Opinie | Kap nou eens met het beboeten van dakloze mensen

Na een onbegrijpelijk lang lijden is toch nog onverwachts van ons heengegaan het tv-programma Spoorloos (1990-2025). Vrijdag trok KRO-NCRV de stekker uit de 35 jaar oude realityshow. Spoorloos lag al aan de beademing sinds oktober 2022, toen onderzoeksjournalist Kees van der Spek onthulde dat het programma geadopteerden aan de verkeerde biologische families had gekoppeld. Dat leidde toen tot veel verontwaardiging, het vertrek van kopstuk Derk Bolt, een vernieuwingsslag en een halvering van de kijkcijfers. Maar nog niet tot het einde.

Eva Jinek moest daarom woensdag in haar talkshow het laatste zetje geven. Na een interview in de Volkskrant ontving zij Marthainès de Vries. Die vertelde dat zij door Spoorloos 24 jaar lang aan een ‘valse’ familie vastzat. Haar nepzus biechtte onlangs op dat de familie alles gelogen had. Het kostte onafhankelijke herenigingswerker Fiona Teggatz vervolgens slechts drie weken om haar wél aan de juiste familie te koppelen. Met dna-test uiteraard, een methode die Spoorloos jarenlang verzuimde te gebruiken. Haar ouders bleken al te zijn overleden. Indien Spoorloos zijn werk goed had gedaan, had zij ze nog kunnen ontmoeten.

Marthainès de Vries moest huilen, Eva Jinek moest huilen, en de kijkers ook. Spoorloos, dat zelf graag met tranen overgoten drama verkocht, kon hier niet tegenop. De kwestie is nog niet afgelopen: op 6 maart beginnen bij de rechtbank in Lelystad de voorlopige getuigenissen waarmee zes gedupeerden een zaak willen aanspannen tegen KRO-NCRV.

Het vernieuwde programma was in december voor het laatst op de tv. Derk Bolt was vervangen door Joris Linssen en Sosha Duysker. Jetske van den Elsen was gebleven. De presentatoren stelden zich bescheidener op dan Bolt, die altijd veel aandacht vroeg voor zijn eigen avontuurlijke zoektocht, waarbij hij het thuisland graag neerzette als achterlijke woestenij. Van de belofte dat adoptie minder centraal zou staan, kwam minder terecht.

In de laatste aflevering werd Jorah uit Singapore gekoppeld aan haar biologische vader, de Nederlandse zeeman John. Aangescherpt in de nieuwe opzet was de spannende montage, waarin de informatie in brokjes aan de kijker werd gevoerd. Blijf kijken! Dat de snakkende Jorah de informatie ook mondjesmaat kreeg opgediend, was dan weer onnodig wreed.

Los van de mismatches – inmiddels zijn er acht bekend, zegt KRO-NCRV – was dit mijn grootste bezwaar tegen het programma: Spoorloos vermomde zich als hulporganisatie maar het was amusement. Niet de zoekenden maar de kijkers stonden op de eerste plaats. De wanhoop van geadopteerden, die nergens anders heen konden, werd in een rooskleurig sprookje geperst. Dat eindigde in Spoorloos altijd met de omhelzing van de herenigden. Maar dan begint het echte verhaal pas.

Dat sprookje – geadopteerden spreken van ‘adoptieporno’ – wrong ook steeds meer met het sterk veranderde imago van internationale adoptie. De mismatches van Spoorloos kun je optellen bij een eindeloze rij misstanden in dit neokoloniale veld, van verdwenen papieren tot kinderroof.

In een column op Instagram hekelt tv-maker Kelly-Qian van Binsbergen de overheid, die hierin in gebreke is gebleven. Ze maakte zelf een kritisch programma over adoptie, De Afhaalchinees, dat in mei een vervolg krijgt. Waarom konden geadopteerden voor hun zoektocht jarenlang alleen bij een realityshow terecht, zo vraagt zij zich af, terwijl dit toch een overheidstaak zou moeten zijn? Waarom moest dit per se met een camera op hun neus? Per appje licht ze desgevraagd toe: „Het is alsof je wil vreemdgaan en daarvoor alleen op Temptation Island bent aangewezen.”

Temptation Island moet trouwens ook van tv. Daarover later meer.

Delen

Mail de redactie

Een leerlingenstaking op een gymnasium in Rotterdam, waar docenten moeten vertrekken omdat het aantal leerlingen krimpt, was aanleiding voor NRC om eens dieper te duiken in de cijfers over zelfstandige gymnasia. Dat leverde een beeld van neergang op. Op zeven van de tien gymnasia (er zijn er 41) daalde het aantal leerlingen de afgelopen vijf jaar. Vooral buiten de grote steden gaat het rap. Diverse gymnasia zijn al een vijfde van hun leerlingen kwijt. Toch zijn er ook scholen die groeien, waardoor de krimp gemiddeld beperkt blijft.

