Nieuwe muziek: tijdloze eigenzinnigheid van De Toegift, en druppelend bloed bij Squid

Posted on February 14, 2025 by admin

Niemand heeft de hoofdrol in De Toegift

De wereld van de leden van De Toegift is tijdloos, lijkt het. Uit zowel de teksten als de muziek wordt nauwelijks duidelijk in welk decennium ze tot stand kwamen. Hoort de dromerigheid die we hier horen bij de naïeve jaren zestig, bij de politieke jaren zeventig, of toch bij de digitaal gestoffeerde belevingswereld van de millennials?

Het Nederlandstalige De Toegift heeft wortels in Zeeland, Breda en in Utrecht, waar een aantal leden op het conservatorium zit. Kleine auto, grote hot wheel is het tweede album van de groep die in 2023 debuteerde. Op die titelloze plaat viel al de ontspannen klank en de vanzelfsprekendheid op waarmee hun melodieën zowel eigenzinnig als toegankelijk klinken.

Zanger-liedjesschrijver Maxim Ventulé is aanvoerder van het zestal muzikanten dat de klank van hun instrumenten laat waaien, wiegen, fluisteren. Niemand van de zes speelt een hoofdrol, de groep opereert steeds als team. Dat leidt tot een mooi verweven geheel van zachtaardige ritmes en klanken, van viool, dwarsfluit en keyboards.

De uitvoering van de nummers is inmiddels kleurrijker geworden. Was het debuut vooral weemoedig, nu klinkt de muziek uitgekristalliseerd en ‘van alle tijden’. Die tijden worden vertegenwoordigd door ouderwets klinkende synthesizers of keyboards die worden ondersteund door een digitale zweem. Of door het contrast tussen etherische klanken en een aards krassende viool.
Er zijn akoestische gitaren en stommelende drums (in ‘Dichtbij, veraf’) waar spookachtige klanken als rookpluimen tussendoor waaien.

Ondertussen verspreidt zich een warme gloed; net als op het eerste album hebben de nummers een mijmerende toon. Maar juist als de dromerigheid té zacht zou worden, ballen de muzikanten een vuist. Zo vuurt ‘Á’ een stekelig ritme en een ruwer timbre op de luisteraar af.

Ondertussen sneert Ventulé hier op sarcastische toon zijn woorden, een expressie die nog wordt overtroffen door de zang van Carmela Michailidis, hier in de gedaante van een jubelende haaibaai. Heel anders klinkt Michailidis in het lied ‘Ýparxi’, in het Grieks uit haar geboorteland: als kwetsbare smekeling in een prachtig decor van samensmeltende klanken en donzige pulsering.

Maxim Ventulé zingmompelt nagenoeg onverstaanbaar. En wie de teksten napluist moet alsnog gissen naar de betekenis: de nogal zweverige teksten verwijzen naar verlangens en gevoelens zonder expliciet te worden.

In de liedjes van De Toegift gaat het over een leesbril, over wind en zee, over ‘gordijnen als dekens waaronder ramen slapen’. Ook hier sluimert nog altijd een sfeer van nostalgie.

Ventulé beschouwt De Toegift eerder als een kunstproject dan als een muziekgroep. Ook de visuele presentatie van de band is volgens hem belangrijk, zoals de albumhoes en de opstelling van de muzikanten tijdens hun concerten. Zo ontwikkelt deze groep zich op meerdere terreinen, op hun inmiddels herkenbaar eigenwijze maar kalme wijze.

Een enkel liedje valt uit de toon. Het zoete ‘liefde is lang’ klinkt doorsnee, vergeleken bij de rest van het oeuvre. Want bij De Toegift verwacht je geen verwijzingen naar een groep als Belle & Sebastian. Hun eigen koers is veel meer de moeite waard.

Bij Squid druipt het bloed waar het niet gaan kan

Drup… drup. Er vloeit voortdurend bloed uit de keel van Ollie Judge. Wie zijn teksten leest, zou kunnen denken dat Judge een rochelende schreeuwlelijk is die zijn stembanden aan gort grunt in een levensgevaarlijke deathmetalband. De anatomie van de menselijke geest diept hij tot op de bodem uit. Moord, doodslag, kannibalisme: het komt allemaal langs.

Grappig genoeg is deathmetal zo’n beetje het enige genre dat niet is te horen op Cowards, de derde plaat van de Britse band Squid, waarin Judge zingt en drumt.

