‘Lynch is de curator van de nachtmerrie.’ Reacties van Nederlandse filmmakers op overlijden David Lynch

Posted on January 17, 2025 by admin

Filmmaker Martin Koolhoven stond in het Amsterdamse Eye Filmmuseum een film in te leiden toen zijn „telefoon in zijn broekzak maar niet ophield met buzzen”. Zo hoorde hij op donderdag 16 januari met vertraging dat David Lynch was overleden. Koolhoven is een van de Nederlandse regisseurs voor wie het surrealisme en het fantastische van Lynch van grote invloed waren op zijn ontwikkeling als maker en producent. Van de droomlogica in Koolhovens vroege dubbelgangersfilm AmnesiA (2001) tot de neo-noir stijl die „belangrijk wordt in zijn misdaadfilm Emerald Butterfly” (nu in productie), die zich afspeelt in het Indonesië op de drempel van de onafhankelijkheid.

Koolhoven: „Er zijn maar weinig regisseurs met zó’n eigen stijl, zó’n eigen wereld. En dat is een wereld waar ik me graag in begeef. De Nederlandse acteur Carel Struycken die speelde in de door Lynch geregisseerde tv-serie Twin Peaks (1990-91, 2017) beschreef zijn manier van regisseren ‘alsof iedereen gehypnotiseerd was op de set’, en zo voelt het voor de toeschouwer ook. Er is een soort bezwering. Je komt in een trance, er gebeuren allerlei dingen die de logica tarten, maar die je wel pikt, omdat het gaat om het gevoel dat dat oplevert.”

Hij geeft als voorbeeld Lost Highway (1997), waarin een ter dood veroordeelde man halverwege in een compleet ander personage (gespeeld door een andere acteur) verandert: „Toen ik die voor het eerst zag, ben ik hem meteen weer gaan kijken. Ik kon gewoon niet geloven dat je daar als filmmaker mee wegkwam. Tot je ontdekt dat het waarschijnlijk de bedoeling is dat je je gaat voelen alsof je zélf uit meerdere persoonlijkheden bestaat.”

Still uit **Lost Highway** (1997), met actrice Patricia Arquette.

Onderbewustzijn

Voor Ena Sendijarevic (Sweet Dreams, 2023) was Lynch’ onttakeling in Mulholland Drive (2001) van een jonge vrouw die een filmster wil worden en terechtkomt in het duistere onderbewustzijn van Hollywood zo’n openbaring: „Ik wist niet wat ik zag. Ik snapte er niets van. Maar het klopte precies. Hij maakte films die zoveel meer zijn dan plot en efficiënt realisme.”

„Je wordt als maker te vaak beloond voor zo veilige mogelijke films”, ziet ze, „en hier was iemand die stijlvolle, enigmatische films maakte in het hol van de leeuw van Hollywood, en die daarmee het surrealisme naar de mainstream bracht omdat hij daar ook nog eens een groot publiek mee aansprak. Hij was natuurlijk veel meer dan filmmaker, maar ook schilder, en kunstenaar. En dat bracht hij mee die industrie in, en liet zien dat film ook kunst kan zijn. En dat kunst grappig, spannend en absurd kan zijn. En dat dat iets is om te verdedigen.”

„Als je zijn werk ziet, dan denk je: ‘Zie je wel, het kan wel’”

Sporen

Michael Middelkoop maakte afgelopen jaar zijn speelfilmdebuut met het op Prime Video uitgebrachte Dit is geen kerstfilm. Zelfs daarin zijn de invloeden van Lynch herkenbaar in scènes van performancekunstenaars in een galerie. Maar vooral in zijn eerdere korte films Cronos (2012) en Trauma Porn Club (2024) zijn de sporen van de meester zichtbaar. Middelkoop heeft net even lunchpauze van de persdag van zijn nieuwe film Straatcoaches vs Aliens (vanaf 13 februari in de bioscopen) en herinnert zich hoe ook hij voor het eerst Mulholland Drive uit de videotheek haalde: „Lynch is de curator van de nachtmerrie. Met name die scène waar iedereen naar verwijst, van die twee mannen die in een diner zitten, naar buiten gaan en waar dan opeens een monsterachtige figuur in een steegje opduikt, dat zijn iconische beelden.”

„Elke jongen gaat door een Spielberg- en een Tarantino-fase”, beschrijft hij zijn wording als maker. „Maar hier was opeens iemand die je meesleurde in een halfslaapstand tussen realiteit en fantasie, die het gevoel van angst wist te vatten in filmbeelden. Mijn eerste film Cronos was mijn black cinema-hommage aan Eraserhead (1977). Maar met name Trauma Porn Club is heel erg schatplichtig aan die subjectieve, liminale staat die Lynch in zijn films weet op te roepen.”

Acteur Kyle MacLachlan in een scene van de tv-serie **Twin Peaks**.

