De NAVO lanceert een nieuwe operatie om de onderzeese kabels en leidingen in de Oostzee beter te beschermen tegen sabotage. In het kader van ‘Baltic Sentry’ zullen schepen, vliegtuigen en drones in het gebied patrouilleren.
Secretaris-generaal Mark Rutte maakte de verhoogde surveillance bekend na afloop van een bijeenkomst van noordelijke NAVO-bondgenoten in Helsinki. Terwijl regeringsleiders van onder andere Duitsland, Polen, Zweden, de Baltische landen en Finland recente sabotage-acties in de Oostzee bespraken, meldden Poolse media dat er een schip van de Russische schaduwvloot boven een gasleiding tussen Noorwegen en Finland cirkelde.
„We zullen alles doen om ervoor te zorgen dat we kunnen terugvechten, dat we kunnen zien wat er gebeurt en dan vervolgstappen nemen om herhaling te voorkomen”, zei Rutte. Hoeveel fregatten, marine-vliegtuigen en drones aan de missie zullen deelnemen, wilde Rutte niet zeggen. Duitsland kondigde alvast deelname aan de operatie aan.
Doortastende Finse aanpak
Rusland maakt gebruik van een ‘vloot’ van vaak oudere schepen die onder een buitenlandse vlag varen om westerse sancties te omzeilen. Die schepen hebben het nu ook gemunt op onderzeese infrastructuur. Recente incidenten worden nog onderzocht, maar, zei Rutte, er is genoeg „reden voor ernstige bezorgdheid”.
Schepen die in de buurt van onklaar gemaakte infrastructuur hebben gevaren, kunnen naar de territoriale wateren van een van de NAVO-kuststaten gedirigeerd worden en vervolgens onderzocht en eventueel opgebracht worden. Finland pakte op die manier de Eagle S. aan, nadat op Eerste Kerstsdag datakabels tussen Finland en Estland beschadigd waren. De doortastende Finse aanpak staat nu model voor de aanpak van toekomstige incidenten.
De landen spraken ook af te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om verdachte schepen aan te pakken. Rutte onderstreepte dat het zeerecht daarbij in acht genomen zal worden. Ook wordt onderzocht in hoeverre de vitale infrastructuur beter kan worden beveiligd, in hoeverre reserve-verbindingen nodig zijn en hoe eenmaal beschadigde leidingen snel kunnen worden gerepareerd.
Lees ook
Zeekabels zijn een aantrekkelijk doelwit en inspectie van verdachte schepen is vrijwel onmogelijk
De Finse president Alexander Stubb onderstreepte dat de NAVO steeds effectiever wordt. Een jaar geleden kon een schip na sabotage nog ontsnappen, in het najaar werd een schip gecontroleerd en in december werd een schip opgebracht. De Estse premier Kirsten Michal zei dat zijn land sinds afgelopen zomer 300 tankers gecontroleerd heeft waarvan er 62 geen verzekeringspapieren getoond hebben. Estse autoriteiten gingen bij zeven schepen aan boord.
Er varen dagelijks tweeduizend schepen door de Oostzee, aldus de Litouwse president Edgars Rinkevics. Het is waarschijnlijk ondoenlijk ze allemaal in de gaten te houden. De landen hopen dat er van extra surveillance en kordaat optreden een afschrikwekkende effect zal uitgaan en het aantal incidenten zal afnemen.
Vanuit de gesaboteerde Nordstream-gaspijpleidingen in de Oostzee is er 465.000 ton methaan naar de lucht ontsnapt. Het is veruit de grootste lekkage van het broeikasgas methaan tot nog toe. Dat hebben wetenschappers berekend in een studie die in Nature is gepubliceerd.
Via een aanslag met explosieven scheurden op 26 september 2022 drie van de vier Nordstream-pijpleidingen die aardgas van Rusland naar Europa transporteerden. Hoewel de pijpleidingen op dat moment niet operationeel waren, zaten ze wel vol met op druk gebracht gas. In de dagen daarna ontsnapte veel gas naar de lucht, te herkennen aan heftig geborrel aan het zee-oppervlak. Een internationale groep van 68 wetenschappers verzamelde allerlei gegevens om een zo goed mogelijke schatting te maken van de hoeveelheid ontsnapt gas.
