnares Loreen (2012, 2023) Loreen lukt het later op de vrijdagmiddag niet om de enorme tent vol te laten ogen.

Kensington bewijst op zaterdag dat The Giant wel degelijk vol kán. Een lange rij vormt zich buiten de tent, iedereen lijkt nieuwsgierig naar Jason Dowd, de nieuwe Amerikaanse zanger van de band. „How do you like your first Dutch festival ever?” vraagt gitarist Casper Starreveld aan het nieuwste bandlid. Dowd oogt overdonderd, maar zingt alsof hij nooit anders heeft gedaan, in de herkenbare Kensingtonsound. En dat valt in de smaak bij het publiek, dat met armen in de lucht meezingt.

Van carnaval tot rock

Naast alle grote namen wordt er in elke tent op het festival een ander feestje gevierd. Zo worden er carnavalskrakers gespeeld voor het grotendeels Brabantse publiek dat naar Paaspop komt, dat zonder aarzeling in polonaise door de zaal trekt. Een carnavalspolitieauto van artiest Lamme Frans wordt geveild voor het goede doel.

Voor de liefhebbers van stevige rock-, metal- en punkmuziek is er genoeg te halen in de Thunderbolt: daar heersen ruige gitaren en wordt er, uiteraard, geheadbangd. De Ierse Bambie Thug, die pop, rock en metal bundelt, zet een explosieve show neer waarbij het springende publiek wordt natgespoten met waterpistolen. Aan het eind roept die nog een politieke boodschap: ‘Free Palestine’ – een statement dat op luid gejuich kan rekenen.

De Nederlandse hiphop is rijk vertegenwoordigd op Paaspop. Namen als Ronnie Flex, Frenna, Lil Kleine, Shirak, Sef, Broederliefde en Bizzey brengen hun publiek in beweging. Fanatiek meerappende jongeren springen op de beat, terwijl ze met hun telefoon zoveel mogelijk beeldmateriaal proberen te vangen. Ook de Britse hiphopartiest Dizzee Rascal zet een show neer waar enthousiast op wordt gereageerd, ook weer met een flinke moshpit.

Festivalgangers op Paaspop in het Brabantse Schijndel. Foto ANP / Simon Lenskens
Roxy Dekker tijdens een optreden op de eerste dag van Paaspop in het Brabantse Schijndel. Foto ANP / Simon Lenskens
Flemming op de eerste dag van Paaspop in het Brabantse Schijndel. Foto ANP / Simon Lenskens
Ronnie Flex tijdens een optreden op de eerste dag van Paaspop.

Foto ANP / Simon Lenskens

Festivalgangers op de eerste dag van Paaspop in het Brabantse Schijndel.

Foto ANP / Simon Lenskens

Tributebands

Bijzonder aan Paaspop is het grote aantal tributebands. Geen Metallica, maar Meatalicca, en geen AC/DC maar ACinDC. En ook bij Queen Must Go On en ABBA Revival waant het publiek zich even terug in een andere, nostalgische tijd.

Maar niet in elke tent wordt gedanst. In de ‘Theatre’ laten bekende cabaretiers, onder wie Peter Pannekoek en Rob Scheepers, het publiek lachen, en niet onbelangrijk, even zitten. Want wie naar Paaspop komt, loopt ongetwijfeld tientallen kilometers op een dag. In combinatie met het dansen maakt dat het tot het een intensief en rijk festivalweekend. Het blijft een Brabants feestje, maar wel één dat zich uitstrekt over alle genres.


Column | Ideologische schizofrenie

Het was een deemoedige Mark Rutte, die vier jaar geleden in Nieuwsuur met „radicale ideeën” kwam voor de politiek. Er werden te weinig grote maatschappelijke debatten gevoerd, zei hij: het was tijd dat ook de middenpartijen weer met elkaar gingen botsen. Bovendien moest er een nieuwe bestuurscultuur komen, met meer transparantie en oog voor de menselijke maat. Zo konden burgers weer vertrouwen krijgen in de politiek.

Hoewel ik sceptisch was over Ruttes plannen, die duidelijk bedoeld waren om zijn eigen positie te redden, geloofde ik destijds wel dat er verandering in de lucht hing. De politieke onvrede was zó groot, de schrik zat er zo in, er moest wel iets gebeuren.

Vier jaar later is er weinig over van die hoop. We zitten met een schizofreen kabinet, zowel qua ideologie als qua bestuurscultuur. De partijen botsen inderdaad, zoals Rutte wilde, maar dan achter de schermen. Van een maatschappelijk debat is het nog niet gekomen. Inhoudelijk is de coalitie zo incoherent dat het moeilijk is ermee in discussie te gaan. Het kabinet is als een disfunctioneel gezin, waarin de ene ouder een laissez-faire-opvoeding nastreeft terwijl de andere zweert bij de corrigerende tik.

De ideologische schizofrenie van dit kabinet bleek deze week bij de bekendmaking van de Voorjaarsnota. De sociale huren worden bevroren, de huurtoeslag wordt verhoogd, maar de huren in de vrije sector mogen juist stijgen. Wat voor idee zit daar achter? Het antwoord: geen enkel idee. Het is een uitruil tussen een liberale en een populistische partij, met als slachtoffers (aspirant-)huurders buiten de sociale sector. Die gaan meer betalen, of maken nog minder kans op een woning – door de plotselinge bevriezing van de huren, die al in juli ingaat, kunnen de woningcorporaties naar eigen zeggen minder huizen bouwen.