Stormram

Zowel Koolhoven als Sendijarević en Middelkoop noemen het belang van Lynch in het filmmaakproces; hij was iemand die regisseurs zelfvertrouwen kon geven. Koolhoven: „Hij was opeens iemand die na het floppen van Dune (1984) zijn halve salaris in zijn film investeerde en final cut, eindzeggenschap over de montage bedong. Dat bleek dus ook te kunnen.”

Column | Burn-outangst

admin
January 18, 2025
0

Dus Israël stemt een beetje chagrijnig in met een voorlopige wapenstilstand met Hamas. Voor hoelang? Hoelang is een Chinees. Ik vraag me af of je erop kunt gokken. Dat zou grappig zijn: dat je bij de bookmakers mag wedden over de duur van de wapenstilstand. En dat je ook mag zeggen wie er volgens jou als eerste weer met zijn supersonische Cobra’s gaat gooien.

Wat je ermee kan winnen? Geld natuurlijk. Dat snap ik zelfs. En als je heel veel geld inzet, dan krijg je heel veel geld uitbetaald. Dat lijkt me heerlijk om kinderlijk blij te zijn omdat deze bijna tachtigjarige oorlog weer in alle hevigheid losbarst. Je kijkt op je telefoon en roept keihard ‘yes’! Je belt je geliefde met de mededeling dat je een exquis sterrenrestaurant hebt gereserveerd. ’s Avonds drink je aan een met damast gedekte tafel een schitterende Château Petrus 1995 op je welverdiende succes. Welverdiend? Ja, zoveel mazzel heb je nou ook weer niet gehad in je leven.

Het lijkt me ook leuk om dan in dat restaurant een feministische Babygirl-discussie te voeren. Over het orgasmerecht van vrouwen in de overgangsklasse. Ik lees de artikelen hierover al weken met zoveel jongensplezier. Moet de doorgaans uitgeneukte echtgenoot dat allemaal regelen of is een viriele toyboy/werkstudent een betere optie? Hoeveel jongens zijn bereid om dit soort oude fietsklusjes te klaren?

Of ik de film gezien heb? Ja. Of ik net zoals veel soortgenoten omver geblazen werd door de behandeling van deze problematiek? Dat viel nogal mee. Ik vond het goed gefilmd en gespeeld, maar het geheel nogal achterhaald. Ik vrees dat ik er te oud voor ben. Of te slim. Te dom kan ook. Volgens veel vrouwen in mijn omgeving ben ik dat alle drie.

Ik koppel grachtengordelonderwerpen graag aan sterrenrestaurants omdat rijke mensen nou eenmaal andere problemen hebben dan de rest van de wereld. Laatst luisterde ik in een keurig café in Amsterdam-Zuid naar een meneer met burn-outangst. Heerlijk woord. Het kwam van zijn emotiecoach, die hij meer dan ooit nodig had. Hij sprak schaamteloos luid over het zorgvuldig willen afbouwen van zijn prozac pretpastilles omdat hij door die pillen moeilijk klaarkwam en makkelijk aankwam. Ik dacht: dan heb je er twee problemen bij. Moet de dosis dan niet juist verhoogd?

Ik las onderhand over de geopolitieke conflicten die nu spelen en de oorlogen die binnenkort gaan beginnen. Mijn krant vatte spontaan vlam door de beelden uit Los Angeles. Grappig dat men in de media meer bezig is met de brandschade aan de protserige paleizen van de filmsterren dan met de doodgewone huizen van de doodgewone mensen. Reinout Oerlemans is veilig en dat lucht op. En ik ben ook blij dat die relatie tussen dat maffe mokkel en Brad Pitt niet is doorgegaan. Anders was deze arme Française ook haar huis nog eens kwijt geweest.

Dit zijn trouwens wel de lekkere verhalen die het leven in deze mistige tijden draaglijk maken. Net als de koning die deze week bij de Belastingdienst op bezoek ging. Dit alles onder het motto: komen jullie niet naar mij dan kom ik wel naar jullie. Toen een roddeljournaliste aan Willy vroeg hoe het voor hem was om een keer een blauwe envelop te zien, reageerde ons staatshoofd alsof hij juist een complete zak blauwe diepvriesbessen van Albert Heijn had doorgeslikt. Hij verdween verbolgen in zijn limo.

Toch nog even terug naar Gaza. Ik ben geen oorlogsdeskundige, maar ik mag toch wel verbijsterd zijn als ik begrijp dat de Israëliërs nog tot de laatste seconde voordat het bestand officieel ingaat bombardementen blijven uitvoeren op de weerloze Gazanen? De overeenkomst gaat namelijk zondag pas in. Dus dan sta je volkomen in je recht als je tot die dag nog wat kleine kinderen wil doodgooien.

Een emotiecoach en pretpastilles. Daar ben ik aan toe. Ik snak er zelfs naar. Maar de vraag is of ik ze krijg. Ik ga mijn uiterste best doen en denk dat dat lukt. Wedden?