Als ze ooit al postpunk waren, zijn ze dat genre sowieso allang ontstegen: daarvoor klinkt de muziek veel te veelzijdig en vooral: lang niet kil of neerslachtig genoeg. Sterker nog: vergeleken bij de twee veelbelovende voorgangers Bright Green Field (2021) en O Monolith (2023) is het geluid zelfs ietsiepietsie opgepoetst. Er klinken nu ook strijkers en jubeltrompetten.

Opener ‘Crispy Skin’ heeft het opgetogen toetsengetingel, aanstekelijk marcheerritme en de swingende groovebassen van LCD Soundsystem. Nog een belangrijke overeenkomst: net als LCD-zanger James Murphy durft Judge zonder schroom zijn talent voor ongemak te delen. Hij zingt onderkoeld en onverschillig, maar klinkt allesbehalve geruststellend. „Am I the bad one? Yep, yes I am.”

Het nummer is gebaseerd op de horrorroman Tender is the Flesh (2017) van de Argentijnse auteur Agustina Bazterrica. Spoiler: omdat alle dieren door een dodelijk virus zijn besmet zijn alle slachterijen voortaan gevuld met… mensen. In het ingetogen ‘Blood on the Boulders’ bezingt hij de clan en moordzucht van Charles Manson. Wat aanvankelijk nog lijkt op verheerlijking van geweld, wordt juist steeds meer een aanklacht tegen sensatiezucht. Die dubbelzinnigheid geldt ook muzikaal: steeds klinkt Squid grillig en ongrijpbaar. De negen nummers van Cowards zijn meer jams dan instant hits, een soort lineaire avonturen waarin nauwelijks refreinen of coupletten zijn te ontwaren en waarin je langs alle genres en tijden schiet. Van de jaren tachtig (Gang of Four) via de nineties (Pavement, Slint) naar het heden (Black Country, New Road) en weer terug; en van dreinende krautrock plagerige artrock, dwarse indie, goedmoedige folk naar experimentele jazz. Je moet bereid zijn om het te ondergaan en het uit te zitten. Dat kost moeite, maar het loont wel.

In het afsluitende epos ‘Well Met (Fingers Through the Fence)’ vloeit waarschijnlijk het meeste bloed. Het is een dystopisch relaas over de grootste (zelf)moord aller tijden: de klimaatapocalyps. De ruim acht minuten durende soundtrack bestaat bijna uitsluitend uit minimale percussie, een als klavecimbel klinkende synthesizer, aanzwellend trompetgeschal en bezwerende, tweestemmig zang die onder je huid kruipt en gelaten de onherroepelijkheid aankondigt van de monstergolven die iedereen zullen wegslaan. „Obliterated, I do nothing.”

Frank Provoost

POP
Biig Piig 11:11

Soepel, zonnig en lichtvoetig klinkt de Iers-Britse Jessica Smyth, alias Biig Piig, op debuut 11:11. Na een lange muzikale aanloop kiest de 27-jarige zangeres nu voor pakkende popliedjes in een jas uit de jaren 00. Funky bassen, een zwoele housebeat en zuchtende zang zorgen voor aantrekkelijke nietsaandehandmuziek, met een uitschieter als ‘Ponytail’. (HC)

Hiphop
Central Cee Can’t Rush Greatness

Hij noemt dit zijn ‘debuut’, maar nieuw is de Londense rapper Central Cee niet. Hij heeft al zo’n reputatie dat dit album ook in Nederland op nummer 1 kwam. Zijn liedjes zijn niet per se avontuurlijk maar hebben een stoer geluid. Central Cee rapt minder gehaast als veel van zijn landgenoten. Zijn lome toon is hypnotiserend. (HC)

Jazz
Moses Yoofee Trio MYT

Toetsenist Moses Yoofee Vester bloeide met zijn trio (bassist Roman Klobe en drummer Noah Fürbringer) de afgelopen jaren gestaag op in de Berlijnse jazzscene. Sterk geworteld in de moderne neo-soul/jazztraditie die door Robert Glasper werd gepionierd, klinkt het nieuwe album MYT als Bill Evans aan de experimentele triphop. Het geluid van de muzikale voorhoede in Europa, die jazzkelders overal nieuw leven inblaast. (Jonasz Dekkers)

Klassiek
Katharina Gross & Fie Schouten Bee Sage

Grommend, piepend, zoemend en zingend imponeren Gross en Schouten met vijf luisterrituelen voor cello en basklarinet. Op ‘Oi kuu’ van Kaija Saariaho na zijn ze allemaal voor het duo geschreven. Titelstuk ‘Bee Sage’ van Rozalie Hirs is exemplarisch: het creëert een originele, compromisloze, beeldschone klankwereld, zowel rauw als lyrisch, tastend en ongehaast. (Joep Stapel)

