Curatoren: (toch) geen fraude bij faillissement D-reizen

Al bij de eerste zinnen die de rechter voorlas, wist Andy Palmen dat Greenpeace de stikstofzaak had gewonnen. „De rechter markeerde zijn plek in ons staatsbestel, als onafhankelijke macht in de trias politica”, zegt de directeur van Greenpeace Nederland. „Ik dacht: dat doe je alleen als je tot een uitspraak komt die ongunstig is voor de staat.”

In de uitspraak kreeg de Nederlandse staat inderdaad een flinke tik op de vingers. Nederland moet zich aan de eigen wetten houden, besliste de rechter, op straffe van een dwangsom van 10 miljoen euro én het vonnis moet direct worden uitgevoerd – dus geen getreuzel, ook niet als de staat nog in hoger beroep gaat. Het betekent dat op 31 december 2030 50 procent van de kwetsbare natuurgebieden in Nederland onder de zogeheten ‘kritische depositiewaarde’ (KDW) moet zijn – een op wetenschap gebaseerde en wettelijk vastgelegde waarde. „De rechter bleef benadrukken dat hij niet op de stoel van de wetgever wil gaan zitten, maar dat hij zich aan zíjn rol houdt: het toetsen of de wet wordt nageleefd.”

Wat betekent deze uitspraak voor u?

„Het is een bevestiging van het werk van járen. Wij roepen al zo lang dat het de verkeerde kant op gaat – met het landbouwdossier en specifiek met de veeteelt. Ik heb meeonderhandeld aan het Klimaatakkoord uit 2019. Toen was ons belangrijkste punt om het klimaat te verbeteren al dat de veestapel moest krimpen. Omdat je zag dat het op alle dossiers drukte. De zware industrie was ook tot weinig beweging bereid, maar de landbouw deed níéts. Terwijl de wetenschap al duidelijk uitwees dat het aantal dieren in Nederland moest dalen.

„Maar vanuit Friesland Campina, land- en tuinbouworganisatie LTO en Rabobank kwam een keiharde njet. Ik heb dat altijd onthouden als ongelooflijk onverstandig. We hadden de overheid erbij! En een gezamenlijke ambitie vanuit de klimaatopgave. Toen hadden we een plan kunnen maken, de noodzakelijke krimp langzaam kunnen inzetten, zodat het niet schoksgewijs hoeft. We werden uitgelachen.”

Uitgelachen?

„De houding, vooral van LTO was: we rule this country, dus waarom zouden we naar jullie luisteren? Als je, zoals zij, altijd een hele grote vinger in de politieke pap hebt gehad, eerst via het CDA en later via de BBB, en er komt een partij als Greenpeace die zegt dat het anders moet, dan is het makkelijk om de argumenten van die partij weg te wuiven.

„Dat ging altijd met het frame dat wij ‘groen en naïef’ zijn, ‘het land kapot willen maken’, ‘tegen de boeren zijn’. Terwijl Greenpeace altijd opkwam voor de boeren!”

Ja? Zo staat Greenpeace niet bepaald bekend.

„We hebben in 2020 al een ‘transitiefonds’ bepleit. Dat deden we op basis van een maatschappelijke kosten-batenanalyse: of krimp van de veestapel goed of slecht was voor de Nederlandse samenleving. Ieder krimpscenario pakte gunstig uit. Doordat er veel verborgen kosten zitten rond die grote veestapel, bijvoorbeeld voor milieuschade. We stelden voor om via een fonds 40 miljard euro beschikbaar te stellen om de omslag naar meer ecologische landbouw te maken, samen met de boeren. Daar wilde toen niemand van horen.”

Ook dit vonnis wordt u kwalijk genomen.

„De reacties zijn heel verschillend. Brancheorganisatie Bouwend Nederland zegt: dit is een democratische rechtsstaat, de overheid heeft zich niet aan de afspraken gehouden, nu verder. Een goed, nuchter geluid. LTO-voorzitter Ger Koopmans begon al te brullen voordat hij het vonnis had kunnen lezen. Dat 2030 niet haalbaar is, dat het helemaal niet slecht gaat met de natuur, hyper voorspelbaar.

„Ook Caroline van der Plas van BBB reageerde langs die lijn. Ontkennen, traineren. Koopmans en Van der Plas gijzelen met zijn tweeën Nederland. De bouw loopt erop vast, de energietransitie. Boeren zijn wanhopig. De vraag is: gaan zij nou eindelijk een draai maken of niet?”

En de boeren?

„Dé boer bestaat niet. Er zijn boeren die het onverantwoord vinden hoe LTO zich opstelt. Anderen voelen zich verslagen, omdat deze uitspraak grote gevolgen voor hen heeft.”

Voelt u zich daar verantwoordelijk voor?

„De verantwoordelijkheid ligt voor 100 procent bij het kabinet. Planbureaus, het RIVM, ministeriële commissies: allemaal waarschuwden ze dat het stikstofbeleid zou gaan leiden tot verdere verslechtering van de natuur. Maar er is niet gehandeld.