Wat vindt NRC | Het antwoord op de winst van Trump is openheid, verdraagzaamheid en redelijkheid

admin
January 18, 2025
0

Veel is de afgelopen maanden gezegd en geschreven over het gevaar dat een tweede presidentschap van Donald Trump met zich meebrengt voor de democratie en de Amerikaanse rechtsstaat. En zijn eerste woorden, benoemingen en daden nemen de grote zorgen over wat de VS en de wereld kunnen verwachten, niet weg.

Trump belooft zijn ambities waar te maken. De hoop is dat hij doelt op het verbeteren van de levens van al die miljoenen Amerikanen die in november opnieuw hun stem aan hem toevertrouwden. Die zich acht jaar geleden niet lieten wegzetten als ‘deplorables’ (dixit Hillary Clinton) of ‘garbage’ (Joe Biden). Die in Trump een verlosser zien, die zijn retoriek over onder meer de economie en immigratie zal omzetten in beleid.

Helaas lijkt Trump te doelen op het uitbreiden van zijn macht, op wraak op degenen die hem afvielen, op het uitschakelen van degenen die hem tegenspreken of simpelweg niet bevallen, en op het veranderen van die instellingen die de trias politica in balans houden. En al eerder bleek dat wat Trump zegt – hoe kwestieus, grof of onwaar dat ook is – daadwerkelijk is wat hij bedoelt. In tegenstelling tot zijn vorige presidentschap hebben hij en zijn naaste medewerkers zich nu bovendien beter voorbereid op de ambtstermijn.

Tot dit trumpisme en alle onvoorspelbaarheid die de aanstaande president met zich meebrengt, zullen de Amerikanen zich moeten verhouden, alsook de rest van de wereld. Duidelijk is dat de verkiezingsuitslag van 2016 geen eenmalige afwijking was. Zoals de voorkeur voor rechts-radicale en populistische partijen dat in Europa ook niet is.

De opdracht aan het midden, aan iedereen die de liberale vrijheden liefheeft die in de afgelopen eeuwen werden verworven, is niet te vervallen in bitterheid. Dat is helaas nog te vaak het zichtbare gevolg, ook in het Nederlandse parlement. Democratie is accepteren dat de kiezer een andere keuze heeft gemaakt.

Dergelijke acceptatie betekent niet dat er blijdschap hoeft te zijn. Vooral ook niet dat de eigen idealen opzij moeten worden geschoven – in tegendeel, geef er stem aan. Niet eens in de vier jaar, maar altijd. En blijf zonder omhaal je uitspreken tegen xenofobie, seksisme, racisme, en een gebrek aan respect en fatsoen.

Acceptatie betekent ook niet dat er moet worden meegegaan met het trumpiaanse frame dat democratie een zero sum-game is. In een tweepartijenstelsel kan dat zo lijken, zeker als de media de verkiezingen beschouwen als een race, een game bijna. Het is zorgelijk dat het Nederlandse meerpartijenstelsel ook steeds vaker zo wordt gezien.

Democratie is geen wedstrijd met één winnaar die vervolgens alleen voor zijn eigen trouwe achterban – of louter het miljoenen dollars donerende deel daarvan – iets verandert. Democratie is opkomen voor het héle volk, inclusief de achterban van de tegenstander en niet-kiezers, en juist voor minderheden die zichzelf niet kunnen beschermen. Democratie is opkomen voor de instituties die haar schragen: een vrije pers, een onafhankelijke rechtspraak, en een volksvertegenwoordiging die zonder last of ruggenspraak de macht kan controleren.

Het vraagt iets van de oppositie de komende jaren, in de VS en in Europa, om die democratie te beschermen. Dat begint met niet louter roepen dat de tegenstander niet deugt (want racist, misogyn, ophitser), maar oprecht nieuwsgierig te zijn naar de ander, naar waaróm de kiezer op Trump of op radicaal-rechtse leiders stemde.

Het is onverstandig om die kiezer weg te zetten als iemand die niet begrijpt hoe de economie werkt of de voordelen van migratie of een diverse samenleving niet snapt. Of erop te wijzen dat hij niet doorhad wat de gevolgen van nog eens vier jaar Trump zullen zijn. Trump was geen wild card, zoals in 2016. De kiezer wist ditmaal waarvoor hij koos.

Het liberale midden zal niet alleen moeten luisteren naar zorgen – dat is makkelijk en was een halfzachte oplossing van de afgelopen decennia – maar zal met een stevig antwoord moeten komen over hoe het leven van de kiezer eruit kán zien, die zorgen in acht nemend. Zonder moralisme te prediken, en door het grenzeloze vertrouwen in het eigen gelijk opzij te zetten.

Andersom wordt ook wat gevraagd van degenen die zich tegen beter weten in hebben laten leiden door desinformatie, en er voor kiezen om níet nieuwsgierig te zijn, alleen geïnteresseerd te zijn in het eigen lot.

Het vraagt kortom om openheid, om verdraagzaamheid, en om redelijkheid. Ouderwetse negentiende eeuwse liberale begrippen wellicht, maar wel die er anno 2025 nog toe moéten doen.