KLassiek
Mela Guitar Quartet Overtures & Dances

Soms is het moeilijk te geloven dat je echt naar vier gitaren zit te luisteren, en niet naar een klavecimbel, een celesta, een hakkebord of zelfs een harp. Het Mela Guitar Quartet overtuigt met gloedvol samenspel in muziek van o.a Debussy, Ravel, Glinka, Elgar en Joe Hisaishi (van de Japanse animatieklassieker My neighbor Totoro). Vrolijkstemmend. (JS)

In Rouvali’s nevelige Sibelius wil het zonnetje maar niet doorbreken

admin
March 13, 2025
0

Als de Finse dirigent Santtu-Matias Rouvali te gast is weet je één ding zeker: saai wordt het in elk geval niet. Alleen zijn balletachtige armzwaaien zijn al fascinerend om te zien. De baton houdt hij vast als een lichaamsvreemd object, ver voor zich uit gestrekt, soms priemend in het orkest gestoken alsof er elk moment een toverspreuk uit kan vliegen. Het Koninklijk Concertgebouworkest laat zich er deze week flink door oppoken, maar van betovering komt weinig terecht. Het grootste deel van de avond zit je vooral te hopen op wat reinheid, rust en regelmaat.

Er klinkt geliefd repertoire: de Vijfde symfonie van Rouvali’s landgenoot Jean Sibelius, voorafgegaan door solist Kirill Gerstein in Sergej Rachmaninoffs Derde pianoconcert. Het kleinbezette Fractured time van componist Anna Clyne (1980) fungeert als jachtige opmaat.

Kennelijk hebben dirigent en pianist uiteenlopende opvattingen van hoe Rachmaninoff moet klinken. Je vraagt je af wat er in de repetities is besproken, want waar Gerstein het eerste deel benadert als een Arabische volbloed, met frases die elegant opwellen en weer in de ruimte verdwijnen, dendert Rouvali als een boerenknol door de orkestpartijen. Climaxen worden haastig platgetreden. De pianist is virtuoos genoeg om de boel bij te benen, maar ruimte voor adem of articulatie krijgt hij niet. Soms wordt zijn aandeel zelfs volledig overspeeld.

Poëtische verbeelding

Pas in de lange solo-cadens (en in Gersteins toegift, de lyrische ‘Mélodie’ uit Rachmaninoffs Morceaux de fantaisie) hoor je wat je eerder hebt gemist. Poëtische verbeelding, een dosis melancholie – aan de Russisch-Amerikaanse meesterpianist zal het niet gelegen hebben. Hij kan de vleugel heerlijk laten zingen, zolang-ie de gelegenheid maar krijgt.

In de ‘Finale’ van het pianoconcert, eindelijk, synchroniseren alle musici hun galop. Droog knetterende trompetten kondigen het naderende einde aan, en hoor, daar flitsen Gerstein en het orkest gezamenlijk over de finish.

Dan die Vijfde symfonie: een taaie puzzel voor Sibelius. Hij reviseerde het werk grondig, en tevreden was hij pas jaren later met een derde versie. Daarin smeedde hij de eerste twee delen op briljante wijze aan elkaar, maar gaf hij de hele symfonie ook een volkomen nieuw karakter. Is de oerversie nog schimmig en nevelachtig – een voortvloeisel uit zijn raadselachtige Vierde – in de revisie breekt de Finse boslucht open. Mist klaart op, zwanen trekken monter over. De orkestratie is wat opgeschoond, een aantal houtblazersmotiefjes zijn doorgeschoven naar de trompet, en de symfonie maakt een meer heroïsche en opgeruimde indruk.

Ongedifferentieerd geluid

Bij Rouvali wil het zonnetje niet doorkomen. Hij slaagt er maar beperkt in klaarheid te scheppen tussen orkestgroepen, die Sibelius in laagjes op elkaar heeft gestapeld. Als je elk laagje hetzelfde gewicht meegeeft, krijg je een dik en ongedifferentieerd geluid. Vooral de strijkers missen vanavond scherpte.

Het slot van het openingsdeel wordt zo’n kloeke massa, dat haast geen enkele partij meer te onderscheiden is – een prestatie op zichzelf in de topakoestiek van Het Concertgebouw. Gelukkig is de trompetsectie van het KCO sterk genoeg om haar melodie nog boven het maaiveld uit te krijgen.

