Verslag doen van drugskartels in Mexico: ‘We hebben geen idee wat op sommige plekken gebeurt’

Het aanstaande vertrek van Justin Trudeau heeft Canada in diepe onzekerheid gestort. Na ruim negen jaar aan de macht laat de premier een Liberale Partij achter die volgens opiniepeilingen electoraal dreigt te worden weggevaagd bij naderende verkiezingen. De aanstaande beëdiging van Donald Trump als president van de Verenigde Staten plaatst het land ondertussen voor ongekende uitdagingen.

Canada zet zich schrap voor een economische recessie wegens Trumps herhaalde dreigementen heffingen van 25 procent in de stellen op importen uit het buurland. Trump eist strengere bewaking van de gedeelde grens, om migranten en drugs richting de VS te onderscheppen. Daarnaast fantaseert hij openlijk over aansluiting van Canada bij de VS.

Geen optimaal moment voor een machtsvacuüm in Ottawa. Toch is dat precies wat de Canadezen krijgen, nu Trudeau onder grote druk van zijn eigen partij zijn vertrek heeft aangekondigd. Hij blijft aan als premier totdat een nieuwe leider is gekozen, verklaarde hij maandag. Om de partij tijd te geven voor die zoektocht, blijft het parlement tot 24 maart gesloten. Zonder die omstreden opschorting zou zijn kabinet, dat regeert met een parlementaire minderheid, waarschijnlijk al eerder sneuvelen bij een motie van wantrouwen. De drie belangrijkste oppositiepartijen dreigen daarmee.

Zodra de Liberalen een nieuwe partijleider als premier aanwijzen en het parlement terugkeert, volgen waarschijnlijk snel verkiezingen, naar verwachting dit voorjaar. De Conservatieve Partij van de rechts-populistische oppositieleider Pierre Poilievre stevent daarbij volgens peilingen af op een ruime zege. Het blijft echter nog maandenlang onzeker wie het land – en de onderhandelingen met Trump – de komende jaren gaat leiden.

1
Wat is nu de volgende stap voor de Liberale Partij?

In feite volgden de Liberalen het voorbeeld van de Democraten in de VS, deze zomer: in de overtuiging dat hun leider niet opnieuw kon winnen, forceerden ze een late wissel. Waar de Democraten een zege van Trump hoopten af te wenden, willen de Liberalen Poilievre de pas afsnijden. Ze gaan ervan uit dat de sterke positie van Poilievre in de peilingen vooral ligt aan de impopulariteit van Trudeau, en dat veel kiezers open staan voor een alternatieve kandidaat.

Onder de voornaamste kanshebbers die worden genoemd, zijn de half december opgestapte minister van Financiën en vicepremier Chrystia Freeland en minister van Industrie François-Philippe Champagne. Ook Mark Carney, oud-gouverneur van de Canadese centrale bank en van de Britse centrale bank, geldt als een mogelijk opvolger. Geen van hen heeft zich nog officieel kandidaat gesteld.

Gezien de omstandigheden is er haast geboden bij de benoeming van een nieuwe leider. De partij streeft ernaar om die voor de terugkeer van het parlement op 24 maart in functie te hebben. Dat betekent een versnelde leiderschapsrace, waar normaal zo’n vier maanden voor staan. Deze woensdag vindt eerst fractieberaad plaats en vrijdag vergadert het partijbestuur over de te volgen procedure.

2
Hoe reageert Donald Trump op de politieke onrust in Canada?

Al voor Trudeaus aankondiging van zijn terugtreden, maandag, richtte Trump zijn pijlen onverminderd op de noorderburen. Niet alleen dreigt hij als president-elect met importheffingen en klaagt hij over een tekort op de onderlinge handelsbalans, ook herhaalt hij al weken het idee dat Canada een ‘51ste staat’ van de VS zou moeten worden.

Dinsdag zei hij dat doel niet met militaire maar met „economische kracht” te willen bereiken. Canadese politieke leiders deden het idee aanvankelijk af als grap, maar Trump houdt er niet over op. Van links tot rechts hebben politici het fel verworpen. Volgens Trudeau maakt aansluiting van Canada bij de VS evenveel kans als „een sneeuwbal in de hel”, schreef hij dinsdag op X.

