Zondag gaat Duitsland naar de stembus. Naar verwachting zal Friedrich Merz van het CDU/CSU, die ruim op kop ligt in de peilingen, er met de winst vandoor gaan. De rechts-radicale partij Alternative für Deutschland (AfD) wordt waarschijnlijk voor het eerst de tweede partij. SPD, de partij van huidig bondskanselier Olaf Scholz, en de Groenen voeren een nek-aan-nekrace om de derde plaats.
Vijf vragen en antwoorden over de Duitse verkiezingen.
1. Waarom vinden de verkiezingen nu plaats?
Duitse verkiezingen vinden doorgaans in het najaar plaats. Dat de partijen dit keer een wintercampagne moesten voeren, komt door het klappen van de zogeheten stoplichtcoalitie van de SPD, de Groenen en de liberale partij FDP. Na maanden van geruzie tussen de drie partijen – een redelijk unieke situatie in Duitsland, waar de regering meestal uit twee partijen bestaat – ontsloeg bondskanselier Scholz begin november zijn minister van Financiën, Christian Lindner van de FDP. De twee konden het maar niet eens worden over de begroting van 2025. De liberale partij trok daarop al haar ministers terug uit de regering, die daarmee haar meerderheid verloor.
Een ruime maand later, op 16 december, werd het parlement officieel ontbonden nadat Scholz de ‘Vertrauensfrage’ in de Bondsdag had gesteld. De SPD en grootste oppositiepartij CDU/CSU spraken af om op 23 februari parlementsverkiezingen te organiseren.
2. Welke thema’s domineerden de campagne?
Met het vallen van de stoplichtcoalitie kwam echter geen einde aan het grote twistpunt tussen de partijen: de Schuldenbremse, de wettelijk vastgelegde eis dat het Duitse begrotingstekort maximaal 0,35 procent van het bbp mag zijn. Duitsland legt daarmee zichzelf een veel strakkere limiet op dan de 3 procent die als maximum begrotingstekort geldt binnen de Europese Unie. De schuldenrem kan alleen onder zeer uitzonderlijke omstandigheden, bijvoorbeeld tijdens een pandemie of een oorlog, worden opgeschort.
Volgens Scholz en Robert Habeck, partijleider van de Groenen en minister van Economische Zaken, was dat moment aangebroken: de twee wilden de steun aan Oekraïne opschroeven zonder daarvoor te moeten korten op sociale voorzieningen en investeringen in de energietransitie. Lindner weigerde. „Scholz verlangde van mij dat ik de Schuldenbremse zou opschorten. Daarmee kon ik niet instemmen, omdat ik daarmee mijn ambtseed zou hebben gebroken.”

Het wel of niet uitzetten van de schuldenrem in 2025 is een van de grootste vragen geworden die boven de verkiezingen hangt. De SPD en de Groenen zijn nog steeds voor, het CDU/CSU heeft zich er niet duidelijk over uitgelaten. AfD is fel tegen, zo bleek afgelopen weekend ook weer in een debat tussen de vier partijleiders. Die beslissing is belangrijk, niet alleen voor de steun aan Oekraïne, maar ook voor de toekomst van de Duitse economie, die het derde opeenvolgende jaar van recessie ingaat.
Toch is er één thema dat nog veel meer domineerde tijdens de campagne: migratie. Dit thema is het kernpunt van AfD, dat strenge regels bepleit om migratie in te perken. Zo wil de partij uit het Europese asielsysteem stappen en grootschalige terugkeeroperaties voor migranten organiseren. Begin januari nam AfD-leider Alice Weidel voor het eerst de omstreden term „remigratie” in de mond. Feitelijk betekent remigratie de terugkeer van migranten naar hun land van herkomst, maar rechts-extremistische stemmen doelen met het woord op de eis tot massale uitzetting van mensen met een migratieachtergrond. In diezelfde week ontstond ophef omdat een lokale AfD-afdeling campagne voerde met flyers die ogen als vliegticket, getiteld ‘deportatieticket’.
Ook andere partijen sprongen op dit thema. Zo zei Scholz herhaalderlijk dat zijn regering er alles aan doet om irreguliere migratie tegen te gaan en diende het CDU/CSU wetsvoorstellen in om het recht op asiel in te perken en de „toestroom van buitenlanders” naar Duitsland te beperken. Migratie speelde ook een hoofdrol in de verkiezingsdebatten. De aandacht voor het thema wordt versterkt door de recente aanslagen door immigranten of asielzoekers, vorige week nog in München, toen een 24-jarige man uit Afghanistan (die legaal in Duitsland verbleef en niet eerder in aanraking met de politie was gekomen) inreed op een groep mensen.
3. Waarom is er zoveel aandacht voor AfD?
Als de peilingen uitkomen, wordt de radicaal-rechtse partij AfD de tweede partij, na het CDU/CSU en voor de SPD. Het verwachte resultaat, 20 procent van de stemmen, zou een verdubbeling zijn van het resultaat bij de verkiezingen van 2021. Ondanks dat verwachte electorale succes is de kans klein dat de in 2013 opgerichte AfD deel gaat uitmaken van de volgende regering. Vanwege het anti-democratische gedachtengoed en geflirt met nazisme weigeren alle andere partijen met AfD een coalitie aan te gaan.
Groot was dan ook de schok toen CDU-leider Friedrich Merz eind januari wél een vorm van samenwerking accepteerde. Hij doorbrak het cordon sanitaire, ofwel de Brandmauer. Met steun van AfD nam de Bondsdag een CDU-motie aan die de regering oproept tot een strenger asielbeleid. Voorheen weigerden andere partijen steun van AfD. De koerswijziging van Merz wordt gezien als een keerpunt in de Duitse politiek. Grote vraag is of de CDU-leider nu ook bereid zal zijn om met AfD te regeren, een optie die hij bij elk verkiezingsdebat ondubbelzinnig afwijst.