„Tegelijk vind ik wel dat ik mijn verantwoordelijkheid moet nemen. Greenpeace moet nu verstandige stappen zetten, om te voorkomen dat het land verder polariseert. Proberen te zorgen dat groene boeren hier niet de dupe van worden. Dat zijn de voorlopers die we juist willen beschermen.”

Lees ook

Terug van nooit weggeweest: stikstof

Greenpeace werd in 1971 opgericht in Canada. Aanleiding waren de geplande Amerikaanse atoomproeven bij het eiland Amchitka, voor de kust van Alaska. In een boot met de naam Greenpeace trokken activisten naar dat eiland om de proeven te verhinderen. De boot werd onderschept, maar de actie kreeg veel aandacht en datzelfde jaar nog stopten de VS met de kernproeven op die plek.

Met dat imago, van activisten die met riskante acties proberen de natuur te redden, kreeg Greenpeace grote bekendheid. Het staat ook aan de basis van het bearing witness-principe dat lange tijd de belangrijkste methode van Greenpeace was: de wereld met eigen ogen laten zien hoe walvissen werden geharpoeneerd voor hun vlees of zeehonden doodgeknuppeld voor hun vacht.

Inmiddels zit Greenpeace in 55 landen met overkoepelend Greenpeace International, en richt zich op klimaat en biodiversiteit. Naast acties om de beeldvorming te beïnvloeden zet de organisatie in op eigen onderzoek, voorlichting, en het lobbyen voor wetgeving en normering. Sinds een paar jaar is de rechtszaal erbijgekomen als strijdtoneel.

Levert het aanspannen van rechtszaken u meer op dan het enteren van boorplatformen?

„Nee, we doen allebei. Wie alleen maar een hamer heeft, ziet in alles een spijker. Zo zitten wij er niet in. We blijven demonstraties organiseren en acties uitvoeren, zoals tegen privéjets op Schiphol. Maar we zien ook dat het belangenconflict rondom klimaat, natuur en milieu steeds harder wordt gespeeld en dat het juridische pad ons veel te bieden heeft. Vroeger werden we weggezet als ‘groene idealisten’, maar de klimaatcrisis staat nu iedere dag op de voorpagina. De samenleving is er al van doordrongen dat we duurzamer moeten worden, het zit vol in onze economie, bedrijven willen er misschien niet aan, maar moeten wel.”

Ondermijnt u door het aanspannen van rechtszaken tegen de staat niet mede het vertrouwen in de rechterlijke macht?

„Nee, we komen gewoon op voor wat is afgesproken. Maar ik voel er wel ongemak bij, want deze trend, waarin rechters de schuld krijgen van zaken die de overheid niet oplost, zien wij ook en die is niet goed. Maar wat is het alternatief? Om dan maar niet op te komen voor in de wet vastgelegde rechten? Dat zou ook gek zijn.”

Hoe verhoudt Greenpeace zich tot Extinction Rebellion (XR), dat zich ook met klimaat bezighoudt?

„We zijn bondgenoten. We werken soms samen, soms niet. Ze zijn een nieuwe speler, met een andere rol. Wij zijn heel internationaal, we verzetten ons tegen tropische ontbossing, diepzeemijnbouw. En we hebben, meer dan zij, de middelen om vijf jaar lang zo’n rechtszaak te financieren. Dus we hebben een andere plek in de samenleving.”

XR zet ook in op klimaatrechtvaardigheid en vindt bijvoorbeeld dat de oorlog in Gaza niet los te zien is van de klimaatcrisis. Hoe is dat voor Greenpeace?

„Ook Greenpeace heeft intersectionaliteit – het uitgangspunt dat alles samenhangt – steeds meer omarmd en vindt de sociale gevolgen van klimaatbeleid van belang. Tegelijk is het voor ons zo klaar als een klontje dat je analyse en missie niet met elkaar moet verwarren. Dus de analyse dat oorlog ernstig is en ook schadelijk voor het klimaat is belangrijk, maar onze missie is en blijft het streven naar een groene wereld.”

Biobrandstoffen in de luchtvaart leveren veel te weinig CO₂-reductie op. Minder vluchten is de enige optie

De huidige regering heeft weinig op met klimaatproblemen. Maakt dat uw werk moeilijker?

„Ja. Al was onze missie altijd al moeilijk. We hebben te maken met de belangen van grote bedrijven die totaal tegengesteld zijn aan wat Greenpeace wil, zoals Shell of Schiphol. Daarbij hebben we nu een overheid die het moeilijk vindt om tegen Nederlanders te zeggen: we moeten echt veranderen, het kan niet anders, en we gaan dat op een goede manier doen.

„Maar wij bewegen niet mee. Wij maken een analyse van wat de wetenschap zegt over de beste manier voor een bepaalde sector om te vergroenen, en voor minder doen we het niet. Wij zullen bijvoorbeeld nooit pleiten voor biobrandstoffen in de luchtvaart om daarmee sneller te verduurzamen. Wij zeggen: de enige optie is minder vluchten; innovaties of biobrandstoffen leveren veel te weinig CO₂-reductie op. Dat brengt ons per definitie in een harde positie ten opzichte van onze tegenstander.”