3
Wie verdedigt nu Canada tegen Trumps dreigementen?

Premiers van de Canadese provincies, veelal van conservatieve huize, springen inmiddels in het vacuüm door tegenover Amerikaanse leiders en media tegen de heffingen te pleiten – mede omdat die ook schadelijk zijn voor de economie van de VS. Zo verschijnt Doug Ford, de volkse premier van Ontario, regelmatig op Fox News om te onderstrepen dat beide landen baat hebben bij hun nauwe economische samenwerking.

Delen

Mail de redactie

Als zwijgende toeschouwers kijken ze neer op de verlaten straten van de Mexicaanse stad Culiacán. Op de ene muur, met zijn karakteristieke hoed en rechthoekige bril, is het gezicht van Javier Valdez, oprichter van het weekblad Ríodoce, geschilderd. Hij werd in 2017 op klaarlichte dag doodgeschoten, kort nadat hij de redactie van zijn krant had verlaten. Een paar straten verderop, op de gevel van de krant Diario Adicusción, prijkt het strenge gezicht van Humberto Millán Salazar. Hij werd op een ochtend in 2011 meegenomen door gewapende mannen en een dag later dood aangetroffen in een veld even buiten Culiacán.

De twee journalisten zijn vermoord omdat ze het aandurfden verslag te doen van de georganiseerde misdaad, die hier oppermachtig is. In deze stad in het westen van Mexico richtten Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán, Héctor ‘El Güero’ Palma en Ismael ‘El Mayo’ Zambada in de jaren tachtig het Sinaloakartel op, een kartel dat sindsdien is uitgegroeid tot een wereldwijde organisatie met een miljardenomzet. Het kartel beheerst het dagelijks leven en mijdt tegelijkertijd de schijnwerpers. Aandacht in de pers is niet welkom, journalisten die zich er toch aan wagen, zijn hun leven niet zeker.

Mexico is een van de gevaarlijkste landen ter wereld voor journalisten. Sinds 2000 werden in het land ruim 160 verslaggevers vermoord. Nog eens tientallen journalisten zijn er de afgelopen decennia ontvoerd en worden nog altijd vermist. Weinig landen – buiten oorlogsgebieden als Syrië, Gaza of Oekraïne – zijn zó dodelijk voor de pers. Vorig jaar werden alleen in Bangladesh en de Palestijnse gebieden meer journalisten omgebracht. Afgelopen oktober was het nog raak: binnen 24 uur werden twee journalisten doodgeschoten, een in de door geweld geplaagde staat Michoacán, een ander in de stad Colima.

Misdaad of corruptie

Bij vrijwel alle aanslagen op journalisten is er een gemene deler: het zijn verslaggevers die zich bezighouden met misdaad of corruptie. In Culiacán is sinds september vorig jaar sprake van een enorme geweldsuitbarsting, nadat oprichter ‘El Mayo’ Zambada werd opgepakt. Volgens zijn advocaten werd hij erin geluisd door een van de zonen van ‘El Chapo’ Guzmán, die een levenslange gevangenisstraf uitzit in de Verenigde Staten. Na de arrestatie is tussen de zoon van Zambada enerzijds en twee zonen van Guzmán anderzijds een strijd uitgebroken om de macht over het Sinaloakartel.

De impact op Culiacán is enorm. In drie maanden tijd zijn er bijna zeshonderd doden gevallen. Zeker zevenhonderd mensen zijn slachtoffer geworden van ontvoering – voor losgeld, om gedwongen voor een kartel te vechten, of omdat ze voor bendelid worden aangezien. Overdag lopen mensen gehaast met hun hoofd naar beneden over straat, als ze al buiten komen. Winkels en restaurants gaan tegen het einde van de middag dicht of openen helemaal niet. Het openbaar vervoer stopt zodra de nacht valt. De enige voertuigen die dan nog rondrijden zijn patrouilles met zwaarbewapende militairen en geblindeerde SUV’s, waarschijnlijk van kartelleden.

