Ook NIOD uit kritiek op namenlijst oorlogsarchief: ‘Zeer onwenselijke situatie’

De Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzoekt mogelijke importen van vee uit de Duitse deelstaat Brandenburg waar het MKZ-virus is aangetroffen. Dat schrijft minister Femke Wiersma van Landbouw (BBB) vrijdagavond in een brief aan de Tweede Kamer.

Vrijdagochtend werd bekend dat drie dode waterbuffels in Brandenburg besmet waren met mond- en klauwzeer. Het is voor het eerst sinds 2007 dat het zeer besmettelijke virus wordt vastgesteld in een lidstaat van de Europese Unie. „Ik ben geschrokken van dit bericht en ik ben zeer beducht voor een besmetting in Nederland”, schrijft Wiersma.

Volgens de minister blijkt uit een eerste risicoanalyse van de NVWA dat er de afgelopen zes weken geen dieren vanuit het gebied naar Nederland zijn verplaatst, maar er zijn mogelijk wel „indirecte importen” geweest. Mochten er via een omweg toch dieren of producten uit Brandenburg in Nederland terecht te zijn gekomen „dan worden deze bedrijven in Nederland geblokkeerd en nader onderzocht.”

MKZ is zeer besmettelijk voor koeien, schapen en varkens en andere eenhoevige dieren. Zij krijgen blaren en koorts en 1 tot 2 procent van de besmette dieren overlijdt aan het virus.

In 2001 woedde er een epidemie in Europa en werden er in Nederland honderdduizenden dieren preventief geruimd. In 2007 stelde Nederland vervoersverboden in vanwege MKZ-gevallen in Engeland.

Delen

Mail de redactie

Als het kabinet niet ingrijpt, stevent de landbouw dit jaar af op „ongecontroleerde chaos”, vreest Tweede Kamerlid Harm Holman van coalitiepartij NSC. Strengere mestregels uit Brussel en rechtszaken van milieu-organisaties kunnen leiden tot „gedwongen krimp” van de veestapel. Ten koste van juist kleinere, kwetsbare boerenbedrijven en zonder sturing op regionaal natuurherstel waar dat nodig is.

Op aandringen van de Kamer werkt landbouwminister Femke Wiersma (BBB) begin dit jaar uit hoe ze de uitstoot van schadelijke stoffen wil terugdringen. Maar het beleid voor schonere landbouw gaat veel Kamerfracties niet snel en niet ver genoeg, inclusief coalitiepartijen NSC en VVD. „Er is een doorbraak nodig”, zegt Holman. „Een overtuigend plan dat Europa en de rechter laat zien dat Nederland op de goede weg is.”

Heeft u geen vertrouwen in de stikstofaanpak van minister Wiersma?

„Nou, ik ben zeer benieuwd waar ze mee komt. Wij als Kamer hebben met de minister goede discussies gevoerd. Ze werkt hard. Maar de vraag is: hoe creëren we een doorbraak? En is de minister in staat om een doorbraak te creëren? Er is geen duidelijk toekomstbeeld, geen visie. Geen structuurbeleid hoe de landbouw er over vijftien jaar uit moet zien.”

Dat is toch juist de taak van een kabinet: een toekomstbeeld hebben, er beleid van maken?

„Ja, en dat is er niet.”

Dat had het kabinet Rutte-IV wel meer.

„Nee, ook niet.”

Niet uitgewerkt, nee, maar er was wel een duidelijker doel, toch? Van duurzame, meer ‘dierwaardige’ kringlooplandbouw in 2040?

„Ja, oké. Tot nu toe heeft deze coalitie vooral gezegd wat ze níét wil – de BBB voorop – en niet wat ze wél wil. Dat kun je mij als woordvoerder landbouw van NSC ook aanrekenen.”

Landbouw is voor ‘rechtsstaatpartij’ NSC niet het belangrijkste thema, geeft Harm Holman (67) toe. Zijn eigen leven heeft wel altijd om boeren – en politiek – gedraaid. Holman nam het familiebedrijf in het Drentse Steenbergen van zijn vader over en was veertig jaar melkveehouder. „Met veel plezier. In de natuur werken, met beesten. Ik heb nooit dankjewel tegen een baas hoeven zeggen.”

Holman speelt soms de hofnar, die ongemakkelijke waarheden in grappen verpakt, zegt hijzelf. Tijdens een debat in oktober met partijleider Caroline van der Plas plus minister Wiersma en staatssecretaris Jean Rummenie vergeleek hij de drie BBB’ers met het strijkorkest op de Titanic dat tijdens het zinken bleef doorspelen. „Dat hebben we uitgepraat. In die zin zijn de verhoudingen goed genoeg.”