Is er dan niks moois? Natuurlijk wel. Wat Rouvali verliest aan scherpte en precisie, wint hij aan klankkleur en onstuimige kracht. De houtblazers grommen, het koper is lekker smeuïg. Maar Rouvali heeft de neiging contrasten in de partituur uit te melken, met vreemde tempowisselingen en zelfverzonnen climaxen. Van de twee bliksemende paukenvoorslagjes in de slotmaten maakt hij logge kwartnoten. Dat past misschien wel bij zo’n gecondenseerde verklanking van de Vijfde, maar niet bij het heldere karakter waarop Sibelius zo lang heeft geploeterd.

In ‘tiendesprongen’ van planten naar planeten in de Leidse Hortus

admin
March 13, 2025
0

Als je in de Hortus Botanicus aan het Rapenburg in Leiden – waar eind zestiende eeuw de eerste tulp in Nederland werd gekweekt – doorloopt naar het gebouw van de Oude Sterrewacht, helemaal links achterin, dan ga je een tentoonstelling binnen die wat je daarvoor gezien hebt, de planten en wie weet, een wit stukje maan aan een blauwe hemel, zoals op deze donderdag in maart, toont zoals je ze met het blote oog niet kunt waarnemen, soms omdat het zo klein is dat je een microscoop nodig hebt om het te zien, soms omdat je er de aarde voor moet verlaten. De tentoonstelling begint bijvoorbeeld met een foto van de aarde als ‘pale blue dot’, gemaakt door ruimteschip Voyager. Hij lijkt kleiner dan het kleinste zaad, dat van een orchidee, dat je op de tentoonstelling echt onder een microscoop kunt bekijken. Ernaast ligt het grootste zaad, een coco de mer.

Was ik nog maar acht! Planten & Planeten is gemaakt voor mensen vanaf een jaar of acht, en hoort bij de viering van het 450-jarig bestaan van de Universiteit Leiden. Het lijkt me geweldig om hier voor het eerst orchideezaad en een zeekokosnoot te zien en een heleboel andere dingen, want in slechts een paar donkere kamertjes onder in de Sterrewacht lukt het inderdaad om een inspirerende reis door tijd en ruimte te maken. Maar voor oudere bezoekers is er ook genoeg nieuws, bijvoorbeeld de tekeningen die Jean-Marc Coté in 1900 over het jaar 2000 maakte. Vergeet vooral niet in alle laatjes te kijken.

**Een stuk meteoriet**, ouder dan de aarde.

Tiendesprongen

De expositie, die vijf jaar te zien zal zijn, is opgehangen aan het concept tiendesprongen, waarbij iets telkens met een factor tien wordt verkleind of vergroot. Het idee werd bedacht door de Nederlandse pedagoog Kees Boeke en door hem onder meer uitgelegd in het boek Wij in het heelal, een heelal in ons (1959). Beroemder is de korte film die de Amerikaanse ontwerpers Charles en Ray Eames in 1977 naar Boekes idee maakten, Powers of Ten, waarin je een man op een picknickkleed aan het meer van Chicago ziet liggen en er eerst steeds wordt uitgezoomd en we het heelal in gaan, en vervolgens wordt ingezoomd, eerst terug naar de man op het picknickkleed en vervolgens hup! door de huid op de hand van de man heen tot we de kern van een atoom induiken. De film is op de tentoonstelling te zien; dat is al genoeg reden om erheen te gaan; hij maakt hier nog meer indruk dan op YouTube.

De reis door tijd en ruimte wordt in de Sterrewacht verrijkt door kunstwerken. Dat werkt hier goed, waarschijnlijk door de slimme keuze van kunst en kunstenaars door curator Meta Knol, voormalig directeur van Leids museum De Lakenhal, die samen met astronoom Frans Snik de expositie samenstelde. Er zijn bijvoorbeeld foto’s van bladeren van de fotografe Elspeth Diederix, een soort fotocollages gemaakt in de Hortus, die meteen uitnodigen om daar zelf weer te gaan kijken. Van visueel kunstenaar Oscar Santillán is er een serie gymschoenen te zien die hij in tiendesprongen liet verouderen.

Van kunstenaar Jos Agasi is er een installatie waarin licht schijnt door tientallen oude paslenzen van opticiens, die nu eens vergroten en dan weer verkleinen. Het mooiste is dat het onderscheid tussen kunst en wetenschap of tussen kunst en natuur hier prettig vervaagt. Alles vraagt om verwondering. Er komt geen einde aan!