Voor journalisten zorgt de karteloorlog in Culiacán voor nieuwe uitdagingen. Hoewel het Sinaloakartel de stad altijd heeft beheerst, was het zeker in het centrum lange tijd relatief rustig. De vrouwen, kinderen en familieleden van de kartelleden woonden hier, winkelden hier, gingen hier naar school. Maar sinds ‘El Mayo’ Zambada als laatste oprichter van het kartel achter tralies is verdwenen, vechten de jongere generaties een machtsstrijd uit waarin de voorheen ongeschreven wetten niet meer lijken te bestaan. En waarin de lokale pers opnieuw doelwit is van de georganiseerde misdaad, die ook een informatieoorlog lijkt uit te vechten.

hoofdredacteur en mede-oprichter RíodoceIsmael Bojórquez

Ismael Bojórquez, hoofdredacteur en mede-oprichter van Ríodoce

„Ik werk al 35 jaar als journalist in Culiacán. Ríodoce heb ik 21 jaar geleden opgericht, onder meer met Javier Valdez. Wij houden ons bezig met onderzoeksjournalistiek, met een focus op de georganiseerde misdaad. Hier, in de staat Sinaloa, bevinden we ons in de wieg van de wereldwijde drugshandel, dus het is belangrijk om daar ook over te schrijven.

„Schrijven over de georganiseerde misdaad is altijd een risico. Niet alleen in deze staat, maar in vrijwel alle staten in Mexico worden journalisten vermoord. Maar welke keus hebben we? Moeten we stoppen met schrijven over misdaad omdat we worden bedreigd? Of moeten we de bedreigingen zien als een teken dat onze journalistiek kracht heeft?

„Je kunt niet over alles schrijven. De familie van narco’s is een rode lijn. Je kunt bijvoorbeeld niet de kinderen van machtige narco’s onderzoeken en over hen schrijven als ze niet eerder in de publiciteit zijn gekomen. Doe je dat wel, dan loop je gevaar.

„Ik herinner me de moord op Javier nog goed. Ik sprak met hem op de redactie, hij liep naar zijn auto, en twee straten verderop werd hij klemgereden, gedwongen uit te stappen en met twaalf kogels doorzeefd. Daarna hebben we besloten dat alleen nog ervaren verslaggevers de straat op mogen om onderzoek te doen. Jongere journalisten moeten eerst ervaring opdoen vanaf hun bureau.

„In de huidige karteloorlog zijn we heel voorzichtig met welke informatie we brengen. De twee groeperingen gebruiken actief sociale media om verhalen over aanslagen, schietpartijen en ontwikkelingen te delen. Als je daarin meegaat, help je ze met hun propaganda. En in bepaalde wijken van de stad komen we niet meer.”

eindredacteur El DebateGustavo Lizárraga Reyes

Gustavo Lizárraga Reyes, eindredacteur van El Debate.

„Ik werk al 26 jaar bij El Debate. Een groot deel daarvan heb ik me beziggehouden met misdaadverslaggeving. Ik vind het fascinerend en afschrikwekkend tegelijk om te zien hoe machtig de misdaad hier is, en hoe groot de rol van politie en autoriteiten daarin is. Ondanks mijn ervaring zijn er dingen waar ik niet aan kan wennen. De dreigementen zijn het ergst. Er is geen opleiding ter wereld die je daarop kan voorbereiden.

„Zeker als je je op straat bevindt, het echte verslaggeven, moet je je aan de regels van de straat aanpassen. Je kunt worden doodgeschoten. Je kunt verdwijnen. Mijn regel is altijd: je eigen leven gaat voor. Als iets niet publiceren betekent dat je daarmee je leven redt, dan moet je dat doen. Niets in de journalistiek is het waard om voor te sterven.

„In oktober werd onze redactie op klaarlichte dag beschoten. Twee volle magazijnen van een AK-47 werden geleegd op de personeelsingang, de kogelgaten zitten er nog. Twee jonge verslaggevers werden in november korte tijd ontvoerd nadat ze verslag hadden gedaan van een schietpartij. En dan is er nog Sergio, een van onze krantenbezorgers en vader van twee kinderen. Hij is op een dag verdwenen en we hebben hem niet meer gezien.

„Als er nu ergens schietpartijen zijn, wachten we tot de politie de boel heeft afgezet. Daarna vertrekken we in een colonne met alle voertuigen van alle kranten, radiostations en televisiezenders in Culiacán tegelijk naar die plek. Er is meer saamhorigheid, we zien elkaar niet meer als competitie. Iemand er zomaar op uitsturen om verslag te doen, is er niet meer bij.”

verslaggever Revista EspejoMarco Vizcarra

Marco Vizcarra, verslaggever van Revista Espejo.

