Is een doorbraak van het regeringsleger een stap naar het einde van de oorlog in Soedan?

Plots waait de wind uit een andere hoek in de 21 maanden oude oorlog in Soedan. Bij de opgelaaide gevechten maken de regeringsstrijdkrachten langzaam maar zeker vooruitgang. Afgelopen weekend heroverden zij de strategische stad Wad Madani van de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF); inmiddels zijn ze de nationale luchthaven in de hoofdstad Khartoem tot op vijf kilometer zijn genaderd.

Als reactie vuurde de RSF maandagochtend drone-aanvallen af op de belangrijke Merowe-dam in de Nijl. De huidige regeringsleider en president Abdel Fattah al-Burhan behaalde vorige week al een kleine diplomatieke overwinning toen de Amerikaanse regering van president Joe Biden in haar nadagen de RSF van Mohamed Hamdan Dagalo, beter bekend onder zijn bijnaam Hemedti, als een genocidale strijdgroep bestempelde.


Lees ook

Oorlog in Soedan gaat nieuwe fase in na zeldzame zege voor regeringsleger

Inwoners van de Soedanese stad Port Soedan vieren zaterdag de herovering door het Soedanese regeringsleger van de centraal gelegen stad  Wad Madani.

1 Wat is de achtergrond van het conflict in Soedan tussen het regeringsleger en de RSF?

Soedanese burgers dragen het regeringsleger noch de RSF een warm hart toe. De RSF is de opvolger van de Janjaweed, een groep uit de woestijngebieden van westelijk Soedan met strijders veelal van Arabische afkomst. De Janjaweed werkte begin deze eeuw samen het regeringsleger van de toenmalige president Omar al-Bashir in een gevecht met rebellengroepen van Afrikaanse afkomst.

Bashir nam in 2013 de tot RSF hernoemde groep op in zijn leger. Na diens val in 2019 werkten al-Burhan en RSF-leider Hemedti samen om de burgerrevolutie de kop in te drukken. Samen pleegden ze in 2021 een militaire coup, maar daarna kregen ze onderling ruzie en brak de huidige oorlog uit – een hanengevecht tussen twee koppige strijdheren.

2 Waarom slaagt het regeringsleger er nauwelijks in het RSF effectief te bestrijden?

Het regeringsleger vormt al sinds de Turks-Britse heerschappij over Soedan ruim 150 jaar geleden een sleutelrol bij de natievorming. Het hield het gigantische land bijeen maar concentreerde zijn macht in de gebieden langs de Nijl in het noorden, waar het onderdeel werd van een politieke en economische elite. Toen na de onafhankelijkheid in 1956 rebellengroepen in de periferie opstanden begonnen, die uitmondden in de afscheidingsoorlog in Zuid-Soedan en in het westelijke Darfur, liet het veelal tribale hulptroepen het karwei opknappen. Ook bij die oorlogen vielen honderdduizenden doden.

Niet alleen verrijkten generaals zich persoonlijk, volgens schattingen zou in de afgelopen decennia zo’n tachtig procent van de economie onder controle van het leger zijn gekomen. Economisch en politiek gewin hebben steeds de boventoon gevoerd en toen het huidige conflict met de RSF in april 2022 uitbrak, bleek het leger al zijn slagkracht te zijn verloren. Het RSF heeft de afgelopen twee jaar geprofiteerd van die onkunde. Niet alleen staat het bekend als een meedogenloze militie die zijn eigen plunderingen en verkrachtingen documenteert, de militanten – vaak afkomstig uit het gemarginaliseerde Darfur – worden aangevuurd door een diepe afkeer van de elite langs de Nijloevers. Het is de vraag of de regeringsstrijdkrachten de capaciteit hebben om de recente overwinningen snel om te zetten in een algehele zege.

Het is de vraag of het regeringsleger de capaciteit heeft om de recente zeges snel om te zetten in een algehele zege

3 Welke rol spelen buitenlandse actoren?

Soedanese heersers hebben altijd van alle walletjes gegeten en zijn door de geschiedenis heen wisselende bondgenootschappen aangegaan: van het revolutionaire Iran tot de conservatieve staten Saoedi-Arabië en Egypte of de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Ideologie speelt daarbij geen enkele rol. Momenteel leveren de VAE wapens aan de RSF via buurland Tsjaad. Met name de Verenigde Arabische Emiraten spelen een doorslaggevende rol in het Soedanese conflict. Daags na een onthulling in The New York Times dat de VAE onder het mom van hulpgoederen wapens leveren aan de RSF, ontving Biden de VAE-leider in het Witte Huis. De VAE zijn een belangrijke bondgenoot in het Amerikaanse beleid in het Midden-Oosten. Bovendien ziet de Golfstaat de regering van president al-Burhan als gevaar vanwege de groeiende invloed van islamisten.

De economische voedingsbodem voor zowel het regeringsleger als de RSF is de ontginning van goudmijnen. Die liggen goeddeels, maar niet uitsluitend, in RSF-gebied. Een geschatte tachtig procent van het uit Afrika gesmokkelde goud, ook dat van Soedan, belandt in Dubai. Amerikaanse bemiddelingspogingen onder Biden vonden op laag niveau plaats en hebben geen resultaat opgeleverd. Regeringsleger en het RSF zijn onlangs wel akkoord gegaan met een bemiddelingspoging van Turkije.


Lees ook

De VS wijzen op genocide in Soedan, maar critici hekelen de timing

Milities van de  Rapid Support Forces (RSF) arriveren in het dorp Aprag, zo'n 60 kilometer van de Soedanese hoofdstad Khartoem.

4 Wat zijn de humanitaire gevolgen?

De oorlog in Soedan geldt als een van de grootste humanitaire crises ter wereld. Het gebrek aan toegang maakt het bepalen van het aantal slachtoffers moeilijk, maar volgens sommige Amerikaanse bronnen zijn inmiddels zo’n 150.000 doden gevallen. Aan het begin van de oorlog vonden in Darfur etnische zuiveringen plaats door de RSF en geallieerde Arabische strijdgroepen, waarbij onder de Massalit – een zwarte Nilo-Saharaanse bevolkingsgroep – 15.000 doden vielen. Meer dan 12 miljoen burgers raakten ontheemd. Ook de hongercrisis blijft aanhouden. Volgens schattingen van de VN zouden 24,6 miljoen Soedanezen – de helft van de bevolking – met acute voedseltekorten zitten. De schade aan de infrastructuur is enorm.

Na het begin van de oorlog verlieten buitenlandse hulpverleners om veiligheidsredenen massaal het land. Van een grootschalige hulpoperatie is daardoor nooit sprake geweest, waardoor Soedanezen grotendeels op zichzelf zijn aangewezen. Na de coup tegen de burgerregering in 2021 vormden honderden verzetscomités die zich tijdens volksrevolutie in 2019 mobiliseerden, zich om tot noodcomités, en daarna tot een soort gaarkeukens. Het zijn die comités waar de Soedanese bevolking sinds het verdwijnen van de VN-hulp haar hoop op vestigt voor hulp.


Lees ook

Soedanese geestelijk leider: ‘Steden die ooit vol leven waren, zijn veranderd in slagvelden’

Sheikh Al-Amin Omar, een geestelijk leider in Soedan, vecht in zijn door geweld verscheurde land voor de „menselijkheid die zo vaak verloren lijkt in deze oorlog”.