De vraag is hoe erg het is dat de gymnasia terrein verliezen. Intussen floreren technasia, die bètatechnisch projectonderwijs bieden naast de andere vakken, en scholen met tweetalig onderwijs, waar de lessen deels in het Engels worden gegeven. Ook andere middelbare scholen profileren zich met extra’s om leerlingen te trekken: lessen in Chinees, kunstvakken of de belofte van huiswerkvrij onderwijs. Dat het aanbod aan aantrekkelijke middelbare scholen groot is, kan alleen maar toegejuicht worden.

Grieks en Latijn hebben als unique selling point minder aantrekkingskracht dan vroeger. De gymnasia hebben dit deels aan zichzelf te wijten, doordat ze de klassieke talen in het curriculum naar de marge hebben gedrongen. Het is allang niet meer verplicht om in beide talen eindexamen te doen. Bovendien zijn er ook scholengemeenschappen die Grieks en Latijn aanbieden. Er zijn evenveel leerlingen die via deze route gymnasium doen als op de categorale gymnasia.

De terugloop op de gymnasia begon in 2018, na decennia waarin het aantal leerlingen groeide tot boven de dertigduizend. Gymnasia staan doorgaans te boek als goede scholen vanwege de kleinschaligheid van het onderwijs en de nadruk op ontplooiing van cultureel en intellectueel talent. De keerzijde is dat deze scholen bekendstaan als witte, elitaire bolwerken. Ze zijn daarvan zelf ook doordrongen en doen pogingen de diversiteit van hun leerlingenpopulatie te vergroten. Hoewel op enkele scholen al meer dan de helft van de leerlingen een migratieachtergrond heeft, is het algemene beeld nog niet gekanteld.

Naast de teruglopende instroom hebben gymnasia een andere zorg: de klassieke talen worden als moeilijk ervaren en dat leidt ertoe dat leerlingen de school voortijdig verlaten. Grieks en Latijn worden steeds verder in het defensief gedreven. Inmiddels zijn er gymnasia die leerlingen willen toestaan beide vakken te laten vallen en toch hun diploma te krijgen. Het is begrijpelijk dat de scholen zoeken naar manieren om te overleven, maar het verkwanselen van je kroonjuwelen klinkt niet als een verstandige strategie, zeker niet in deze tijd waarin concurrerende scholen er beter in slagen zich te profileren.

Er zijn ook scholen die juist het omgekeerde doen. In Amsterdam is een gymnasium dat leerlingen in leerjaar 3 laat instromen als zij op een scholengemeenschap zijn begonnen maar bij nader inzien toch graag naar een gymnasium willen. Zij krijgen een programma aangeboden om de klassieke talen bij te spijkeren. En er zijn ook gymnasia met een ‘talentklas’ waarin leerlingen die van huis uit minder bekend zijn met het gymnasium alvast kunnen snuffelen aan dit onderwijs.

Willen gymnasia overleven, dan zullen zij niet minder maar méér moeite moeten doen om leerlingen enthousiast te maken voor het unieke onderwijs dat zij bieden. Grieks en Latijn maken daarvan onlosmakelijk onderdeel uit.

Delen

Mail de redactie

Op de avond vóór de Duitse parlementsverkiezingen, werd op de 75ste editie van het filmfestival van Berlijn, de Gouden Beer uitgereikt aan een tedere coming of age: Drømmer (internationaal betiteld: Dreams (Sex Love)) van de Noorse regisseur Dag Johan Haugerud. Hierin pent de 17-jarige Johanne (Ella Øverbye) haar seksuele verlangens en dromen over haar lerares Frans neer. Haar eloquent uitgeschreven tienerbegeerte maakt veel los bij de mensen om haar heen, die er hun eigen denkbeelden en ervaringen op projecteren. Drømmer maakt deel uit van Haugeruds drieluik over hedendaagse relaties en seksualiteit. Drie films die, zoals zijn producent omschreef bij het in ontvangst nemen van de hoofdprijs, „niet focussen op conflict, maar proberen de standpunten van anderen te begrijpen.” Een terechte, toegankelijke winnaar, die dankzij zijn warmte en melancholie de potentie heeft een arthousehit te worden à la The Worst Person in the World (2021).