„Ik ben geboren en getogen in Culiacán en werk hier nu dertien jaar als journalist. De situatie momenteel is uniek, met name vanwege de hoeveelheid mensen die de afgelopen maanden zijn verdwenen en vermoord. Het is schrikbarend hoe ontvoering momenteel wordt gebruikt als wapen.

„Ik heb voorzorgsmaatregelen genomen om mijn werk te kunnen blijven doen. Ik zet mijn naam niet meer onder artikelen en schrijf niet meer over narco’s, alleen nog over hun slachtoffers. En er zijn een hoop plekken, met name buiten Culiacán, waar mijn collega’s en ik niet langer heengaan.

„Die blinde vlekken, die we zonas silenciadas (het zwijgen opgelegde zones) noemen, zijn het moeilijkst. Toen de oorlog net losbarstte, probeerden we naar een dorp op een half uur rijden van Culiacán te rijden, met een karavaan persvoertuigen. Onderweg stuitten we op een wegblokkade. We moesten onze telefoons inleveren en omdraaien. We mochten er niet langs.

„Zo zijn veel dorpen soms al maanden afgesloten van de buitenwereld. Er zijn geen autoriteiten of journalisten. Als burgers zelf beelden delen op sociale media, kunnen ze worden vermoord. We hebben geen idee wat daar speelt, behalve dat het er zeer gewelddadig is.

„De strijdende partijen gebruiken die blinde vlekken door via sociale media en WhatsApp-groepen hun eigen verhaal te creëren. Met video’s, propaganda en eenzijdig materiaal doen ze voorkomen dat ze de strijd winnen. Daarom zijn we nu vooral bezig met analyses en het aanleggen van een database, om het grotere plaatje te laten zien en weg te blijven van informatie die moeilijk te verifiëren is.”

Delen

Mail de redactie

Saoedi-Arabië heeft ‘systematisch obstructionisme’ tot een kunst verheven. Weinig landen weten op zo’n creatieve manier klimaatonderhandelingen te ontregelen – ook afgelopen jaar weer, bij de top in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe. Daar weigerden de Saoediërs volgens insiders iedere discussie over het geleidelijk ‘wegbewegen’ van fossiele brandstoffen. Daarover waren juist een jaar eerder, op de klimaattop in Dubai, afspraken gemaakt. Ook over de rol van vrouwen in het klimaatbeleid wilde de Saoedische delegatie niet praten.

De term systematisch obstructionisme werd in 2008 gemunt door Joanna Depledge, onderzoeker aan de universiteit van Cambridge. In een artikel in het wetenschappelijk tijdschrift Global Environmental Politics, getiteld „Striving for No” (‘streven naar nee’), schrijft ze dat „onderhandelaars bij mondiale conferenties [doorgaans] actief op zoek zijn naar collectieve overeenstemming over het probleem dat op tafel ligt”. Zo niet Saoedi-Arabië. Landen houden weliswaar het eigenbelang in het achterhoofd, maar proberen toch een voor hen gunstige deal te sluiten. Het beleid van het oliekoninkrijk is er volgens Depledge alleen op gericht een deal te voorkomen.

Dat begon al bij de Earth Summit van 1992 in Rio de Janeiro. Op advies van de Amerikaanse olielobbyist Don Pearlman, in het Duitse opinieweekblad Der Spiegel ooit gekroond tot „hogepriester van de koolstofclub”, wist Saoedi-Arabië de wereld ervan te overtuigen dat consensus het doel moest zijn bij onderhandelingen over een complex onderwerp als klimaatverandering. Een besluit heeft meer kracht als het in grote eensgezindheid door de wereldgemeenschap is genomen, in plaats van alleen te steunen op een gewone meerderheid. Voor de enorme veranderingen die de klimaatcrisis van landen vraagt, van álle landen, lijkt consensus een goed idee.

Vetodreiging

Maar de keerzijde van consensus is dat scherpe kantjes gemakkelijk uit akkoorden verdwijnen om alle partijen binnenboord te houden – precies zoals Pearlman hoopte. En omdat ieder land kan dreigen met een veto, is consensus een recept voor tijdrekken; niet voor niets eindigen klimaatconferenties al jaren met grote vertragingen. Saoedische delegaties zijn groot, goed voorbereid en zeer kundig, volgens Decades of Systematic Obstructionism, een onderzoek van het Climate Social Science Network. Als bij andere partijen de vermoeidheid toeslaat, hebben de Saoediërs altijd wel een paar frisse ‘reservespelers’ klaarstaan.

