BBB en stikstof: zwalken tussen onervarenheid en overmoed

In de trein klinkt een orkest aan gesnotter en gekuch, het ziekteverzuim neemt toe en als iemand niest kijken omstanders argwanend om. De jaarlijkse griepepidemie is sinds deze week officieel van start en het virus grijpt snel om zich heen.  

Waarom duurt het zo lang voordat je je weer topfit voelt? Heeft de griepprik nog zin? En kan je beter je neus snuiten of ophalen? NRC vraagt raad aan een immunoloog, oud-huisarts en kinderarts-epidemioloog. 

1Waarom de een is geveld door de griep, en de ander niks merkt   

Lopen door een nieswolk vol ziektekiemen maakt de een doodziek terwijl het de ander niks doet. Hoe kan dat? „Het griepvirus is een type dat ongelooflijk snel muteert. Elk jaar is er sprake van een nieuwe variant”, zegt kinderarts-epidemioloog Patricia Bruijning-Verhagen, hoogleraar vaccinaties en infectieziektenbestrijding. „De buitenkant van een griepvirus ziet er daardoor steeds iets anders uit. Het is altijd een beetje de vraag: hoeveel onderdelen van het griepvirus herkent jouw immuunsysteem nog, en hoeveel zijn er echt nieuw? En daarbij geldt: hoe nieuwer, hoe zieker.” 

Het is dus een misverstand dat je ziek wordt van het koude weer, je kan alleen ziek worden van de ziektekiemen van anderen. Wel klusteren mensen graag samen in de wintermaanden, in warme, slecht geïsoleerde ruimtes. De perfecte condities voor een besmetting.

Je kan in een griepseizoen niet twee keer geveld worden door hetzelfde subtype van het influenzavirus, maar waan jezelf niet onaantastbaar na een griepje. Het influenzavirus kent meerdere varianten, om nog niet te spreken over de verkoudheidsvirussen of coronavirussen die ook rondwaren. „Deze virusfamilies kunnen klachten geven die als twee druppels water lijken op griep, maar de onderliggende infectie kan van een ander virus komen.” 

2Niet je neus snuiten, maar ophalen

Ben je omringd door zakdoekjes? Het kan geen kwaad om het snuiten over te slaan, maar soms je neus op te halen. „Op het moment dat jij vaak en veel snuit, maak je steeds overdruk in je bovenste luchtwegen. Daarmee duw je dus eigenlijk de viezigheid, de prut, terug in alle bijholtes rond je neus. Terwijl je het daar juist uit wil hebben”, zegt hoogleraar Bruijning-Verhagen. „Als jij je neus ophaalt, dan maak je onderdruk, dus dan zuig je het leeg.” 

Je maagzuur doet dan de rest van het werk.

3De mannengriep is nooit bewezen, maar… 

Mannen die compleet gevloerd zijn door een klein griepje en verdrinken in zelfmedelijden en zakdoekjes, terwijl hun vrouwen zowel geamuseerd als geïrriteerd toekijken. Het fenomeen heeft van het internet een spottende naam gekregen: de man flu. Maar klopt het, raakt de griep mannen harder? 

Nee, zegt oud-huisarts Ted van Essen. „Voor zowel mannen als vrouwen geldt: je hebt mensen die niet klagen terwijl ze doodziek zijn en je hebt mensen die één pijntje voelen en onmiddellijk de wereld op z’n kop zetten.” 

Ook volgens hoogleraar Bruijning-Verhagen ontbreekt „enig wetenschappelijk bewijs” voor de mannengriep. Wel opmerkelijk: kinderartsen zien consequent dat jongetjes vaker en heviger ziek worden van infecties dan meisjes. In haar onderzoek, waarbij de hoogleraar een groep kinderen tussen de 0 en 4 jaar intensief volgde in de wintermaanden, zag ze opnieuw dit beeld bevestigd. „Jongetjes zijn altijd oververtegenwoordigd in deze cijfers, vanaf de geboorte al, ook als je kijkt naar ziekenhuisopnames door virusinfecties.” 

