In het vrijstaande huis aan de rand van Bokkos, een stadje 300 kilometer ten oosten van hoofdstad Abuja, waar Lot en zijn gezin jarenlang woonden, verblijft hij nog maar bij uitzondering, en alleen overdag. Sinds in de nacht van 3 op 4 oktober 2023 zes gewapende mannen de woning binnendrongen en hem ontvoerden, voelt niemand zich er meer veilig. „We slapen er nooit meer,” vertelt Lot, die evenals andere bronnen in dit artikel niet met zijn volledige naam in de krant wil. Kidnappers zouden desnoods muren afbreken en betraliede ramen met rotsblokken inrammen om hun slachtoffers te bereiken, vertelt hij.
De 43-jarige Lot is geen uitzondering. Volgens een recent rapport van het Nigeriaanse Nationale Bureau voor Statistiek (NBS) waren er tussen mei 2023 en april 2024 in Nigeria 2,2 miljoen ontvoeringen, en trof het fenomeen ruim 3 procent van de huishoudens.
Afgelopen maandag kwam een Nederlandse expat in de Niger-Delta om het leven toen zijn konvooi op de vlucht sloeg voor potentiële kidnappers. De algemeen directeur van een lokale cassavemeelfabriek belandde met zijn auto in een rivier en kon niet op tijd gered worden. Het incident is tekenend voor het olierijke gebied in Nigeria waar ontvoeringen sinds jaar en dag een probleem zijn voor buitenlandse werknemers. Maar het zijn vooral gewone Nigerianen die risico lopen te worden ontvoerd.
Hoewel statistieken in Nigeria notoir onbetrouwbaar zijn – de laatste geloofwaardige volkstelling dateert uit de jaren zestig en een actuele burgeradministratie ontbreekt – is het duidelijk dat ontvoeringen steeds wijder verspreid zijn in het West-Afrikaanse land. Van individuele gevallen zoals Lot, tot hele dorpen – op 8 december nog werden minimaal vijftig bewoners uit Kakin Dawa in de noordelijke deelstaat Zamfara ontvoerd – inmiddels kent Nigeria een losgeldindustrie. „Kidnapping is big business in Nigeria. Iedereen kent wel iemand die slachtoffer is geweest”, verklaart Lot.
Hij doet zijn verhaal vanaf de maïsgele sofa in de ruime woonkamer van zijn voormalige woonhuis waar hij speciaal voor dit video-interview naartoe kwam. Het is er rustiger dan in de tweekamerflat waar de familie na zijn vrijlating naartoe verhuisde in het centrum van Bokkos, in de hoop tussen de mensen veiligheid te vinden.
Met de handen op de rug gebonden met de draad van een telefoonoplader moest Lot toehoren hoe telefonisch over hem werd onderhandeld
Blikjes energydrink
Lot beschrijft hoe zijn ontvoerders zich na een nachtelijke moddertocht door de maïsvelden met hem verstopten in een klaslokaal van een basisschool op het platteland. Daar eisten ze dat hij telefoonnummers aanwees van voor hem belangrijke contactpersonen – de overvallers hadden erop gestaan dat zijn mobieltje mee ging. Met de handen op de rug gebonden met de draad van een telefoonoplader moest Lot toehoren hoe telefonisch over hem werd onderhandeld. „Ze sloegen me als ze het bedrag te laag vonden, en dreigden me ergens dood achter te laten”, herinnert hij zich.
De volgende avond om tien uur werd hij vrijgelaten, nadat iemand de afgesproken geldsom in een plastic zak had afgeleverd. De ontvoerders eisten aanvankelijk 30 miljoen naira (zo’n 18.000 euro) maar namen uiteindelijk genoegen met 600.000 (370 euro), drie blikjes energydrink, een cola en drie pakken biscuitjes. Het bedrag, een vermogen voor de kleine handelaar in kunstmest, werd door zijn broers ingezameld bij familie en vrienden.
Dit is een bekende strategie van hedendaagse ontvoerders in Nigeria, zegt veiligheidsanalist Confidence MacHarry van het Nigeriaanse consultancybedrijf SBM Intelligence. Het zijn niet alleen meer rijke mensen die doelwit zijn, maar iedere Nigeriaan is een potentieel slachtoffer. „Kidnappers maakt het niet uit of je zelf geld hebt, als je maar mensen kent die voor je willen betalen. Ze beginnen met harde onderhandelingen over miljarden naira’s, en zakken dan tot een paar miljoen en eisen daarnaast eten of een motorfiets.”
