Overheidsfinanciën in gevaar door sterk verouderde ict van fiscus

Grote delen van de overheidsfinanciën lopen binnen drie jaar gevaar door de ernstig vertraagde vernieuwing van cruciale ict-systemen bij de Belastingdienst. Dat hebben externe ict-deskundigen geschreven die deze vernieuwing onderzochten. Zij bevestigen interne analyses door de Belastingdienst, die in handen zijn van NRC. De continuïteit van de belastingheffing staat op het spel, nu de Belastingdienst er volgens de deskundigen niet in lijkt te slagen verouderde technologie op tijd te vervangen.

Het gaat om de systemen voor loonheffing, waarmee de Belastingdienst jaarlijks meer dan 150 miljard euro aan belastingen en premies voor volks-, werknemers- en zorgverzekeringen binnenhaalt. Dat is bijna de helft van de totale rijksinkomsten. Ook het systeem voor de inkomstenbelasting loopt gevaar. Op basis hiervan komt jaarlijks zo’n 20 miljard binnen en keert de Belastingdienst miljarden aan burgers uit.

Lees ook: De toestand bij de Belastingdienst is kritiek

Het zogeheten platform Cool:Gen, waarop de belangrijkste ict-systemen voor de loon- en inkomstenheffingen draaien, wordt vanaf eind 2026 niet meer technisch ondersteund. Het is daarom „noodzakelijk” dat deze systemen „vóór 2027 vervangen worden”, staat in een interne nota die staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit, CDA) in juli vorig jaar ontving.

Bij het niet tijdig vervangen van de oude software bestaat het risico dat er onoplosbare fouten of storingen in het systeem ontstaan. „Dan heeft dit tot gevolg dat de Belastingdienst geen belastingaanslagen meer bij de belastingplichtige kan opleggen en dat niet geïnd kan worden”, waarschuwen ambtenaren. Daarnaast zijn „wetswijzigingen op de inkomensheffing niet meer mogelijk”.

‘Zeer groot risico’

Adviesbureau CapGemini – dat in opdracht van de Belastingdienst onderzoek deed naar het kabinetsplan voor een vernieuwde vermogensbelasting in Box 3 – noemde de problematische vervanging van deze verouderde technologie voor het heffen van de inkomstenbelasting een „zeer groot risico”. In augustus schreef het bedrijf dat de vervanging van de oude systemen een jaar vertraagd was. „Het risico bestaat dat door nog verdere vertraging, de deadline voor volledige uitfasering […] onhaalbaar wordt. […] Een gevolg hiervan is dat de heffing van de inkomstenbelasting in gevaar komt, omdat bijvoorbeeld systeemfouten niet (tijdig) opgelost kunnen worden.”

De vernieuwing van het systeem voor loonheffing kampt met een vergelijkbaar probleem. Deze was „vrijwel stilgelegd”, zo schreef het Adviescollege ICT-toetsing afgelopen juli aan staatssecretaris Van Rij. Vanwege mismanagement bevond de vernieuwing „zich na anderhalf jaar in feite nog in de opstartfase […] Wij verwachten dan ook dat het programma niet in staat is om Cool:Gen voor 2027 te vervangen.” Volgens het Adviescollege, dat het kabinet adviseert bij grote ict-projecten, kwam daardoor de continuïteit van de loonheffingen „in gevaar”.

Al in 2020 waarschuwde de Belastingdienst het ministerie van Financiën

Van Rij stelde in een reactie de conclusies van het Adviescollege „grotendeels” te herkennen. Maar de Belastingdienst voert verbeteringen door en heeft er volgens hem „vertrouwen in dat de doelstellingen in 2027 worden gerealiseerd”. Het ministerie van Financiën slaagde er niet in binnen twee dagen op verdere vragen van NRC te reageren.

De Belastingdienst waarschuwde het ministerie van Financiën al in 2020 dat de ict-systemen binnen de loonheffing dringend gemoderniseerd moesten worden, blijkt uit interne stukken. Het uitblijven daarvan zou „impact hebben op de continuïteit van de overheidsfinanciën en van cruciale gegevensstromen”.

Arbeids- en uitkeringsgegevens

Het belang van de zogeheten loonaangifteketen, waar de sterk verouderde ict-systemen een cruciale rol in spelen, valt niet te onderschatten. De overheid omschrijft het zelf als „dé financiële en gegevensaorta van de Nederlandse samenleving”, omdat hier jaarlijks 30 miljard gegevens worden verzameld. Het gaat bijvoorbeeld om alle arbeids- en uitkeringsgegevens van 13 miljoen burgers, die ook weer worden gebruikt door honderden andere publieke en private organisaties, waaronder het UWV en het Centraal Bureau voor de Statistiek.

De uitblijvende vernieuwing is niet alleen een technisch of financieel probleem. De uitvoering van belangrijke politieke wensen loopt er ook door vast – zoals de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers, of het invoeren van een belasting op werkelijk rendement van grote vermogens.

Lees ook: Hersteloperatie Toeslagen niet eerder klaar dan eind 2026

In de interne nota die Van Rij kreeg, stond dat het ondanks alle vertraging nog wel de planning was om voor eind 2026 klaar te zijn met het vervangen van de oude software. Maar in die nota staat ook dat vanwege de krapte op de arbeidsmarkt „de ambitie om achterstanden in te halen op een later moment moet worden bijgesteld”.

Volgende week ontvangt de Tweede Kamer een technische briefing over de stand van de ict bij de Belastingdienst. Van Rij was eerder van plan in aanloop naar deze briefing een Kamerbrief te sturen over de ict, maar heeft dit nu uitgesteld tot na de briefing.