Naar de reden blijft het gissen, maar het zou „iets hormonaals kunnen zijn”, zegt Bruijning-Verhagen. „Oestrogeen kan een ontstekingsremmende werking hebben, maar nogmaals, het blijft onduidelijk.” 

4Lichte beweging is goed 

Bij een flinke griep luidt als het meest klassieke advies: rust en uitzieken. Maar als je herstelt, kan het geen kwaad om voorzichtig van de bank af te komen. „Lichte beweging is hartstikke goed omdat het je doorbloeding verhoogt”, zegt emeritus-hoogleraar immunologie Huub Savelkoul. „Hierdoor kan het immuunsysteem krachtiger overal in je lijf terecht komen, tot alle holletjes. En dat draagt bij aan je herstel.”

5Ja, de griepprik werkt  

Veel mensen denken dat de griepprik niet goed werkt, omdat het de kans op griep met ‘maar’ 30 procent verlaagt – maar dat is fout gedacht, zegt oud-huisarts Ted van Essen, voorzitter van de Nederlandse Immunisatie Stichting. „Je moet erover nadenken in absolute aantallen: als er 500 duizend zieken zijn, dat is ongeveer de omvang van een gewone epidemie, dan zouden 150 duizend niet ziek zijn geworden door de griepprik.”

Je doet het dus niet alleen voor jezelf, maar ook voor de ander. De griepprik wordt ieder jaar zo goed mogelijk afgestemd op de vier heersende griepvarianten. „En als je toch een subtype van de griep te pakken krijgt dat niet in het vaccin zit, word je vaak minder ernstig ziek.”

In Nederland worden risicogroepen – mensen van 60 jaar of ouder of mensen met bepaalde aandoeningen – in oktober of november uitgenodigd voor de griepprik, voor hen is het gratis.

Heb je de uitnodiging gemist, en wil je toch nog de griepprik halen? Dat is zo’n gek idee nog niet, zegt Van Essen, zeker nu de epidemie pas net van start is. „Als je nu de griepprik neemt, dan ben je over 14 dagen beschermd. Zo lang duurt het ongeveer voordat die antilichamen actief zijn.” 

6Je immuunsysteem heeft twee versnellingen 

Als je een nieswolk vol virusdeeltjes inademt, betekent dat nog niet dat je meteen ziek wordt. Eerst nestelt een griepvirus zich in een van je cellen. Als een ware kaper neemt het de controle van je cel over en forceert het om zo veel mogelijk virusdeeltjes te produceren. De overmeesterde cellen slaan gelijk alarm en de eerste versnelling van het immuunsysteem komt op gang: je aangeboren immuunsysteem.

De eerste dag tot dagen na de infectie kan je merken dat je kwakkelt met je gezondheid, het bekende moment dat even door je hoofd schiet: word ik vandaag ziek?

„Die eerste immuunreactie is krachtig maar niet heel erg specifiek”, zegt immunoloog Savelkoul. „Het lukt om snel de virusvermenigvuldiging te onderbreken. Maar niet alle virusdeeltjes worden daarbij opgeruimd en er blijven er een aantal over die noodzakelijk zijn om de tweede fase van de immuunrespons aan te zetten.”  
 
Pas als de tweede versnelling op gang komt, het adaptieve immuunsysteem, wordt het virus compleet uit je lichaam verwijderd. Deze immuunrespons komt trager op gang, maar gaat heel specifiek te werk met de productie van antilichamen en geheugencellen. „Het duurt drie tot vijf dagen voordat die begint, en dat is de oorzaak van de klassieke griepklachten: hoge koorts, spierpijn, zweten.”  

Savelkoul weet er nog een positieve draai aan te geven: „Het optreden van koorts, mits niet te lang en te hoog, is een teken dat je immuunsysteem het virus heeft herkend, op alarm is geslagen en hard bezig is de infectie uit je lichaam te krijgen.” 