Vóór NSC was Holman een klassieke CDA’er. Hij zat jaren in de Provinciale Staten van Drenthe, de lokale politiek en het waterschap. Het CDA vond hij een „oude bestuurderspartij” geworden, en hij werd geraakt door het Kamerwerk van Pieter Omtzigt in de Toeslagenaffaire. Holman meldde zich aan bij NSC; als nummer twintig op de lijst haalde hij nét de laatste zetel.

Zolang als het duurt, probeert Holman nu in Den Haag om „jaren falend overheidsbeleid” rond de landbouw recht te trekken. „Daar heb ik als toenmalig actief lid van het CDA gewoon aan meegewerkt”, erkent hij. „Al was dat met het geloof dat wat we deden zou kunnen werken. Als je nu kijkt naar de PAS-melders” – de 2.500 boeren die zonder vergunning zitten omdat de Raad van State in 2019 het Programma Aanpak Stikstof afkeurde – „dat is het kaliber Toeslagenaffaire, daar worden mensen vermorzeld door een overheid die niet adequaat bestuurt.”

Er ligt een Hoofdlijnenakkoord van vier coalitiepartijen, óók van NSC. Minister Wiersma van BBB voert het uit. En dan botst ze steeds met een Kamermeerderheid, waaronder NSC.

„De minister staat voor een heel moeilijke taak, maar we vinden ook dat het te lang duurt. Je ziet de Kamer ieder debat en iedere vergadering ongeduldiger worden. Over het Hoofdlijnenakkoord moeten we ook constateren dat alles toch anders loopt dan we vorig jaar hadden ingeschat. De kans dat we dit jaar uit Brussel een versoepeling van de mestregels terugkrijgen is nihil, en volgend jaar heel klein, denk ik.”

Als je als coalitiepartij je handtekening zet onder irreële ambities, weet je toch: dit gaat mis?

„Ook ik had een redelijk vertrouwen in het binnenhalen van in ieder geval een vorm van versoepeling van mestgebruik. Maar de praktijk blijkt veel weerbarstiger. Met de huidige Europese normen, en zonder een plan voor natuurherstel, gaat het de komende vier jaar ook niet lukken een mestuitzondering terug te krijgen.”

Of was het een politiek spel? We geven BBB wat ze willen, inclusief het ministerie, en dan komen ze er vanzelf achter dat dat onmogelijk is.

„Nou ja, de PVV heeft de ruimte gekregen om hun hoofdthema, het asielbeleid, anders vorm te geven. We zijn nu een half jaar verder en het begin is er, maar of dat daadwerkelijk een succes wordt, is nog de vraag. Dat zou je een beetje kunnen vergelijken met BBB en de landbouw.”

Iedereen zit in ieder geval in deze situatie door een politieke uitruil.

„Dit was de manier om überhaupt met instemming van vier partijen tot een regeerprogramma te komen.”

Waar stevent de landbouw op af?

„Er zijn twee heel grote problemen die acuut zullen worden. Dit jaar mag er al 20 procent minder mest worden uitgereden op het land, volgend jaar 30 procent: dat zijn samen uiteindelijk 600.000 vrachtwagens met mest die we overhouden. De extra kosten om die mest af te zetten lopen voor veehouders in de tienduizenden euro’s. Dat zal uitgerekend jonge, startende boeren treffen, die hebben al veel financieringslasten. En de kleinere familiebedrijven, vrees ik.”

En het tweede acute probleem is?

„De rechters doorkruisen alles. Voor de Kerst heeft de Raad van State bepaald dat het verrekenen van stikstof binnen de ruimte van een vergunning niet meer kan. Deze maand volgt een uitspraak in een bodemprocedure van Greenpeace, dat herstel van zo’n 80 procent van de kwetsbare natuur eist. En milieugroep MOB heeft een ‘tsunami’ aan rechtszaken aangekondigd als de overheid niet gaat handhaven tegen de nu gedoogde PAS-melders. Ik ben geen jurist, maar mijn boerenverstand zegt me dat dit verstrekkende gevolgen gaat hebben.”

Dat klinkt alsof u rechters de schuld geeft, terwijl die alleen zeggen: overheid, leef je eigen wetten na.

„Ja, dat kun je ons als overheid dan verwijten.”

De coalitie en het kabinet wilden de PAS-melders met voorrang legaliseren, maar minister Wiersma heeft nu gezegd: gaat niet, is geen stikstofruimte voor, ik wil drie jaar uitstel.

„Onaanvaardbaar. Ik heb de minister in december met een motie om een aanvullend plan gevraagd, want veel PAS-melders zijn zo ten dode opgeschreven. In het Hoofdlijnenakkoord staat dat wij geen gedwongen krimp van de veestapel willen. Nou, dit kan gewoon uitdraaien op gedwongen krimp. De rechter zegt straks tegen PAS-melders: u bent uitgebreid naar 150 koeien, maar volgens uw eerdere, wel geldige vergunning mag u maar 80 koeien melken. Hetzelfde gaat gebeuren als de rechter Greenpeace in het gelijk stelt. Dan zal de overheid natuurvergunningen van boeren en andere bedrijven moeten gaan intrekken. Ook dat zal gewoon gedwongen krimp zijn, al willen we het niet.”

