Maandag was de wereld getuige van de politieke variant van shock and awe, de militaire strategie waarbij de wil van de vijand om te vechten wordt gebroken met overrompelend machtsvertoon. Dat Trump zijn presidentschap spectaculair wilde aftrappen, werd alom verwacht. Desondanks wist hij weer te verrassen, met uitspraken en decreten die nóg verder gingen dan al werd gevreesd. De VS die zich terugtrekken uit het klimaatakkoord van Parijs en de Wereldgezondheidsorganisatie? Dat was nog te voorspellen. Maar een nieuwe president die de Golf van Mexico met één pennestreek herdoopt tot de Golf van Amerika en het heeft over het „terugnemen” van het Panama-kanaal – dat is het soort expansiedrift waarvan de vrije wereld lang gevrijwaard leek te zijn en die eerder past bij de negentiende eeuw.
In de uren na zijn inauguratie tekende Trump tientallen decreten met mogelijk verstrekkende gevolgen. Door de rechten van transgenders en non-binaire personen ging op papier een dikke streep: er zijn wat Trump betreft alleen mannen en vrouwen, en niets daar tussenin. Het geboorterecht moet van Trump op de schop: op Amerikaans grondgebied geboren worden, betekent niet langer automatisch recht op het staatsburgerschap. Van veel decreten moet blijken of ze meteen ten uitvoer kunnen worden gebracht, wegens bureaucratische of juridische hordes. De ‘noodtoestand’ uitroepen over de zuidelijke grens, om migranten massaler te kunnen uitzetten, is niet zomaar iets wat in één dag geregeld is.
Hoewel het bij Trump nooit helemaal duidelijk is wat hij wel en niet meent, lijkt hij ditmaal de remmen los te willen gooien. En de toon is niet alleen messcherp; de gevolgen ervan zullen lang doordreunen, aangezien slecht voorbeeld doet volgen, en de internationale orde nog vele jaren last zal hebben van Trumps simplistische logica, ook als het allemaal wel blijkt mee te vallen.
Lees ook
Donald Trump wil door de internationale porseleinkast denderen: welkom in de nieuwe wereldorde
Zijn voorganger Biden verleende kort voor de inauguratie ‘preventief’ gratie aan naaste familieleden, maar ook aan een trits beleidsmakers die niets verkeerds hebben gedaan, behalve dat ze in het verleden Trump zijn zin niet hebben gegeven en nu zijn toorn moeten vrezen. Hoe diep Trumps rancune gaat, bleek wel toen na de inauguratie het portret van door hem gehate topmilitair Mark Miley uit het Pentagon werd verwijderd. Zelf verleende Trump gratie aan 1.500 veroordeelden en verdachten rond de door hem aangemoedigde bestorming van het Capitool begin 2021 waarbij meerdere agenten en aanhangers om het leven kwamen. Samengevat: wie de democratie aanvalt komt op vrije voeten. Wie haar verdedigt, moet vrezen voor vervolging.
Een rechtsstaat is zo stevig als de mensen die haar beschermen en verdedigen, maar het verzet maakt een murw geslagen indruk. Een demonstratie afgelopen zaterdag bracht weinig volk op de been, en veel minder dan in 2017, toen Trumps eerste termijn begon met massale betogingen. Procederen tegen Trumps decreten kan en zal ongetwijfeld ook volop gebeuren, maar het is lastiger geworden, door Trumps grip op het Hooggerechtshof. Ambtenaren dan? Kunnen die nog ergens een stokje voor steken? Waarschijnlijk niet. Trump heeft lessen geleerd uit zijn vorige termijn, en in deze decreten is de ruimte voor ambtelijke bezwaren doelbewust en ‘preventief’ sterk ingeperkt. De stresstest van de Amerikaanse rechtsstaat begint kortom nu, en het belooft een lange tocht door de woestijn te worden.