7Collageen, antioxidanten, hydratatie: kippensoep is in ieder geval geen slecht idee

Rondom de helende werking van kippensoep circuleren allerlei theorieën. Wellicht is het een mythe, zegt immunoloog Savelkoul, maar toch zijn er interessante resultaten. Zo zou de bereidingswijze het collageen uit de spiervezels van de kip trekken, wat kan helpen bij weefselherstel. En de anti-oxidanten in de soep zouden de soms overmatige immuunreactie van het lichaam op het virus dempen.   

Een onderzoek uit 1978 toonde de gunstige werking van het drinken van kippensoep bij een verstopte neus, vergeleken met het effect van warm en koud water. Al was het verschil met het effect van warm water klein. „De drank laat de slijmvliezen een beetje krimpen en de stoom zorgt voor meer ademruimte.” Vegetariër? “Misosoep heeft een vergelijkbaar effect.”

Ook zonder hard bewijs smaakt een bord kippensoep goed tijdens de griep. Janneke Vreugdenhil deelt het recept voor haar (bijna) allesgenezende kippensoep. Met een tip – mythe of niet – een klein scheutje appelazijn zou helpen om nuttige mineralen uit de botten te trekken. 

8Je stofwisseling schiet door het dak. Helpen supplementen?

In Nederland is één advies dominant: als je gevarieerd en gezond eet, is het niet nodig om supplementen te nemen. Niks mis met dat advies, vindt emeritus-hoogleraar Savelkoul, maar „het kan geen kwaad je lichaam een handje te helpen”. Zeker in de wintermaanden als bijna iedereen een vitamine D-tekort heeft, of als je ziek bent.  

Bij koorts schiet namelijk je lichaamstemperatuur omhoog waardoor het lichaam meer energie verbruikt. „Je basale stofwisseling kan wel 30 procent versnellen als gevolg van zo’n infectie.  Dat betekent ook dat je lichaam ontzettend veel vitamines en mineralen verbruikt”, zegt Savelkoul. Hij haalt een onderzoek aan over het „bescheiden” effect van vitamine C, D en zink op het voorkomen en verlichten van griepklachten, en aanwijzingen dat vitamine D het ontstaan van ernstige klachten bij corona reduceerde.

De wetenschap is niet eenduidig. Volgens het Voedingscentrum is het effect van vitamine D bij het voorkomen van een luchtweginfectie „heel klein”, en ook voor vitamine C is er „onvoldoende bewijs”. Baat het niet dan schaadt het niet is ook niet altijd waar: neem in ieder geval nooit meer dan 100 procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH, op het etiket). 

9Houd rekening met YOPI

Wat de griep lastig maakt, is dat de symptomen variëren van „niet eens in de gaten hebben dat je ziek bent tot eraan doodgaan”, zegt oud-huisarts Van Essen. „Ongeveer de helft van de mensen zijn asymptomatische verspreiders. Zij kunnen anderen besmetten zonder in de gaten te hebben dat ze zelf ziek zijn.” 

Immunoloog Savelkoul drukt ons ook op het hart om serieus rekening te houden met risicogroepen. Zijn geheugensteuntje? YOPI: young, old, pregnant en immune-compromised, dus de jongeren, ouderen, zwangeren en immuun-gecomprimeerden, waaronder mensen met een chronische ziekte, zoals diabetes, hart-en-vaatziekten of chronische longklachten zoals astma of COPD. 

Om anderen te beschermen zijn voorzorgsmaatregelen gepast in het griepseizoen, ook als je niet snottert en kucht. „Als je bij je kwetsbare oma op bezoek gaat, dan is het toch handig om een beetje afstand te houden in deze periode van het jaar, ook al ben je niet ziek,”, zegt Van Essen. „En je handen te wassen met water en zeep.”

Als je ernstig risico loopt, bijvoorbeeld wanneer je na een niertransplantatie afweer-onderdrukkende medicijnen slikt of chemotherapie of bestraling krijgt, trek dan gelijk aan de bel bij de huisarts, adviseert griepexpert Van Essen. „Er bestaan anti-virale middelen die je kan innemen waarvan is bewezen dat ze zorgen voor minder complicaties. Het is van belang dat je die zo snel mogelijk neemt, het liefst binnen 24 uur na de start van de symptomen.”  