Recente aanslagen in verschillende Duitse steden door asielzoekers of immigranten – in de publiciteit is het onderscheid van weinig belang – lijken koren op de molen van AfD, gezien zijn strenge anti-migratiebeleid, echter peilingen tonen amper electorale winst hierdoor.
En dan is er de liefde vanuit de VS, die veel publiciteit oplevert: zowel Elon Musk als vicepresident JD Vance hebben publiekelijk hun steun uitgesproken voor AfD. Alleen AfD kan Duitsland redden, meent Musk. Vance hekelde op de Veiligheidsconferentie in München de Brandmauer en sprak er met AfD-leider Weidel. Een ontmoeting met bondskanselier Scholz zat er niet in. De Amerikaanse bemoeienis met de Duitse politiek leidde tot boosheid in Berlijn.
4. Welke coalities zijn mogelijk na de verkiezingen?
Waarschijnlijk krijgt CDU-leider Merz het voortouw bij het vormen van de nieuwe regering. Zijn opties voor mogelijke coalities worden bepaald door het aantal partijen dat de Bondsdag haalt. Meer specifiek is de vraag welke van de drie kleine partijen (FDP, Bündnis Sarah Wagenknecht en Die Linke) de kiesdrempel van 5 procent haalt. Op basis van de huidige peilingen is het meest waarschijnlijke scenario dat vijf partijen in het parlement komen: de vier grote partijen plus Die Linke.
Door het uitsluiten van AfD als coalitiepartner ligt een coalitie van CDU/CSU en de SPD het meest voor de hand. In Duitsland heet deze combinatie de Grote Coalitie (Grosse Koalition, ofwel GroKo). Als de christendemocraten en sociaal-democraten samen geen meerderheid halen, is een derde partij nodig. Als dat de Groenen worden, is er sprake van een Kenia-coalitie, vernoemd naar de kleuren van de Keniaanse vlag (zwart, rood, groen). Maar binnen het CDU/CSU zijn veel ook veel tegenstanders te vinden van samenwerking met De Groenen. Ook de Jamaica-coalitie (CDU/CSU, Groenen, FDP, als die de drempel haalt) en de Kiwi-coalitie (CDU/CSU en Groenen) zijn om die reden onwaarschijnlijk.

5. Hoe ziet de komende periode eruit?
Op zondag kiezen bijna 60 miljoen Duitsers een nieuw parlement. Voorheen was het aantal parlementszetels variabel, vanaf deze verkiezingen niet meer: op het spel staan 630 zetels (nu zijn er een recordaantal van 736 parlementariërs). De stembussen sluiten vroeg, om 18.00 uur. Daarna volgt naar verwachting al snel de eerste exitpoll.
De kiezers brengen twee stemmen uit. De Erststimme is voor een kandidaat uit een van de 299 kieskringen, dat levert 299 ‘Direktmandate’ op. De Zweitstimme is voor een partij en bepaalt hoeveel zetels elke partij krijgt. Die zetels worden in eerste instantie ingevuld met de kandidaten die met de eerste stem op lokaal niveau zijn gekozen.
Binnen dertig dagen na de verkiezingen komt de nieuwe Bondsdag voor het eerst samen en kiest de nieuwe bondskanselier. De kanselier benoemt vervolgens de ministers. Naar verwachting neemt Friedrich Merz het kanselierschap over van Olaf Scholz, die heeft aangekondigd dat hij geen minister zal worden in een regering onder leiding van Merz.
Lees ook
deze suggesties voor films, boeken en meer over Duitsland