De lokale munt verkeert al jaren in een vrije val en verloor afgelopen jaar weer meer dan de helft van zijn waarde. De daaruit voortvloeiende inflatie – een brood kost vandaag vier keer zoveel in naira als een jaar geleden – was funest voor de koopkracht van de gemiddelde Nigeriaan. De peilloze armoede is een deel van het probleem, zegt MacHarry. „De economie staat er beroerd voor en mensen zijn radeloos.”
SBM Intelligence bracht vorig jaar een rapport uit over de economie achter de kidnapindustrie. Het fenomeen is niet nieuw in Nigeria, zegt MacHarry, de industrialisering ervan wel. Aanvankelijk waren het rebellen in de olierijke Niger-Delta die expat-medewerkers van internationale oliebedrijven ontvoerden om hun eisen kracht bij te zetten. Steeds vaker werd ook losgeld geëist, totdat de ontvoeringen uitgroeiden tot een verdienmodel. De oliemultinationals namen steeds stringentere veiligheidsmaatregelen en trokken een groot deel van de buitenlanders werknemers terug uit de Delta. „Toen de expat-werkers vertrokken, veranderde de aanpak en verplaatste de criminele aandacht zich naar Nigeriaanse doelwitten.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126680891-1a6528.jpg|https://images.nrc.nl/TEgVOHRjdyeyXvt8Oe9AcrAfbrY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126680891-1a6528.jpg|https://images.nrc.nl/B_DtdqmcNIsiGbJEP6ZnHY2kxR8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126680891-1a6528.jpg)
Vanaf 2012 kwam het fenomeen steeds vaker voor in het noordoosten van het land, met de opkomst van de jihadistische groepering Boko Haram, die hele groepen mensen kidnapte en meenam naar de bossen. De 276 ontvoerde schoolmeisjes van Chibok in 2014 zijn daarvan het bekendste voorbeeld. Het afgelopen decennium ontvoerde Boko Haram duizenden burgers, en werden betalingen van losgeld een belangrijke inkomstenbron voor de groep. Dit model waaide vervolgens over naar grote delen van Nigeria waar herders en boeren om iedere stukje grond kijven en sommige veehoeders overgingen tot geweld en kidnappings. Inmiddels spreken de Nigeriaanse autoriteiten van bandieten die zonder politieke agenda of aanzien des persoons toeslaan in het hele land. Volgens de NBS is het gemiddelde losgeldbedrag per geval zo’n 2,7 miljoen naira (ongeveer 1.700 euro).
Nauwelijks aangifte
De problemen zijn het grootst buiten de grote steden en in de rurale gebieden, en het noordwestelijke en verreweg armste deel van het land is het meest getroffen. Het SBM-rapport citeert lagere cijfers dan het Nationale Bureau voor Statistiek, en telde tussen juni 2023 en juni 2024 ruim 7.500 ontvoeringsslachtoffers. Dat komt omdat SBM alleen uitging van de ontvoeringen die het nieuws haalden, zegt MacHarry, terwijl de NBS een steekproefsgewijze enquête hield onder Nigeriaanse huishoudens verspreid over het land. „Van de meeste gevallen horen we niet eens. Nigerianen doen nauwelijks aangifte. Ze verwachten geen heil van de autoriteiten.”
Lot ging wel naar de politie, maar na zijn aangifte heeft hij nooit meer iets gehoord. „Ik stelde voor dat ze de coördinaten van mijn telefoon zouden natrekken zodat ze hun schuilplaats zouden vinden. Maar zelfs dat is niet gebeurd.” Zoals bij zoveel zaken in Nigeria, hebben de burgers het gevoel dat ze volledig op zichzelf zijn aangewezen. „Als je wordt gekidnapt, is dat je eigen wahala”, verklaart Lot. Je eigen probleem.
