N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Coldcaseteam De gemeente gaf een ton subsidie aan het verguisde onderzoek Het verraad van Anne Frank. Terugvorderen lukt niet. Of toch wel?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96793013-98b5c8.jpg)
Fotocollectie Anne Frank Stichting
Nee, „de schoonheidsprijs verdient het niet”, zo gaf de Amsterdamse wethouder Shula Rijxman (ICT en Digitale Stad, D66) afgelopen week toe in de gemeenteraad. Ze wil opnieuw laten onderzoeken of de gemeente de 100.000 euro subsidie kan terugvorderen die werd verstrekt aan het omstreden onderzoek naar het verraad van het Achterhuis – een zaak die het stadsbestuur nu opnieuw in verlegenheid brengt.
In januari 2022 wees een ‘coldcase-team’ onder leiding van een gepensioneerde FBI-agent de notaris Arnold van den Bergh aan als de vermoedelijke verrader van Anne Frank en haar familie, in augustus 1944. Al gauw werd duidelijk dat het bewijs ondeugdelijk was en Van den Bergh onterecht was beschuldigd. Het boek over het onderzoek, Het verraad van Anne Frank, werd na hevige kritiek van historici uit de handel genomen door de Nederlandse uitgever.
Subsidie terugvorderen
Amsterdam droeg financieel bij aan het verguisde onderzoek: in 2018 gaf de gemeente een ton subsidie aan Proditione Media, het bedrijf dat de commerciële uitbating van het project coördineerde. Enkele weken na de publicatie van het boek distantieerde het gemeentebestuur zich van de conclusies en beloofde te onderzoeken of het geld kon worden teruggevorderd. Helaas zijn hier „geen juridische gronden” voor, zo meldde wethouder Rijxman onlangs: de onderzoekers hadden voldaan aan de afspraken met de gemeente.
Alleen, de juristen van de gemeente hebben nauwelijks onderzoek gedaan, zo moest Rijxman afgelopen donderdag toegeven tijdens een debat in de gemeenteraad. Haar conclusie dat het terugvorderen van de 100.000 euro niet mogelijk is, bleek gebaseerd op één „mondelinge” mededeling van een ambtenaar, aldus Rijxman. „En dat is nalatig van mij.”
Wáárom er in een jaar tijd amper iets is uitgezocht door de juristen, is minstens zo pijnlijk voor de gemeente: er blijken simpelweg geen afspraken op papier te staan met het coldcaseteam. De subsidie werd verstrekt op basis van een projectopzetje van drie pagina’s, zo blijkt uit beantwoording van vragen van raadslid Diederik Boomsma (CDA). De gemeente vroeg de onderzoekers nooit om een begroting of gedetailleerde onderzoeksopzet, erkent de woordvoerder van Rijxman. Op die subsidieaanvraag prijkten bovendien ten onrechte de namen van enkele prominente historici als ‘lid’ van het onderzoeksteam, zo bleek al eerder.
De gemeente Amsterdam vroeg coldecaseteam nooit om een onderzoeksopzet
Kenners van de Jodenvervolging in Nederland haalden na de publicatie van Het verraad van Anne Frank de conclusies van het onderzoeksteam vrijwel direct onderuit. Voor het cruciale punt in de redenering – de adreslijsten van onderduikers, waar Van den Bergh als lid van Joodse Raad over beschikt zou hebben – is nergens bewijs te vinden, zo stelden zij.
Bij het verstrekken van de bijdrage was het de gemeente Amsterdam er vooral om te doen dat het project „innoverend in de archiefwereld” was, zo zei Rijxman tegen de gemeenteraad: het coldcaseteam beloofde om in ruil voor subsidie hun volledige onderzoeksdatabase over te dragen aan het Stadsarchief van Amsterdam. Uit interne stukken die eerder openbaar zijn gemaakt na een verzoek op de Wet open overheid (Woo) blijkt echter dat de gemeente volledig op de hoogte was van de plannen van Proditione Media om het onderzoek commercieel te gelde te maken, onder meer met een in 35 landen te verschijnen boek en een Engelstalige documentaire.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/02/web-1002binanne.jpg)
Lees ook: Politie onderzoekt projectie met antisemitisch karakter op Anne Frank Huis
Het subsidiebesluit werd genomen door de vorige wethouder met de portefeuille Digitale Stad, Touria Meliani (GroenLinks). In het debat met de raad distantieerde Rijxman zich met zoveel woorden van haar voorganger: de manier waarop het besluit destijds is genomen „is niet waar ik als wethouder voor sta”, zo zei ze. „Het kan gewoonweg niet. […] Had ik die keuze gemaakt? Nee.”
Rijxman heeft de raad nu een second opinion beloofd, om te kijken of het geld alsnog kan worden teruggehaald van het coldcaseteam. Raadslid Boomsma hoopt dat dit onderzoek ook uitwijst „hoe het in godsnaam mogelijk is dat er op basis van één mail een ton aan subsidie is verstrekt”.
Ongeloofwaardig
Ook de kleindochter van notaris Van den Bergh, Mirjam de Gorter, eist meer duidelijkheid van het gemeentebestuur. Het is haar „volstrekt onduidelijk wat het zogenaamde onderzoek” naar de subsidieverstrekking inhield, zo schrijft ze deze week in een brief aan wethouder Rijxman. De eerdere conclusie dat het geld niet kan worden teruggevorderd, vindt ze „op zijn minst ongeloofwaardig”.
In haar brief wijst De Gorter er ook op dat de gemeente Amsterdam in de Engelstalige editie van Het verraad van Anne Frank nog steeds wordt opgevoerd als schenker van een „genereuze tegemoetkoming” aan het onderzoek, wat volgens haar bijdraagt aan „officiële legitimatie van suggestieve beweringen”.
De initiatiefnemers van het coldcaseteam, journalist Pieter van Twisk en filmmaker Thijs Bayens, hebben altijd vastgehouden aan hun conclusies.
Correctie (15 februari 2023): In het fotobijschrift stond ten onrechte de moeder en zus van Anne Frank op de foto stonden. Het bijschrift is aangepast.