De jury onder leiding van de Amerikaanse regisseur Todd Haynes gaf de Grote Juryprijs (zilver) ook aan een film met een bitterzoete ondertoon: het Braziliaanse O último azul (The Blue Trail). Een film die mede geproduceerd is door het Nederlandse Viking Film. O último azul speelt in een fictief, autoritair Brazilië in de nabije toekomst waar ouderen naar „een kolonie” worden gestuurd om jongere generaties te ontlasten. Centraal staat de 77-jarige Tereza (Denise Weinberg) die geen zin heeft om in de „rimpelmobiel” van de regering te worden rondgereden, verplicht luiers te dragen of te worden verscheept naar een oord waarvan niemand terugkeert. Ze begint aan een roadtrip langs de Amazone om haar eigen droom waar te maken. Het levert een geestig relaas op vol feeërieke beelden dat op zachte wijze oproept je niet neer te leggen bij de acties van dictatoriale regimes.

Tilda Swinton

In de hoofdcompetitie van de Berlinale zaten dit jaar meerdere films die speelden in fictieve of reële dystopische settings en waarschuwingen bevatten over autoritaire regimes of samenlevingen waar ongelijkheid en discriminatie woekeren. Zo volgt Radu Jude’s Kontinental ’25 gerechtsdeurwaarder Orsolya (Eszter Tompa) in Transsylvanië. Als zij een dakloze man uit de kelder zet waar hij verblijft, pleegt hij zelfmoord. We zien Orsolya vervolgens tegen talloze kennissen haar verhaal doen en herhalen dat ze wettelijk niets fout heeft gedaan, maar ze worstelt met haar geweten. De dialogen tonen een land vol corruptie, racisme en nationalisme waar boetiekhotels boven menselijkheid gaan. Jude, die in 2021 de Gouden Beer won, kreeg een Zilveren Beer voor zijn scenario.

Ook regisseur Michel Franco (Memory) was dit jaar geselecteerd. Hij kwam naar Berlijn met een drama dat de hypocrisie toont van een vrouw die denkt het beste voor te hebben met de wereld. In Dreams reist de Mexicaanse minnaar van een Amerikaanse kunstmecenas (Jessica Chastain) illegaal naar de VS om bij haar te zijn, maar al snel blijkt haar behoefte anderen te helpen grenzen te hebben.

Franco’s film werd niet bekroond. Ook de enige documentaire in de hoofdcompetitie, Strichka chasu (Timestamp), over Oekraïense scholen waar docenten zo goed en zo kwaad als het kan vasthouden aan schoolroutines, viel buiten de prijzen. De jury leek, op enkele uitzonderingen na, melancholie, subtiliteit en rust boven expliciete boodschappen te verkiezen. Zo ging de Juryprijs (brons) naar het ingetogen Argentijnse El mensaje (The Message), over een jong meisje dat mensen helpt met hun overleden huisdier te communiceren. De Beer voor beste regie ging naar Huo Meng voor Living the Land dat de kijker meeneemt in de veranderingen in het rurale China van de jaren negentig. De Zilveren Beer voor beste hoofdrol ging naar de Amerikaanse Rose Byrne als uitgeputte en doorgedraaide moeder in Mary Bronsteins If I had Legs, I’d Kick You. Andrew Scott kreeg een Zilveren Beer voor beste bijrol in Richard Linklaters Blue Moon. Ethan Hawke speelt hierin liedtekstschrijver Lorenz Hart die samen met Richard Rodgers (Scott) tijdloze nummers schreef als ‘My Funny Valentine’. Linklater zoomt in op één veelbetekenende avond tijdens de laatste fase van Harts leven.

Tijdens het festival zelf, dat zich profileert als het meer politieke broertje van Cannes en Venetië, werden af en toe meer expliciete politieke statements gemaakt dan in de dit jaar gelauwerde films. Zo viel in de eerste dagen Tilda Swintons bevlogen speech op bij het in ontvangst nemen van haar ere-Beer. De actrice maakte haar mening over politieke hangijzers als Gaza, Oekraïne en Trump duidelijk, zonder deze bij naam te noemen. Swintons toespraak kon rekenen op veel bijval. Dat laatste ontbrak toen de Hongkongse filmmaker Jun Li een speech voorlas waarin Israël onder meer „een wrede kolonistenstaat gefinancierd door het Westen” werd genoemd, die afsloot met de omstreden leuze „from the river to the sea”.

Afgelopen jaar kwam de Berlinale onder meer onder vuur te liggen nadat het Israëlisch-Palestijnse regieduo van documentaire No Other Land tijdens de slotceremonie Israël en de oorlog in Gaza bekritiseerde. Het festival liet weten veel werk te hebben gestoken om van deze editie „een inclusieve en niet-discriminerende omgeving” te maken en te hopen dat het incident met Jun Li het festival niet zou overschaduwen. De slotceremonie afgelopen zaterdag verliep zonder veel felle politieke statements. Al verwees Radu Jude naar de Duitse verkiezingen met de opmerking dat hij hoopt dat de uitslag er niet toe leidt dat het festival volgend jaar opent met Riefenstahls Triumph des Willens.

Delen

Mail de redactie