Ik had geregeld drie geweren op mijn hoofd. Ik dacht verschillende keren dat mijn laatste uur geslagen had
„In Nigeria zorgen politici alleen voor zichzelf. Wat er met gewone mensen gebeurt, interesseert ze niet”, verklaart John, een 39-jarige aannemer die in 2021 uit zijn woning in Jos werd ontvoerd onder de ogen van zijn vrouw Folasade en twee van hun kinderen. Jos is de hoofdstad van de deelstaat Plateau: een vruchtbare, hooggelegen plattelandsstreek met veel heuvels eromheen waarin daders snel kunnen verdwijnen. Ook hij kwam binnen 24 uur vrij nadat er losgeld was ingezameld (eis 12 miljoen naira of 7.500 euro, uiteindelijk betaald 2,8 miljoen of 1.700 euro). Ook bij hem ging de onderhandeling gepaard met mishandeling en bedreiging. „Ik had geregeld drie geweren op mijn hoofd. Ik dacht verschillende keren dat mijn laatste uur geslagen had.”
Nog altijd ondervindt hij de psychische gevolgen, zegt John. „Iedere nacht word ik rond 1 uur wakker, het tijdstip van de inval. En als ik vuurwerk hoor, krimp ik in elkaar.” Zijn vrouw die naast hem zit, heft haar rechterhand, waar een grillig litteken markeert waar een van de kogels haar die nacht trof. Ze werd ook in haar buik geschoten, en hun destijds driejarige zoon zag hoe de impact van het schot zijn moeder van de slaapkamerdeur de badkamer in slingerde, vertelt Folasade. „Giovanni is nooit meer de oude geworden. Mijn vrolijke kind is nu stil en teruggetrokken. En hij plast ook weer in bed.”
Ook na de aangifte op het politiebureau hoorde John nooit meer iets. Wel bezochten de kidnappers zijn huis een week later weer – niet ongebruikelijk in Nigeria – maar zijn buurman verjoeg de overvallers door in de lucht te schieten. Toen John vervolgens bij een ziekenhuisbezoek in de gang een van zijn ontvoerders herkende, durfde hij niets te zeggen: „Je weet nooit wie ze achter zich hebben.” Daarop besloten John en Folasade te verhuizen naar hoofdstad Abuja, de zetel van de regering. „Misschien dat we hier rustig kunnen slapen.”
Ontvoeringen als drug
De groeiende kidnappingsproblematiek lijken voor politici in Nigeria geen prioriteit omdat ze vooral geïnteresseerd zijn in hun eigen veiligheid, zegt analist MacHarry: „Het ontbreekt aan het besef dat als de burgers onveilig zijn, dat dan het hele land onveilig is.” Zolang dit niet doordringt tot de elite die zichzelf verplaatst met politie-escortes, ziet hij weinig hoop op verbetering.
Hij vreest juist dat de problemen erger zullen worden. „Ontvoeringen voor losgeld zijn als een drug. Als het straffeloos kan, vindt het steeds meer navolging.” Het merendeel van de ontvoeringen is succesvol en van de autoriteiten hebben de criminelen weinig te vrezen. MacHarry wijt het aan een onderbetaalde, onderbezette politiemacht die gevoelig is voor corruptie. „Voor geld knijpt de politie een oogje dicht, en verkopen ze zelfs hun wapens aan de bandieten.”
In 2022 vertelde een ontvoerde geestelijke van de methodistische kerk na zijn vrijlating hoe agenten bij iedere politiecontrole geld toegestopt kregen, waarnaar ze ongehinderd verder mochten. Dat jaar bleek ook dat de politie tienduizenden wapens kwijt was, inclusief 88.000 AK-47’s. Die duiken veelal op in de handen van overvallers.
In Nigeria heeft een groeiend aantal mensen niets te verliezen, besluit MacHarry. Daarnaast kampt Afrika’s meest bevolkte land met de grootste recessie in decennia en dreigt een kwart van de bevolking dit jaar volgens de Verenigde Naties 33 miljoen mensen honger te lijden. „Er is een gezegde dat wanneer je een hongerige jongeman laat jagen op een olifant, het altijd goed komt. Doodt hij de olifant: probleem opgelost. Doodt de olifant hem: probleem ook opgelost. Zo denken de kidnappers ook: zelfs als ik doodga, ben ik van de ellende af.”
In verband met de gevoeligheid van het onderwerp zijn op verzoek van de geïnterviewden niet hun volledige namen gebruikt. Alle namen zijn bekend bij de redactie.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133930261-88fbcb.jpg|https://images.nrc.nl/hH9Vnl4itqCAWuvq6C8UkstJfgM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133930261-88fbcb.jpg|https://images.nrc.nl/UiZ3nnPRThnfPg8wL8nECKQ74ds=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133930261-88fbcb.jpg)