Piek in concentratie
Zo simuleerden ze in een computermodel de scheuring van de pijpleidingen. Daarnaast verzamelden ze gegevens van metingen die waren gedaan vanaf zee, vanuit schepen en vliegtuigen, vanuit meettorens in onder meer Noorwegen en Zweden, en met satellieten. Zo konden ze achterhalen dat van het ontsnapte gas slechts een klein deel was opgelost in zee, en zich door golfwerking en wind had verspreid. In een aparte, tegelijk verschenen publicatie berekenen vijf van de onderzoekers dat in 14 procent van de Oostzee de concentratie methaan tijdelijk piekte, en tot vijf keer zo hoog was als normaal.
Veruit het meeste methaan ontsnapte naar de lucht. De onderzoekers komen uit op een hoeveelheid van 465.000 ton. Dat is veruit de grootste methaanlekkage tot nog toe. Het vorige record stond op 131.000 ton methaan, dat vrijkwam in de tweede helft van 2023, na een ongeluk bij een olie- en gasveld in Kazachstan, vlakbij de Kaspische Zee.
Hoewel er door de aanslag op de Nordstream-pijpleidingen in korte tijd enorm veel methaan vrij kwam, zetten de onderzoekers de lekkage in perspectief door het ontsnapte volume te vergelijken met de totale, door de mens veroorzaakte uitstoot van methaan in het jaar 2022. Het gaslek had een aandeel van 0,1 procent.
Veestapel en vuilstort
Lekkages van olie- en gaspijpleidingen zijn een belangrijke oorzaak van de toegenomen concentratie methaan in de lucht, naast bijvoorbeeld een groeiende veestapel en een toenemend aantal vuilstortplaatsen. In 2021 hebben onder meer de Verenigde Staten en Europa afgesproken dat in 2030 de wereldwijde, door de mens veroorzaakte uitstoot van methaan 30 procent lager moet liggen dan in 2020.
De nu gepubliceerde, uitgebreide analyse komt opvallend dicht in de buurt van de eerste grove schatting die drie Cypriotische onderzoekers in januari 2024 publiceerden in iScience. Ze verwerkten gegevens over onder meer gasdruk, gasinhoud van de leidingen, grootte van de scheuren in een model en kwamen uit op een lek van 478.000 ton. Het klimaateffect van het ontsnapte broeikasgas is volgens hen te vergelijken met de hoeveelheid CO2 die zou vrijkomen bij de productie van de cement voor het bouwen van 27 exemplaren van de 828 meter hoge Burj Khalifa-toren in Dubai.
Concertorganisator Friendly Fire en het Utrechtse poppodium Ekko gaan heel 2025 experimenteren met variabele ticketprijzen. Er komen drie verschillende prijzen waar de bezoeker zelf uit kan kiezen.
Naast de reguliere ticketprijzen kun je bij de door Friendly Fire georganiseerde concerten vijf euro meer betalen, maar ook vijf euro minder. Voor bijvoorbeeld het concert van De Toegift op 15 februari is de reguliere prijs 16,50 euro. Daarnaast kan de bezoeker kiezen voor 11,50 euro óf 21,50 euro. De show van rapper Dio op 21 maart kost 14 euro, 19 euro of 24 euro. Andere concerten met dit systeem zijn Rats on Rafts, Keenan Mundane, Knives en Nagasaki Swim. Het gaat dit jaar om alle shows die Friendly Fire organiseert in Ekko, en ook in de Utrechtse podia De Nijverheid, ACU en de Kromme Haring.
De initiatiefnemers schrijven in een persbericht dat ze willen onderzoeken of ze voor iedereen betaalbare concerten kunnen organiseren en zijn benieuwd of bezoekers bereid zijn vrijwillig meer te betalen om het concert toegankelijk te maken voor mensen die minder kwijt kunnen. Dat komt onder andere voort uit Friendly Fires angst dat artiesten Nederland overslaan omdat ze niet kunnen rondkomen met touren, omdat de toegangsprijzen te laag zouden zijn. „In een welvarend land als Nederland zijn er ongetwijfeld mensen voor wie het geen probleem is om 5 euro meer te betalen dan de reguliere prijs en een duurzame carrière van een artiest te ondersteunen”, zegt boeker Pien Feith van Friendly Fire in het persbericht. „Zo hopen we shows van interessante artiesten mogelijk te maken die anders niet plaatsvinden en deze ook toegankelijk te maken voor mensen met een bescheiden inkomen.”
Geen ‘dynamic pricing’
Ekko-programmeur Dirk Baart schrijft: „Veel van onze gesprekken over ticketprijzen zijn op dit moment gebaseerd op aannames. Met deze pilot willen we een jaar lang onderzoek doen naar die aannames, zodat we beter zicht krijgen op wat de ontwikkeling van ticketprijzen daadwerkelijk betekent voor artiesten, bezoekers en zalen.”
