Minister Ollongren tempert de verwachtingen over het leveren van F-16’s aan Oekraïne. Wat zijn de bezwaren?

Het is al bijna een jaar lang een terugkerend patroon rond de oorlog in Oekraïne: zodra Kiev om zwaardere wapens als Patriot-raketten en tanks vraagt, loopt Nederland in de NAVO voorop om de levering ervan te bespoedigen. Rond de mogelijke levering van F-16-gevechtsvliegtuigen leek vorige maand hetzelfde te gebeuren, toen minister van Buitenlandse Zaken (CDA) Wopke Hoekstra zei dat er voor hem „geen taboes waren”. Maar nu de Oekraïense president Zelensky vorige week in Brussel daadwerkelijk om „wings for freedom” vroeg, worden vanuit Den Haag de verwachtingen over de mogelijkheid om snel F-16’s te leveren getemperd.

Defensieminister Kajsa Ollongren (D66) zei dinsdag in Brussel voorafgaand aan overleg met haar NAVO-collega’s dat de steun aan Oekraïne moet worden geïntensiveerd nu Rusland zich klaar lijkt te maken voor een groot nieuw offensief. Ollongren beloofde dat Nederland meer munitie zal leveren en herhaalde ook dat Nederland met bondgenoten wil „nadenken over de mogelijkheden” op termijn F-16’s te leveren. Nederland neemt het verzoek van Oekraïne „heel serieus”, maar Ollongren waarschuwde dat een besluit tijd zal kosten.

Lees ookNederland in voorhoede van landen die Oekraïne militair steunen

Logistiek ingewikkeld

Het leveren van gevechtsvliegtuigen is naast een serieuze militaire escalatie logistiek ingewikkeld. Oekraïense militairen, die nu met verouderde Russische MIG’s vliegen, zouden getraind moeten worden om de F-16’s te kunnen besturen. Ook is het onderhouden van F-16’s een complexe logistieke operatie. Nederland en andere NAVO-partners mogen bovendien geen F-16’s aan Oekraïne leveren zolang de Verenigde Staten, die het vliegtuig ontwikkelden, geen toestemming hebben gegeven. En voorlopig zijn de VS, en bijvoorbeeld ook Duitsland, nog tegen het leveren van F-16’s.

Om internationaal de druk op te voeren vroeg D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma het kabinet vorige week in een Kamerdebat om een „fighterjetcoalitie met gelijkgezinde landen” als Groot-Brittannië en Denemarken op te richten die alvast zouden kunnen beginnen met het trainen van Oekraïense piloten. Premier Mark Rutte (VVD) zei dat hij het hier „te vroeg” voor vindt. Het trainen van piloten is „een grote stap”, zei hij, „die echt met de bondgenoten genomen moet worden”.

Kamer tegen motie-Sjoerdsma

Een grote meerderheid van de Tweede Kamer keerde zich daarna tegen een motie van Sjoerdsma voor zo’n fighterjetcoalitie, waar de Kamer het kabinet eerder steeds aanspoorde om sneller en daadkrachtiger te handelen rond wapenleveranties. PvdA-woordvoerder Kati Piri zegt dat ze niet tegen de levering van F-16’s is, maar een coalitie met een paar landen strategisch niet slim vindt. „Zo’n actie kan diplomatiek meer schade aanrichten dan dat het helpt. Het getuigt ook een beetje van grootheidswaanzin om buiten de Amerikanen om te werken. Voor stappen als F-16’s is draagvlak in een brede coalitie nodig, ik vertrouw erop dat de regering daarop inzet.”

Sjoerdsma is juist bang dat zo kostbare tijd verloren gaat. „Als ik terugkijk op het afgelopen jaar dan hebben de NAVO-landen ongelofelijk veel gedaan, maar was het wel vaak reactief en liepen we achter de feiten aan. Nu heeft Zelensky gezegd wat hij nodig heeft om weer in het offensief te gaan en het momentum te kantelen.” Sjoerdsma hoopt dat dit keer trainingen aan de eventuele levering van F-16’s vooraf kunnen gaan. „Bij de tanks werden Oekraïners in afwachting van een besluit niet getraind. Daarmee verlies je echt te veel tijd.”

Een aantal partijen in de Tweede Kamer heeft grote bedenkingen bij het leveren van F-16’s. SP-Kamerlid Jasper van Dijk denkt dat het „enorme risico’s” heeft Oekraïne van geavanceerde gevechtsvliegtuigen te voorzien. „Een F-16 kan gemakkelijk in Russisch luchtruim komen, of rond de Krim, de kans op rechtstreekse confrontaties wordt groter.” Van Dijk is niet principieel tegen wapenleveranties, maar de SP wil „waakzaam” blijven. „Vorig jaar ging het nog over helmen en schermvesten, nu over tanks en F-16’s. Waar blijven de inspanningen om een eind te maken aan deze oorlog?”

De Oekraïense defensieminister Oleksii Reznikov liet journalisten dinsdag bij het NAVO-hoofdkwartier een afbeelding zien van een gevechtsvliegtuig toen hem gevraagd werd wat zijn belangrijkste gespreksonderwerp was. Maar serieuze toezeggingen zou Oekraïne dinsdag naar verwachting nog niet krijgen. De Duitse defensieminister Boris Pistorius noemde het leveren van voldoende munitie „momenteel veel belangrijker dan de discussie over gevechtsvliegtuigen”. Ollongren leek voor de verdere toekomst een opening te laten. „Ze moeten toch overschakelen naar andere gevechtsvliegtuigen. Hoe dan ook. Het moet op enig moment gebeuren, ook voor de toekomst.”