Het kabinet wil maximaal 2,5 miljard euro uittrekken voor een nieuwe regeling om veehouders vrijwillig uit te kopen. Dat is dan geen gedwongen krimp, maar krimp is wel degelijk het doel. Is het geen woordenspel?

„Ja. Een jaar geleden werd je kop er dan nog afgehakt, maar in de sector is nu meer acceptatie dat krimp van de veestapel onontkoombaar is.”

Hoeveel krimp? 10 à 20 procent?

„Daar doe ik geen uitspraken over, anders gaat de discussie dáárover. We willen in ieder geval toe naar een permanente, vrijwillige uitkoopregeling. Alleen: daar is geen geld voor gereserveerd. Het vorige kabinet had 25 miljard euro voor duurzame landbouw, dat geld is overboord geknikkerd. Er is nu 5 miljard euro over.”

U was er toch zelf bij toen dat geld overboord werd geknikkerd?

„Het formele antwoord is: dat was de uitkomst van de onderhandelingen.”

Een publiek geheim is: BBB wilde geen miljarden voor uitkoop van boeren.

„Dat is uw waarneming. Als je een doorbraak wilt in het stikstofdossier, zul je middelen nodig hebben. Die erkenning komt er wel als de minister plannen gaat maken, denk ik. Het zou mij niet verbazen als dat ook bij de Voorjaarsnota zal blijken.”

Wat is uw oplossing? Wat moet het kabinet de komende periode doen?

„Nou, er wordt wel gewerkt aan goede hervormingen, maar die kosten jaren, en die tijd hebben we niet voor de boeren. Zoals een nauwkeuriger stikstofbeleid, gericht op uitstoot in plaats van neerslag. Geen algemene normen voor schadelijke stoffen, maar nieuwe uitstootnormen per boerenbedrijf. Uiteindelijk kunnen we alleen uit deze crisis komen door minder stikstof en meer natuurherstel.”

En hoe krijgen we dat voor elkaar?

„Daarvoor moet je in ieder geval een omslag maken naar grondgebonden landbouw, waarbij het land van veehouders in balans is met de hoeveelheid dieren en mest. Boeren kunnen dan zelf genoeg veevoer verbouwen en zelf alle mest uitrijden. Een soort kringlooplandbouw, dus. Dat is in 2021 ook al met Brussel afgesproken, de Kamer heeft minister Wiersma nu voor mei een plan gevraagd om tot grondgebonden landbouw te komen. Maar ik kan niet goed inschatten of ze er serieus werk van wil maken.”

Grondgebonden landbouw staat ook niet in het Hoofdlijnenakkoord.

„Nee.”

Waarom niet?

„De noodzaak werd niet gevoeld om hier een passage aan te wijden.”

Wilde BBB dat niet?

„Nou ja, het is not done om in detail over onderhandelingen te praten.”

Grondgebonden landbouw betekent krimp, en de gevreesde ‘graslandnorm’: een maximum aantal dieren per hectare. Daar is het Landbouwakkoord in 2023 mede op geklapt. LTO, de grootste boerenorganisatie, wil het niet.

„Een heleboel andere partijen denken constructief mee. Maar in die zin ben ik wel teleurgesteld in het bestuur van LTO. Dat is aan het ‘terugploegen’ en de boel een beetje aan het ondermijnen, met een lobby tegen grondgebonden landbouw. In de Kamer is een meerderheid bereid er een initiatiefwet voor in te dienen, als de minister zelf niet met een plan gaat komen.”

Is het niet de wereld op zijn kop? De Kamer overweegt een initiatiefwet en burgers moeten via de rechter naleving van wetten afdwingen: omdat de regering niet wil handelen.

„Zo heb ik er nog niet naar gekeken. Misschien kun je het zo stellen, ja.”

Hoeveel invloed heeft u in de coalitie? NSC staat in peilingen op nul tot drie zetels.

„Dat zegt mij niet zoveel. Het is heel simpel: deze regering heeft 88 zetels, waarvan wij er 20 hebben.”

En kan deze wankele coalitie zo’n kritische, interne discussie wel aan? Klapt het kabinet?

„Ik denk het niet. De landbouw omvat slechts één procent van de Rijksbegroting. En het landelijk gebied, een gezonde natuur, ons voedsel en de boerenstand zijn te belangrijk om niets te doen. Het stikstofprobleem moet gewoon opgelost. Anders blijven we nog vijf jaar klooien.”

Delen

Mail de redactie