Lees ook
Meer bezoekers, meer inkomsten, maar toch hebben poppodia het moeilijk
Het gaat hier niet om ‘dynamic pricing’, het systeem waarbij de ticketprijzen automatisch omhoog gaan als de vraag stijgt. De prijzen hier staan vast. De lagere en hogere tickets zijn wel beperkt beschikbaar. Zo zijn er voor concerten in Ekko naast 235 reguliere tickets 20 minder te besteden, en 20 meer te besteden beschikbaar. De aantallen kunnen gedurende de pilot worden aangepast.
Friendly Fire is onder meer organisator van festival Best Kept Secret, waar dit soort tickets nog niet wordt aangeboden. Wel kan een beperkt aantal onder de 21 een ticket met gereduceerd tarief kopen.
Van vissen tot libellenlarven en inheemse krabben: bijna 25 procent van de wereldwijde zoetwaterfauna wordt met uitsterven bedreigd. Die conclusie trekt een groot, internationaal team van ecologen deze week in Nature, op basis van gegevens van zo’n 23.500 verschillende soorten. Tot de belangrijkste bedreigingen behoren vervuiling, landbouw, de aanleg van dammen en de introductie van invasieve exoten.
Als het over biodiversiteitsverlies gaat, ligt de nadruk vaak op de situatie aan land. Toch is de situatie in zoetwaterecosystemen minstens zo schrijnend: maar liefst 35 procent van de wetlandgebieden (met daarin onder meer meren, vennen, rivieren, veengebieden en moerassen) is tussen 1970 en 2015 verdwenen – het tempo van die achteruitgang lag drie keer zo hoog als het tempo waarin bosgebieden het veld moesten ruimen. Van de overgebleven wetlandgebieden staat tweederde nog altijd onder druk. Van alle rivieren wereldwijd kan eenderde niet geheel vrij meer stromen, bijvoorbeeld door de aanleg van dammen. En dat terwijl die zoetwaterecosystemen maar liefst 10 procent van alle bekende soorten herbergen (waaronder de helft van alle vissoorten).
Rode Lijst
Hoe het met de planten- en diersoorten in een ecosysteem gaat kan op verschillende manieren worden bepaald. Eén van de bekendste methoden is de Rode Lijst van natuurorganisatie IUCN. Daarop wordt aangegeven binnen welke categorie een soort valt: variërend van niet-bedreigd tot kwetsbaar, bedreigd, ernstig bedreigd of zelfs uitgestorven. Van onder andere zoogdieren, amfibieën en vogels is al goed in kaart gebracht wat de Rode Lijst-status is. Maar goede gegevens voor veel zoetwatersoorten (naast vissen, krabben en kreeften onder andere ook libellen, waarvan de larven in of vlakbij het water leven) ontbraken vooralsnog.
Daar hebben de onderzoekers in het huidige artikel verandering in gebracht. Voor in totaal 23.496 zoetwaterdieren bepaalden ze de Rode Lijst-status, onder andere door te kijken hoe groot de populatieafnames voor de desbetreffende soort zijn en hoe wijdverspreid de soort voorkomt. De assessments die ze voor hun analyse gebruikten zijn de afgelopen twintig jaar uitgevoerd met hulp van meer dan duizend experts.
Het zoetwaterkreeftje Procambarus orcinus is ernstig bedreigd en leeft in slechts enkele grotten in de Verenigde Staten. Foto Keith A. Crandall en C. Riley Nelson
Zoetwatersoorten
Zo kwam naar voren dat 24 procent van de zoetwatersoorten met uitsterven bedreigd is. Vooral vissen lopen risico. Ter vergelijking: ook van de op het land levende viervoeters wordt pakweg een kwart met uitsterven bedreigd. Een verschil is wel dat er van nog eens 23 procent zoetwatersoorten te weinig gegevens bekend zijn om een status te bepalen. Bij de viervoeters is dat slechts 10 procent. In potentie zou het percentage bedreigde zoetwaterfauna dus nog een stuk hoger kunnen liggen.
Voor meer dan de helft van de nu geanalyseerde soorten is vervuiling een bedreigende factor. Ook de aanleg van dammen en andere barrières (39 procent) en landbouw en verandering in landgebruik (37 procent) tellen zwaar. Tot slot is ook de negatieve invloed van invasieve exoten en ziektes (28 procent) niet te verwaarlozen. In verreweg de meeste gevallen heeft een soort te kampen met meer dan één van deze bedreigingen.