10Het placebo-effect is ook wat waard

Of kippensoep, kurkuma, gorgelen met zout water, gemberthee, whisky met honing of andere helende middeltjes nou echt werken, blijft vaak in het midden. Alle experts zijn het erover eens: alles wat hydrateert is een goed idee, en daarnaast is het placebo-effect ook wat waard.

Het is slim om de huisarts te bellen als je steeds zieker, benauwd of suffer wordt of als je flauw bent gevallen. Normaliter verdwijnen de koorts en pijn na drie tot vijf dagen, maar het kan wel enkele weken duren voordat je helemaal topfit bent. Savelkoul: ,,De beschermende antilichamen zijn pas na vier weken op hun hoogtepunt en daarom duurt het vaak even voordat je je weer helemaal de oude voelt.” 

„Bij een gewone huis-tuin-en-keukengriep zit er niets anders op dan uitzieken”, zegt Van Essen. „Laat je lekker vertroetelen.” 

<dmt-util-bar article="4880796" headline="Van ‘man flu’ tot kippensoep:
feiten en fabels over de griep,
dit zeggen experts” url=”https://www.nrc.nl/index/slim-leven/van-man-flu-tot-kippensoep-feiten-en-fabels-over-de-griep-dit-zeggen-experts-a4880796″>


Delen

Mail de redactie

‘Trixie was bossie”, zegt een jeugdvriendin over Beatrix. Dat was zij al toen ze als kleuters samen speelden in Canada tijdens de Tweede Wereldoorlog. De documentaire Beatrix maakt duidelijk dat de koningin-moeder een „natural born queen” was, in tegenstelling tot haar voorgangers. Alle geïnterviewden zijn vol lof over de professionele, perfectionistische wijze waarop zij van 1980 tot 2013 de Nederlandse monarchie nieuw leven inblies. Annejet van der Zijl: „Beatrix had zich voorgenomen om de sprookjesfabriek gaande te houden”.

De driedelige documentaire van Joost van Ginkel verschijnt deze vrijdag op Videoland, op de 87ste verjaardag van prinses Beatrix. Zijn monumentale werk drijft op de schat aan archiefmateriaal die hij bovenbracht. Van pootjebadende kleuter, via de vers gekroonde koningin die door de Nieuwe Kerk schrijdt, tot de olijke tachtiger die de schapen voert – altijd is zij zich bewust van haar rol als waardig doch charmant glimlachende vorstin.

Haar leven was niet gemakkelijk, zo laat de documentaire zien. Vrijwel in het begin gaat het al over de „paleisguerrilla” tussen haar ouders, koningin Juliana en prins Bernhard. „Ze groeide op in een gezin in ontbinding.” Net als in het eerdere drieluik dat Van Ginkel over prins Bernhard maakte, komt de vader er slecht vanaf, als corrupte non-valeur en schuinsmarcheerder. En dan vergeet Van Ginkel diens verzwegen naziverleden nog te noemen. Bernhard was altijd weg, nam zijn minnares mee op wintersport, en hij kleineerde zijn vrouw, die hij „de witte olifant” noemde.

Toch trok Beatrix als kind naar haar vader toe. Met de warrige, emotionele Juliana had ze minder. Die haalde bijvoorbeeld de gebedsgenezer Greet Hofmans in huis, de „toverkol” die het gezin en de monarchie aan het wankelen bracht. Het meest schokkende doch onbevestigde verhaal komt van biograaf Jolande Withuis. De jonge Beatrix lag ooit met hevige buikpijn en hoge koorts op bed. Haar moeder belde niet de huisarts maar liet Hofmans een genezend gebedje zeggen. Toen Bernhard ’s avonds thuiskwam kon hij zijn kind nog net op tijd naar „een jachtvriend die chirurg was” brengen. Die constateerde een acute blindedarmontsteking.

