Duitsland kiest rechts met radicale AfD als tweede partij van het land, maar het tegengeluid groeit ook

Christian Lindner had zich de verkiezingsavond waarschijnlijk anders voorgesteld. Waar hij in november, bij het uiteenvallen van de coalitie, nog droomde van een opleving in de peilingen, werd de partijleider van de Vrije Democratische Partij (FDP) zondagavond hard met zijn neus op de feiten gedrukt. FDP komt met 4,3 procent van de stemmen tekort voor deelname aan de Bondsdag. De situatie doet denken aan 2013, toen de liberale partij op 0,2 procentpunt na de kiesdrempel niet haalde en daarom geen Bondsdagleden mocht leveren.

Bij de vorige verkiezingen in 2021 waren de kaarten heel anders geschud. Na een progressieve draai en een succesvolle campagne kreeg de liberale partij 12 procent van de stemmen in Duitsland. FDP scoorde goed onder jongeren: onder de Duitsers die voor het eerst hun stem uitbrachten, waren de Groenen (die in totaal 15 procent van de stemmen ontvingen) en FDP het meest populair. Omdat deze twee ‘kleine partijen’ zowel de sociaaldemocraten SPD (25,7 procent) als de christendemocraten CDU/CSU (24,1 procent) aan een meerderheidscoalitie konden helpen, konden zij de voorwaarden bepalen.

De onderhandelingen resulteerden uiteindelijk in een coalitie met de SPD, de ‘stoplichtcoalitie’ genoemd, vanwege de gele kleur die de FDP in Duitsland heeft, naast het rood van de sociaaldemocraten en het groen van de Groenen. Op 7 december 2021 zetten zij hun handtekeningen onder het coalitieakkoord ‘Meer vooruitgang wagen’, vol ambitieuze plannen om het land te vergroenen en te digitaliseren, de bureaucratie te verlagen en „innovatie en ondernemersgeest” te stimuleren. Een ander opvallend punt in het akkoord: „Duitsland [is] een migratieland ”, schreven de partijen. Ze wilden arbeidsmigratie makkelijker maken, net als een opleiding in Duitsland volgen.

Toch ging dat niet lang goed. Al snel na de verkiezingen ontstond er gerommel in stoplichtcoalitie. De ideologische verschillen tussen de partijen bleken al snel toch wel heel groot te zijn: hoewel ze elkaar vonden in het buitenlandbeleid, hadden ze andere opvattingen over financiën en sociale thema’s. Zo wilden de Groenen het minimumloon en belastingen verhogen, terwijl FDP het minimumloon geen taak voor de overheid vindt en de belastingen juist wilde verlagen. De SDP had daarin meer raakvlakken met de Groenen dan met de FDP. Eind vorig jaar kwam het tot een kookpunt. Lindner had de coalitie al eerder klemgezet om concessies af te dwingen, maar nu leken ze er echt niet meer uit te komen.

Schuldenrem

De coalitie kwam op 6 november ten val, toen bondskanselier Olaf Scholz zijn minister van Financiën ontsloeg, omdat de partijen het niet eens konden worden over de begroting van 2025. „Ik voel me gedwongen deze stap te zetten om schade aan ons land te voorkomen”, zei Scholz. „We hebben een regering nodig die in staat is om actie te ondernemen en die de kracht heeft om de noodzakelijke beslissingen voor ons land te nemen.” De FDP trok daarop haar ministers terug uit de regering, die daarmee haar meerderheid verloor.

Lindner kroop meteen in de slachtofferrol en beschuldigde Scholz ervan zijn vertrek gepland te hebben. Maar al snel doken er interne documenten op die een ander verhaal vertelden. In een powerpointpresentatie genaamd ‘D-Day-scenario’s en maatregelen’ bleek de partij in acht slides het einde van de coalitie nauwkeurig gepland te hebben. Lindner wilde namelijk een eind aan de impopulaire regering maken.

Toen de liberalen vorig najaar in drie deelstaatverkiezingen de kiesdrempel niet haalden, vond Lindner dat er een koerswijziging moest komen. Door zich te distantiëren van de coalitie en zich vast te klampen aan klassiek liberale onderwerpen – de Schuldenbremse, de wettelijk vastgelegde eis dat het Duitse begrotingstekort maximaal 0,35 procent van het bbp mag zijn, en belastingverlagingen – hoopte Lindner de stemmers weer voor zich te winnen. Zelf opstappen leek hem alleen geen goed idee. De speech die hij op de dag van zijn ontslag gaf, bleek ook al eerder geschreven.

Negatief daglicht

Door de openbaring van de interne documenten pakte zijn plan alleen iets anders uit. Het gewiekste plan bracht zijn partij in een negatief daglicht, versterkt door het gebruik van de term ‘D-Day’, die gevoelig ligt in Duitsland. Ook intern ontstond een crisis: twee partijprominenten, onder wie de secretaris-generaal van de FDP, stapten eind november op. In de krappe drie maanden daarna slaagde de partij er niet in die klap te boven te komen.