Overkoepelende studie
Dat het slecht gaat met vissen, kreeftachtigen en libellen is op zichzelf niet heel verrassend, benadrukt Jacco van Rijssel, ecoloog bij Wageningen Marine Research. „Om die reden was ik wel een beetje verbaasd dat dit nieuws Nature haalde. Maar dit is naar mijn weten wel voor het eerst dat er zo’n overkoepelende studie is uitgevoerd. En de auteurs maken door een vergelijking te trekken met viervoeters ook een duidelijk punt: de focus ligt altijd op land, op de ‘hogere’ soorten – kijk nu ook eens goed onder water.”
De juweeljuffer Chlorocypha cyanifrons, een zoetwaterinsect in Gabon. Foto Jens Kipping
Een sterke afname van zoetwaterbiodiversiteit beïnvloedt mensen over de gehele wereld, zegt Van Rijssel. „Maar voornamelijk mensen die ervan afhankelijk zijn voor hun levensonderhoud, zoals inheemse bevolkingsgroepen.” Zoetwater biedt voedsel (vis bijvoorbeeld) en zorgt onder meer voor regulatie van de waterkwaliteit (bijvoorbeeld door mosselen die er nutriënten uit filteren). „Achteruitgang van biodiversiteit is een onomkeerbaar proces, dus belangrijke soorten die verdwijnen krijgen we niet meer terug.”
Rivierdonderpad
Ook in Nederland staan veel soorten zoetwatersoorten onder druk, voegt hij toe. „Denk aan soorten die zich niet snel kunnen aanpassen, kieskeurig zijn, geen competitie gewend zijn of zich niet makkelijk kunnen verplaatsen.” Als voorbeeld noemt hij de rivierdonderpad, een vissoort die door de invasieve zwartbekgrondel weggeconcurreerd wordt. „Ook de hoge watertemperaturen en de door mensen gemaakte stenen oevers spelen daarin een rol.”
Tegelijkertijd is er in Nederland sinds 1990 wel een toename van zoetwaterfauna te zien, blijkt uit de Living Planet Index – een andere meetmethode dan de Rode Lijst. „Daaruit blijkt vooral dat de populaties van soorten in omvang toenemen”, zegt Van Rijssel. „Het zegt dus minder over soortenrijkdom.”
In Nederland is water van groot belang voor zowel de landbouw als de drinkwatervoorziening, benadrukt hij. „De afname van biodiversiteit zou er bijvoorbeeld voor kunnen zorgen dat soorten die van vitaal belang zijn voor waterfiltratie verdwijnen, of de soorten die zorgen voor de afbraak van organisch materiaal – en dus voor een schonere bodem. Waterzuiveringsinstallaties zitten op dit moment al met hun handen in het haar omdat de waterkwaliteit achteruitgaat en ze in nieuwe apparatuur moeten investeren, bijvoorbeeld om PFAS weg te kunnen zuiveren. Als dan ook nog de soorten verdwijnen die het water al ‘voorzuiveren’ dan wordt het er niet makkelijker op.”
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Rivierdonderpad (Cottus perifretum) in de Overijsselse Vecht bij Junne. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”row”><img alt data-description="Rivierdonderpad (Cottus perifretum) in de Overijsselse Vecht bij Junne. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/01/zoetwaterfauna-wordt-wereldwijd-bedreigd-door-vervuiling-en-klimaatopwarming-2.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/01/15152013/data126677863-4641eb.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/01/zoetwaterfauna-wordt-wereldwijd-bedreigd-door-vervuiling-en-klimaatopwarming-13.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/01/zoetwaterfauna-wordt-wereldwijd-bedreigd-door-vervuiling-en-klimaatopwarming-11.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/01/zoetwaterfauna-wordt-wereldwijd-bedreigd-door-vervuiling-en-klimaatopwarming-12.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/01/zoetwaterfauna-wordt-wereldwijd-bedreigd-door-vervuiling-en-klimaatopwarming-13.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/01/zoetwaterfauna-wordt-wereldwijd-bedreigd-door-vervuiling-en-klimaatopwarming-14.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/4KPTjGxb4xKzEb9Nn-TWXBRagXg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/01/15152013/data126677863-4641eb.jpg 1920w”>Rivierdonderpad (Cottus perifretum) in de Overijsselse Vecht bij Junne. Foto ANP