Greenpeace-directeur Andy Palmen.

Wordt u ook harder aangepakt dan voorheen, als Greenpeace of persoonlijk?

„Ik zelf niet, gelukkig. Greenpeace wel, maar dat geldt voor alle ngo’s. Er ligt een motie, aangenomen door de Tweede Kamer, die de gang naar de rechter voor belangenorganisaties wil bemoeilijken. De toegang tot financiering wordt voor veel ngo’s steeds lastiger, zo heeft de overheid flink bezuinigd op hulpgeld. En de toegang tot de straat wordt steeds moeilijker, het recht op protest, met politici die willen tornen aan het demonstratierecht.

„De boodschapper, de tegenstem, wordt stevig aangevallen, daar hebben we veel zorgen over. We noemen ons Greenpeace, maar eigenlijk zijn we bezorgde burgers die zich verenigen en zeggen: we willen iets voor elkaar krijgen. Dat geldt voor alle ngo’s. Wij hebben ervoor gekozen financieel helemaal onafhankelijk te zijn, we nemen nooit geld aan van overheden en bedrijven. Daar ben ik in dit tijdsgewricht extra blij mee, zo kunnen we iedere schijn van politieke beïnvloeding voorkomen.”

Als je, zoals wij, in de persoonlijke levenssfeer van mensen treedt, dan leidt dat ook tot wrijving

Het aantal donateurs is wel flink afgenomen, van 466.000 in 2012 tot 317.000 in 2023.

„Ja, maar onze inkomsten zijn de laatste jaren gestegen, van 17,8 miljoen in 2019 tot 19,5 miljoen in 2023. Onze donateurs zijn trouw en steeds meer bereid ons financieel te steunen. Daar zijn we blij mee. Want het binden van mensen aan maatschappelijke organisaties is overal lastig. En als je, zoals wij, in de persoonlijke levenssfeer van mensen treedt, dan leidt dat ook tot wrijving. Als je wilt vliegen en Greenpeace zegt: er moet minder gevlogen worden. Of als je wilt boeren en wij zeggen: dat is niet goed voor de natuur. Dan zijn mensen minder bereid je te steunen.”

Kan Nederland de eigen stikstofdoelen in 2030 halen zonder krimp van de veestapel?

„Nee, alleen… wacht, dit is een moment dat ik mijn verantwoordelijkheid probeer te nemen. Als wij nu doorgaan met roepen ‘krimp, krimp, krimp’, helpt dat misschien niet. Ik wil goed, verstandig beleid. Waarmee we de doelen halen, waarmee boeren worden geholpen. Ik heb niet de wens om te polariseren op het onderwerp. Het is nu helder, de rechter heeft gesproken. Daarom zullen wij deze boodschap niet gaan verkondigen de komende maanden.”

Maar?

„Nou, feitelijk is het zo dat Nederland niet aan de doelen kan voldoen zonder krimp van de veestapel. Dat zou vrijwillig kunnen, maar ik denk niet dat het zonder gedwongen krimp kan. Dit weet iedereen inmiddels, iedereen.”

De rechter heeft de staat een dwangsom opgelegd, als de stikstofdoelen eind 2030 niet worden gehaald. Te betalen aan Greenpeace. Wat zou u met dat geld willen doen?

„Ik hoop dat ik het niet krijg. Want dat zou betekenen dat de overheid zich wéér niet aan een afspraak houdt. Als we het wel krijgen, zullen we het gebruiken voor de verduurzaming van Nederland. Hoe precies weten we nog niet, het duurt ook nog jaren.”

Gaat u zich er ook niet meer mee bemoeien in de tussentijd?

„Jazeker wel. Het gaat ons niet om het winnen van een rechtszaak, het gaat ons om het redden van de natuur. De vraag blijft: wordt dit nu wel voortvarend opgepakt? Of komen er weer wat plannetjes die, als het Planbureau voor de Leefomgeving ze doorrekent, geen of te weinig effect hebben? We gaan het volgen en als het te langzaam gaat, spannen we weer een kort geding aan. Er zijn nog genoeg juridische mogelijkheden te verkennen om de overheid de komende jaren de goede kant op te dwingen.”

U begon uw carrière in de auto-industrie. Wordt u daar nog weleens op aangekeken?

„Met studievrienden begon ik een bedrijfje dat reizen organiseerde. Autofabrikanten gaven punten aan de beste verkopers en wie de meeste punten had mocht mee op reis, een gangbaar instrument in die wereld. Na drie jaar ben ik ermee opgehouden. Ik ben voor Milieudefensie gaan werken en heb daar een autovrije vrijdag georganiseerd. Dat hebben ze me bij Volkswagen, een voormalige opdrachtgever, niet in dank afgenomen, ik hoorde terug dat ze daarvan baalden. Maar buiten dat word ik er zelden mee geconfronteerd. Het is zinloos ook. Het systeem moet veranderen, daarbinnen individuen. Niet omgekeerd.”

Lees ook

Vrijwillige stikstofreductie levert de natuur gewoon te weinig op, blijkt uit vonnis in Greenpeacezaak

Delen

Mail de redactie