Wist je dat de productie van synthetische drugs naar anijs kan ruiken? Heeft je kind ineens nieuwe, dure spullen, zoals een horloge of hippe schoenen, maar snap je niet hoe het die heeft betaald? Zijn je buren aan het verbouwen en worden grote spullen, zoals ketels en tonnen naar binnen gebracht?
In de strijd tegen ondermijnende criminaliteit doet de overheid vanaf deze week nadrukkelijk een beroep op de burger zelf. Mocro Maffia-regisseur Achmed Akkabi is ingehuurd om drie realistische filmpjes te maken van verdachte situaties. „Ontdek hoe je criminele activiteiten herkent en wat jij kunt doen”, is de boodschap van de filmpjes die vanaf deze week op televisie, internet en sociale media te zien zijn.
Op de website houdmisdaaduitjebuurt.nl staan tientallen voorbeelden van verdachte situaties in de buurt, op het werk of in de privésfeer. Ook bevat de site adviezen over wat burgers kunnen doen: naar de politie of Meld Misdaad Anoniem stappen, met buren bespreken of die een situatie ook verdacht vinden of „tijdens een wandeling of de afwas” een gesprek met je kind aangaan over dat dure horloge.
Jerrycans
De campagne ‘Vreemd of verdacht’ is afkomstig van een nieuw samenwerkingsverband waarin politie, justitie, gemeenten en andere partijen zich hebben verenigd om burgers meer te betrekken bij de strijd tegen ondermijning. „Het bekwaam maken van burgers”, zo omschreef minister van Justitie David van Weel (VVD) het vorige week. Tussen de jerrycans, blauwe tonnen en andere attributen uit een drugslab trapte hij in een loods in Den Haag de campagne af.
Dit alles zou de indruk kunnen wekken dat Nederlanders indien geconfronteerd met verdachte situaties, op hun handen blijven zitten. Het tegendeel is het geval. Meld Misdaad Anoniem geeft jaarlijks tienduizenden meldingen door aan opsporingsdiensten. In 2023 was ruim de helft – 11.819 tips, 32 veroordelingen per dag – druggerelateerd. Die tips uit 2023 leidden tot de opsporing van 3.120 verdachten en in beslagname van 1.255 wapens.
Mark Janssen van het meldpunt acht de bewustwordingscampagne broodnodig. „We worden nog steeds verrast, bijvoorbeeld door drugslabs midden in woonwijken”, zo refereert hij aan de explosie in Rotterdam-Zuid waarbij een jaar geleden drie personen omkwamen.
Lees ook
Politie: afgelopen jaar bijna helft meer drugslabs aangetroffen dan in 2022
Bakermat
Nederland heeft een spilfunctie in de internationale drugshandel. Die rol manifesteert zich op allerlei manieren in de samenleving: van explosies in woonwijken, tot ‘witwaswinkels’ en drugslabs. Het is een belangrijk doorvoer- en productieland, geldt als de bakermat van de mondiale xtc-productie en speelt een belangrijke rol in de crystal meth-productie. Daarnaast is Nederland afgelopen tien jaar uitgegroeid tot hét distributieland voor de Europese cocaïnehandel – die drug komt onder meer via de haven van Rotterdam aan land.
Dure kleding en drugslabs: bij opsporingsinstanties leeft de hoop dat burgers vaker melding gaan maken. Minister Van Weel gaf vorige week een voorbeeld uit zijn jongere jaren. Het viel hem op dat bij de overburen de ramen waren afgeplakt. Hij deed daar niets mee. „Terwijl er maanden later inderdaad een drugslab werd opgerold.”
Achteraf hoor je dat mensen al lang in de gaten hadden dat er iets geks speelde
Hoewel Van Weels verhaal eerder lijkt te gaan over een wietplantage, verwoordde hij wel exact het onderliggende probleem: burgers weten wel dat er iets niet pluis is, maar ondernemen geen actie.
Dat geldt niet alleen voor de stad maar ook voor het platteland, zegt boswachter Erik de Jonge. In 2021 ontdekte hij in de Brabantse Wal de tot op heden grootste ‘drugsput’ van Nederland, vol gedumpte chemicaliën. „Achteraf hoor je dan dat mensen daar in de buurt al lang in de gaten hadden dat er iets geks aan de hand was. Hadden ze maar gebeld.”
Drijfveer
De vraag is of de campagne kans van slagen heeft. José Kerstholt, hoogleraar psychologische besliskunde van de Universiteit Twente en TNO, onderzocht hoe burgers gestimuleerd kunnen worden om vaker ondermijnende criminaliteit te melden. „Je moet het weten, kunnen en ook willen”, zo vat ze de kern van het onderzoek samen.
En de campagne ‘Vreemd of verdacht’ richt zich primair op de bewustwording: het ‘weten’, constateert Kerstholt: burgers worden geleerd signalen van ondermijning te herkennen. Ook bevat het een component ‘kunnen’, omdat gewezen wordt op wat burgers kunnen doen.
„De belangrijkste drijfveer van gedrag is echter willen”, zegt Kerstholt. Enerzijds is het daarvoor nodig dat mensen de urgentie voelen dat ondermijnende criminaliteit wordt aangepakt. Anderzijds dat ze een positieve perceptie hebben van het nut van een melding: „Mensen willen weten dat daar iets mee wordt gedaan, dat hun inzet resultaat heeft.”
Mensen willen weten dat er iets met hun melding wordt gedaan, dat hun inzet resultaat heeft
Beide staan in de campagne niet centraal, maar spelen bij de achterliggende probleemanalyse van de politie wel een rol. „Wij zien een terughoudendheid bij het melden van vreemde dingen”, zegt Hanneke Ekelmans, die binnen de korpsleiding van de Nationale Politie verantwoordelijk is voor de aanpak van ondermijning. „Dat terwijl mensen wel graag veiligheid in hun eigen buurt willen. Dan is het zeer behulpzaam om datgene wat je vreemd vindt ook te melden.”
Ekelmans benadrukt dat de politie wel degelijk iets met de meldingen doet. „Het lastige is dat wij niet altijd direct kunnen optreden of niet kunnen zeggen wat wij [met een melding] gedaan hebben. Maar voor ons is het ontzettend belangrijk om te horen wat opvalt.”
Lees ook
Verdubbeling van meldingen over drugslabs na explosie in Rotterdam: ‘Mensen beseffen: dit kan mij ook overkomen’