Uit die weelde dan hier nog maar een tekst van Christiaan Huygens uit zijn Cosmotheoros, een verhandeling uit 1695, oorspronkelijk in het Latijn geschreven, over de mogelijkheid van buitenaards leven, voor het eerst sinds 1699 weer in het Nederlands vertaald (door Daphne Stam): „Het is bijvoorbeeld leerzaam om onszelf in gedachten ver van de Aarde te plaatsen, haar vanaf daar te bekijken, en ons af te vragen of het de enige planeet is met natuurschoon. Op die manier kunnen we beter begrijpen wat de Aarde nu precies is en hoe we haar op waarde moeten schatten: net zoals mensen die verre reizen maken vaak een scherper oordeel hebben over de toestand van hun eigen land dan zij die er nooit een voet buiten hebben gezet. Degene die zich, mede dankzij onze redeneringen, kan voorstellen dat er meer werelden zoals de Aarde zijn, met hun eigen bewoners, zal bovendien minder onder de indruk zijn van waar men zich hier op Aarde zo druk over maakt. Dat bolletje waarop mensen zoveel werk verrichten, zoveel rondreizen, en zoveel oorlogen voeren.”

Tentoonstelling: Planten & Planeten. Hortus Botanicus, Leiden. T/m 2030. Info: hortusleiden.nl

Fenomenale Daniël Kolf laat ‘De dood van Benny Simons’ vliegen

admin
March 13, 2025
0

„Twee had ik aangekund. Maar ik zag die derde niet.” Bij aanvang van De dood van Benny Simons is meteen duidelijk hoe Benny zich in een gevecht op straat liet lokken en om het leven kwam. Daniël Kolf is Benny, de knokgrage jongeman, en hij eist meteen de aandacht op met zijn energieke boksbewegingen en grote mond. In de negentig minuten dat Benny’s leven wordt geschetst, tekent Kolf met zijn aanstekelijke, overrompelende spel een gelaagd portret van een vrolijke branie die ook een bedremmeld jochie is.

In zijn eerste theaterregie vond filmregisseur Shady El-Hamus (De libi) een knappe vorm om dat leven te tonen. Kolf is deels verteller, deels commentator, deels deelnemer in scènes met zijn vader, moeder, broertje en vriendin.

Cruciaal, want symbolisch voor de invloed van ouders, is het moment dat Benny als tienjarige niet in het zwembad durft te springen. Ondanks de hevige, vloekende aanmoedigingen van zijn vader, van wie in twee zinnen een turbulente achtergrond wordt geschetst. Kolf belichaamt moeiteloos dat bange kind, bevroren op de waterrand. Zoals hij ook het trillende, dan boze, dan trotse kind is dat van zijn vader terug moet vechten op het schoolplein. Zijn vechtlust is hem aangepraat.

Liefdevol portret

Met zijn soepele tred in zijn royale zwarte pak straalt Kolf zelfvertrouwen uit als puber. Prachtig en hilarisch is hoe hij solo zijn eerste vrijpartij als veertienjarige met een meisje uitbeeldt, van onhandig naar genietend. Maar dan laat hij zich ook kennen als onsympathiek rotjoch. Die charmante blik behoort opeens toe aan een jongen die zijn valse gedrag goedpraat.

De dood van Benny Simons is geen heiligverklaring van het slachtoffer van zinloos geweld. In de kern is het een liefdevol portret van een kwetsbare jongen, opgevoed door een zorgzame moeder en een gevoelsarme vader. De band met die ouders is sterk. Als hij zijn vader onverwacht een keer ziet huilen, vraagt Kolf hem heel klein: „Gaat het, pa?” Dat zinnetje, en dat zachte geluid barsten van de genegenheid.

De tekst van Shady en zus Ashgan El-Hamus is een schoolvoorbeeld van effectiviteit, die de acteurs alle ruimte geeft emoties te kleuren. Dat doen ze: Kolf, en naast hem Sidar Toksöz en Sophie Höppener als vader en moeder, dubbelend als broertje en vriendin. Een belangrijke schakel is de soundtrack van een ijzersterk live-trio. Hun muziek jubelt en swingt in dansscènes en schuurt op pijnlijke momenten.

Dit komt samen in een verhaal dat niet gaat over spijt of schuld, maar over hoe een kind wordt gevormd, en hoe het worstelt om volwassen te worden. Hij wordt iemand die gemist gaat worden. Dat ontroert. In al zijn ogenschijnlijke eenvoud is De dood van Benny Simons theater op zijn best: emotioneel, puur, intiem.