Geen getalm meer, niet langer zoeken naar geitenpaadjes. In de door Greenpeace aangespannen rechtszaak tegen de Nederlandse staat oordeelde de rechter woensdag in een kraakhelder vonnis dat Nederland de stikstofneerslag fors moet gaan verminderen – en snel. Daarmee won Greenpeace de zaak, al is de grootste overwinning voor de Nederlandse natuur.
Want daar gaat het ronduit slecht mee. Slechts 29 procent van de Nederlandse Natura-2000 gebieden verkeert in prima staat en heeft géén last van een te hoge stikstofneerslag, blijkt uit cijfers van het RIVM. De afspraak die Nederland met zichzelf maakte, vastgelegd in de wet, was dat dit percentage op 31 december van dit jaar 40 procent zou zijn. Dat doel, onderkende ook de rechtbank, is in de verste verte niet haalbaar.
Dat neemt niet weg dat Nederland zich aan de eigen wetten dient te houden, zegt de rechter. Dus nee, niet enkel aan ‘door Brussel opgelegde regels’, maar aan de afspraken die Nederland met zichzelf heeft gemaakt. Concreet betekent dit dat Nederland op 31 december 2030 50 procent van de kwetsbare natuur onder de zogeheten ‘kritische depositiewaarde’ (KDW) – een op wetenschap gebaseerde en wettelijk vastgelegde waarde – moet hebben gebracht. Op straffe van een dwangsom van 10 miljoen euro.
Nu is over die uitspraak veel te zeggen. Zo is het opvallend dat de rechter het nodig acht de overheid een dwangsom op te leggen, terwijl Nederlandse burgers van een betrouwbare overheid mogen verwachten dat die zich aan de afspraken houdt. Dat verwacht diezelfde overheid immers ook van de eigen burgers. Ook bijzonder is dat de rechter „eraan hecht te benadrukken” dat het niet aan de rechter is „om politieke keuzes voor te schrijven”. Daarmee vast vooruitlopend op alle kritiek waaraan de rechter verwachtte bloot te komen staan.
Lees ook
De stikstofcrisis uitgelegd
Dat gebeurde ook – en vooral de politieke reacties vielen op. Er wordt gewezen naar rechters als schuldigen van de impasse die nu zou optreden, naar vorige kabinetten die veel te strenge wetten hebben gemaakt, in plaats van erkennen dat de overheid zélf tekort is geschoten in het zorgen voor de natuur. Terwijl: een gezonde natuur is een algemeen belang.
BBB-voorvrouw Caroline van der Plas begon over het veranderen van wetten om deze uitspraak te kunnen gaan omzeilen, want die „zetten het land klem”, zei ze. Cynisch, want juist deze partij, die zegt op te komen voor de boeren, schafte het stikstoffonds af waarin 25 miljard euro was gereserveerd voor een transitie van onder andere de boerensector. Ook – of misschien juist – deze achterban verdient duidelijkheid en hulp bij het omvormen van de sector naar een duurzame toekomst.
Juristen zetten overigens meteen kanttekeningen bij de uitspraak van Van der Plas. Het veranderen van de wet zal het verslechteren van de natuur niet tegengaan, redeneren zij, en de rechter baseert zich in het vonnis ook op Europese richtlijnen. Daarin is een ondergrens afgesproken waar Nederland zich toch echt aan zal moeten houden.
Het is niet de rechter die het land op slot zet, het is de politiek. Die moet met duidelijk beleid komen, ook voor de lange termijn, dat de natuur weer gezond maakt. En met heldere regels voor ieder bedrijf, zodat Nederland verder kan. Met het bouwen van de miljoenen benodigde woningen, met het versnellen van de noodzakelijke energietransitie, met economische en industriële activiteiten. En met het vormgeven van een gezonde agrarische sector die daarbij past. Dat is waar Nederland naar snakt.
Dat zal ingrijpende keuzes vergen, waaronder een mogelijk gedwongen krimp van de veestapel. Veel boeren zeggen dat de stikstofuitstoot hen niet is aan te rekenen, maar uit onderzoek blijkt dat van de stikstof die op Nederlandse Natura-2000 gebieden terechtkwam, 76 procent afkomstig is van landbouw, inclusief veeteelt – en slechts 16 procent van mobiliteit, 5 procent van huishoudens, diensten en de bouw en 3 procent van de industrie. Het wordt hoog tijd dat zowel de agrarische sector als de politieke partijen die zeggen deze sector te vertegenwoordigen daarvoor verantwoordelijkheid nemen.
Het is aan de overheid om de rotzooi te gaan opruimen die ze zelf heeft veroorzaakt. En die door eigen toedoen alleen maar groter is geworden in de afgelopen jaren. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden – zo blijkt maar weer.
In plaats van moeilijke keuzes te vermijden, te omzeilen of vooruit te schuiven, is helder beleid noodzakelijker dan ooit. Dat moet Den Haag nu ontwikkelen. In het belang van álle Nederlanders.
Lees ook
Van hexagoon tot piekbelaster, zo rekent de overheid aan stikstof