De FDP, die in 1948 werd opgericht en sindsdien onderdeel uitmaakte van zes regeringen, staat erom bekend coalities te kunnen maken en te breken. Met het breken van de stoplichtcoalitie nam Lindner een grote gok, die hij verloor. Of hij aan het roer van de FDP kan blijven staan, is zeer de vraag. Toch hoeft dit niet het einde van de liberale partij te betekenen: na vier jaar afwezigheid in de Bondsdag kwam de FDP in 2017 weer terug met 10,6 procent van de stemmen.

Christian Lindner zal een eventuele terugkeer van de FDP in het parlement niet meer meemaken. De partijleider kondigde zondag, nog voor definitief bekend werd dat zijn partij de kiesdrempel niet had gehaald, zijn vertrek uit de politiek aan. De uitslag moest, zo hoopte Lindner, “een nieuw begin voor Duitsland” betekenen. “Dat is waar ik voor heb gevochten”, schreef hij op X.

Delen

Mail de redactie

De Duitse Rechtsruck, voorspeld in de peilingen, is uitgekomen. Friedrich Merz van de conservatieve CDU/CSU wordt de nieuwe bondskanselier van Duitsland. Zijn partij wint de verkiezingen volgens de exitpolls en de eerste uitslagen van zondagavond met circa 29 procent van de stemmen, gevolgd door de radicaal-rechtse AfD met circa 20 procent. Voor de AfD is dat bijna een verdubbeling ten opzichte van de verkiezingen in 2021. De sociaal-democraten van huidig bondskanselier Olaf Scholz (SPD) zijn de verliezers, met een historisch lage uitslag van circa 16 procent. Naar verwachting neemt defensieminister Boris Pistorius het partijleiderschap over van Scholz.

Daarmee kiest Duitsland voor rechts, al bleef een door velen gevreesde nog grotere winst voor AfD uit. Na elk geweldsincident tijdens de verkiezingscampagne – in diverse steden pleegden migranten aanslagen – werd gespeculeerd dat de anti-migratiepartij verder zou groeien. De peilingen bleven echter gelijk, en bleken behoorlijk nauwkeurig.

Dat er veel op het spel stond blijkt uit de opkomst: met 84 procent was die het hoogst sinds 1990. De vraag is hoe invloedrijk AfD straks wordt in de Bondsdag. Meeregeren lijkt uitgesloten: de centrumpartijen weigeren samenwerking met de AfD – de zogenoemde Brandmauer. Eind januari vertoonde die muur wel de eerste scheuren, toen Merz met steun van AfD een anti-migratiemotie door de Bondsdag loodste.

Tegengeluid groeide ook

Een op de vijf stemmers koos dan wel voor radicaal-rechts, het tegengeluid groeide het afgelopen jaar ook. Honderdduizenden mensen gingen de straat op tégen radicaal-rechts. De socialistische partij Die Linke haalde verrassend veel stemmen binnen en is zeker van een plaats in de Bondsdag. Die Linke maakte een eindsprint: in de peilingen stond de partij tussen de 5 en 6 procent, maar lijkt 8,5 procent van de stemmen binnen te slepen. De partij is vooral populair onder jongeren.

Tegelijkertijd werd CDU/CSU onder Merz rechtser en conservatiever dan onder leiding van Angela Merkel. In Berlijn protesteerden dit weekend links en rechts tegen elkaar. In dat gepolariseerde klimaat moet nu een coalitie gevormd gaan worden.

Winnaar Merz heeft haast, zei hij in zijn overwinningstoespraak. „De wereld daarbuiten wacht niet op ons. En ook niet op trage coalitieonderhandelingen. We moeten snel klaar zijn om te handelen, zodat we in Duitsland het juiste kunnen doen. En dat we in Europa weer aan de slag gaan, zodat de wereld weet dat Duitsland weer geregeerd wordt.”

De meest voor de hand liggende regering is een ‘grote coalitie’: CDU en SPD. Of dat cijfermatig mogelijk is, hangt af van de definitieve uitslag van de twee kleine partijen FDP en Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW). Als zij de kiesdrempel van 5 procent halen en in de Bondsdag komen, hebben CDU en SPD een derde partij nodig voor een meerderheid van 316 zetels. De Groenen of de FDP komen dan in beeld. Als de twee kleine partijen de kiesdrempel niet halen, hebben CDU en SPD samen voldoende zetels.

CDU en SPD lijken het eens te kunnen worden over het belangrijkste thema van de verkiezingen, migratie. Beide partijen achten een strenger migratiebeleid nodig, al wil CDU-leider Merz daar veel verder in gaan dan Scholz. Wat betreft het oplossen van de economische crisis zullen de onderhandelingen lastiger worden: de CDU staat een conservatief en liberaal beleid voor, met belastingverlagingen en minder regeldruk, terwijl de SPD juist wil investeren en de staatsschuld daar best voor wil laten oplopen, ook als dat botst met het principe van de Schuldenbremse.

De CDU wees een aanpassing van de schuldenrem niet af in de campagne. Daarmee komt er onder de nieuwe regering mogelijk een einde aan de ‘zwarte nul’ (geen begrotingstekort), die grote publieke investeringen onmogelijk maakt. Onder de stoplichtcoalitie stond Duitsland in wezen stil: omdat de regeringspartijen nergens met elkaar uitkwamen, gebeurde er weinig. Zo’n scenario zullen SPD en CDU nu willen voorkomen. De vraag is wie daarbij wat moet inleveren.

Delen

Mail de redactie