Hier zie je een onderbelicht probleem van regeren met de PVV: die partij is niet alleen antidemocratisch, maar ook anti-ideologisch. Haar programma bestaat uit bijeengeraapte standpunten die goed vallen bij de achterban, maar bevat geen overkoepelend idee over waar het heen moet met het land en hoe dat moet worden betaald. Onderhandelt zo’n partij met een economisch rechtse partij als de VVD, dan leidt dat, zoals we zien, tot een vreemde combinatie van begrotingsdiscipline en nivellering. Het ontlokte Marianne Zwagerman in haar Telegraaf-column de vertwijfelde uitroep: „Hoeveel linkser gaat dit ‘rechtse’ kabinet nog worden?”

Naast de ideologische is er nog de bestuurlijke schizofrenie. Terwijl NSC in haar hoekje van het kabinet zit te knutselen aan bestuurlijke vernieuwing, ondermijnt PVV-minister Faber in een ander hoekje de rechtsstaat. Dat laatste lijkt NSC niet het eigen probleem te vinden. „Wij dieselen goed door”, zei Nicolien van Vroonhoven stralend tijdens het ‘lintjesdebat’ twee weken geleden. „Wij zijn dus echt op dreef.” En inderdaad, NSC-minister Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken) werkt vlijtig aan een Constitutioneel Hof, een nieuw kiesstelsel en een wet die de onafhankelijkheid van inspecties moet vastleggen. Zo lang wij schaven en timmeren aan de rechtsstaat kan er niets gebeuren, lijken ze bij NSC te denken.

Maar goed bestuur is méér dan bestuurlijke hervorming. Het gaat ook (of zelfs vooral) om het maken van goede wetten en het openstaan voor kritiek erop. In plaats daarvan gaf Marjolein Faber al bij voorbaat aan niks te zullen doen met het Raad van State-advies over haar asielwetten. Het algemeen belang interesseert haar niet, alleen het PVV-belang. (Waarbij ik moet benadrukken dat het PVV-belang iets anders is dan het belang van PVV-kiezers. Het is in het belang van PVV-kiezers dat er asielwetten komen die werken, in plaats van asielwetten die de problemen verergeren.)

Goed bestuur gaat daarnaast om betrouwbaarheid en langetermijndenken. Dit kabinet is geen betrouwbare partner voor bijvoorbeeld gemeenten en woningcorporaties, die in onzekerheid leven – rondom de spreidingswet, of worden verrast – met de huurbevriezing. Het ontwikkelt geen langetermijnplan voor zo’n groot probleem als stikstof, waardoor de boeren nog steeds in onzekerheid zitten. Het weet nog steeds niet of slachthuizen, kassen en distributiecentra juist wel of juist niet een aanwinst zijn voor onze economie. Het gaat daar ook niet uitkomen, wat deze jaren tot verspilde tijd maakt.

Vier jaar na de „radicale plannen” voor politieke vernieuwing zitten we met een suf en indolent kabinet. Het presenteert zich graag als vernieuwend en baanbrekend (hoop, lef en trots!), maar is feitelijk het tegenovergestelde. Het is van alles tegelijk (links en rechts, voor en tegen de rechtsstaat), en daardoor ook veel niet. Wat het vooral doet is samen de tijd doden totdat de peilingen beter worden. Ik kan ze vertellen: dat gaat op deze manier niet gebeuren.

Floor Rusman ([email protected]) is redacteur van NRC


Opinie | Inbox van de redactie

Hij maakt wat los, die fietshelm. Nadat verkeersminister Barry Madlener (PVV) afgelopen woensdag een campagne startte voor het opzetten van hoofdscherming bij het fietsen, barstte er zowaar iets van een nationaal debat los over nut en noodzaak van de helm. „Zet ‘m op”, klinkt het ineens in Nederland, van oudsher toch niet echt een fietshelm-vriendelijk land.

De oproep van Madlener, ondersteund door onder meer artsen, raakt blijkbaar cultureel een snaar. Wij kregen na een lezersoproep vele tientallen ingezonden reacties en nog veel meer op sociale media, waarvan hieronder slechts een klein deel staat. Eerlijk gezegd lijkt het niet alsof Madlener met zijn campagne direct een omslag heeft geforceerd. ‘Fietsprofessor’ Marco Te Brömmelstroet schreef eerder deze week in NRC dat de fietshelm eigenlijk afleidt van het échte probleem: dalende verkeersveiligheid door verkeerd beleid dat de auto en andere gevaarlijke vervoersmiddelen blijft voortrekken boven fietsers en voetgangers. „Na de Watersnoodramp ging Nederland niet over tot het uitdelen van zwemvesten, maar zette alles op alles om de strijd met het water te winnen,” schreef hij.

Pak het systeem aan in plaats van dat individuen worden opgezadeld met het kopen en dragen van een helm, klonk het ook veel in onze mailbox. Maar het is duidelijk een splijtzwam. Want wat als helmdragen nou letsel scheelt, als het slachtoffers voorkomt: is de helm dan echt iets anders dan een autogordel? Als je iets met zijn allen doet, wordt het óók een systeem-oplossing, toch? Hoe dan ook maakt zo’n ogenschijnlijk kleine verandering grote gevoelens los: wie de fietscultuur wil veranderen, wil de Nederlander veranderen – en dat is niet makkelijk, blijkt weer.

Wouter van Noort chef Opinie