Bernhard van voetstuk

Haar vader viel voor Beatrix van zijn voetstuk in de Lockheed-affaire in de jaren zeventig, toen bleek dat hij 1,1 miljoen gulden aan smeergeld had aangenomen van een Amerikaanse vliegtuigfabriek. Aanvankelijk ging zij trouwens pal voor hem staan: ze chanteerde het kabinet om af te zien van vervolging van haar vader door te dreigen afstand te doen van de troon. Later liet ze, volgens Annejet van der Zijl, belastend materiaal over Bernhard uit de archieven verdwijnen. Twee smetten op haar blazoen – indien nodig zette ze paardenmiddelen in om de monarchie te beschermen. Toen zij koningin werd, legde ze haar vader stevig aan de ketting, tot zijn groeiende woede. Na zijn dood gaf hij haar een trap na met een postuum, leugenachtig interview in de Volkskrant.

De documentaire is positief over Beatrix maar schuwt de controverses niet. Rode draad hierin is haar weerzin tegen nieuwkomers die zij niet koningshuiswaardig acht. Gewone burgers in de familie, zo vond zij, ondergraven het sprookje. Zo gebruikte zij de AIVD als privé-detective om de gangen van de dubieuze verloofde van prinses Margarita na te trekken. Wanneer zij burgers wèl waardig achtte, zoals prinses Mabel en koningin Máxima, dan waren een criminele ex-vriend of vader geen bezwaar, en deed ze er juist alles aan om ze binnen te halen.

Veel lof is er voor de waardigheid en het doorzettingsvermogen waarmee Beatrix de rampen in haar leven onderging, in het bijzonder de dood van haar zoon Friso, en de depressie, de parkinson (wordt niet genoemd) en het uiteindelijke overlijden van haar man prins Claus.

Met haar onderdanen was het niet altijd koek en ei. Tijdens haar bruiloft liet Provo rookbommen afgaan, tijdens haar troonsbestijging veranderden Amsterdamse krakers de stad in een slagveld. Beatrix kwam streng over in „het harnas dat ze droeg om het instituut te verdedigen”, maar ze kon volgens de geïnterviewden ook los en geestig zijn. Toen de populariteit van haar afstandelijke regeerstijl taande, zette ze in 1988 effectief die charmes in: ze bracht een verrassingsbezoek aan de vrijmarkt in de Amsterdamse Jordaan waar ze zich losjes onder het gewone volk begaf en een voorbijganger haar zoende.

Jurken passen

Nieuws brengt deze documentaire niet. Ook komen Beatrix en haar naasten nauwelijks aan het woord. Dichter bij dan een jeugdvriendin, een hofdame, de hofschilder en de couturier komen we niet. Dat is onvermijdelijk, maar jammer. Het verhaal wordt verteld door Oranje-biografen. Onder hen detoneert Volkskrant-journalist Jan Tromp. Ten eerste is hij geen biograaf, en ten tweede heeft hij zich gediskwalificeerd voor dit werk door in 2004 devoot de leugens van prins Bernhard op te tikken.

Een echt minpunt in de documentaire is de overmatige aandacht voor een oud-adjudant in Portugal. Zijn onthullingen zijn ontstellend mager: Beatrix noemde ooit de Portugese premier „een stuk” en ze keek de adjudant een keer boos aan omdat hij een blaadje liet vallen. Ik snap het wel, je probeert toch wat dichter bij de ongenaakbare vorstin te komen, en je bent er helemaal voor naar Portugal gevlogen, maar Van Ginkel had het eruit moeten knippen.

Daar staat het ontroerende interview met hofcouturier Sheila de Vries tegenover. Die vertelt over het jurken passen met Beatrix. Met enige schroom durft ze zichzelf een soort van vriendin te noemen, ze had zich als taak gesteld om de getroebleerde vorstin op te vrolijken. De grote liefde waarmee ze over Beatrix spreekt werkt aanstekelijk. Ook voor de republikeinse kijker blijft Beatrix zo overeind als een bijzondere, sterke vrouw die uitzonderlijk goed was in koningin zijn.

Delen

Mail de redactie