De Noorse onderzoeker Morten Flisnes geeft in zijn proefschrift Where You Stand Depends on What You Sell (2019) legio voorbeelden van Saoedische obstructie bij klimaatonderhandelingen: lange speeches houden terwijl de tijd dringt en daarna klagen dat onderhandelingen uitlopen; blokkades opwerpen over onbeduidende kwesties die afleiden van waar het echt om gaat; hameren op procedures (over toegezegde vertalingen, afwijkingen van de agenda, enzovoort); bagatelliseren van de klimaatwetenschap (de Saoediërs willen in slotverklaringen van een klimaattop hooguit „kennis nemen van” belangrijke klimaatrapporten, en ze nooit „verwelkomen”).

Yvo de Boer, voormalig hoofd van het klimaatbureau van de Verenigde Naties en tientallen jaren namens Nederland en de Europese Unie betrokken bij de onderhandelingen, is sinds anderhalf jaar een van de adviseurs voor duurzaamheid van het Saoedische staatsoliebedrijf Aramco, het grootste olie- en gasconcern ter wereld. Ook hij vindt het jammer dat de strategie van de Saoediërs „primair defensief” is, zegt hij in een telefoongesprek.

Volgens De Boer zijn de Saoediërs vooral bezorgd „dat er in het onderhandelingsproces dingen gebeuren die hun huidige businessmodel schaden”. Hun centrale strategie is erop gericht om te voorkomen dat er vooruitgang wordt geboekt die in hun nadeel uitpakt. „Het probleem is natuurlijk dat bijna alles ten nadele van hen is.”

Overigens heeft Saoedi-Arabië volgens De Boer daarbij wel degelijk een legitiem belang. Hij wijst op artikel 4 van het klimaatverdrag uit 1992. Daarin staat expliciet dat bij de vormgeving van het mondiale klimaatbeleid rekening moet worden gehouden met „landen waarvan de economie sterk afhankelijk is van inkomsten uit de productie, verwerking en export, en/of van de consumptie van fossiele brandstoffen en daaraan gerelateerde energie-intensieve producten”.

De Boer ziet het als zijn belangrijkste taak om de Saoediërs erop te wijzen dat ze hun economie moeten diversifiëren. „Gebruik de welvaart van vandaag om je businessmodel aan te passen aan een wereld die geen klimaatverandering wil. Ontwikkel andere manieren om je product te benutten, dan door het te verbranden voor energie-opwekking. Gebruik het geld dat je verdient voor zonne-energie, om waterstof te maken en die te exporteren.”

Wereldwijde energiemix

In 2020 waren de Saoediërs nog niet zover. Hun Oil Sustainability Program (OSP) heeft volgens de bijbehorende website de ambitie „om wereldwijd kansen en toepassingen te creëren voor koolwaterstoffen [lees: olie en gas] als een concurrerende energiebron, zowel vanuit economisch als vanuit milieuoogpunt, terwijl koolwaterstoffen op de meest efficiënte en duurzame manier deel blijven uitmaken van de wereldwijde energiemix.”

Ayman Shasly, een van de hoofonderhandelaars van Saoedi-Arabië, hamerde in 2018 in een interview met de klimaatwebsite CarbonBrief op het economische belang van fossiele brandstoffen. „We willen er echt zeker van zijn dat alles wat we doen, wat met energie te maken heeft, geen impact heeft op de wereldwijde economische groei, op de strijd tegen armoede… We hebben tijd nodig. Dat kan binnen vijftien, twintig of dertig jaar zijn. Het is gewoon een kwestie van vraag en aanbod.”

Saoedi-Arabië ziet zichzelf volgens Shasly als dubbel slachtoffer van klimaatverandering. „We worden getroffen door klimaatverandering, misschien wel meer dan wie dan ook”, zei hij tegen CarbonBrief. „We zijn een woestijnland dat zwaar afhankelijk is van deze ene bron van inkomsten. We hebben zo’n kwetsbare, fragiele economie. Dankzij de olie eten we, voeden we, reizen we, onderwijzen we onze mensen, hebben we medische zorg.”

Het doet De Boer denken aan de ‘dutch disease’ – de Hollandse ziekte, een term uit de economische wetenschap die teruggaat naar de jaren zestig toen de Nederlandse economie eenzijdig afhankelijk was van export van de net ontdekte gasvoorraad. Nederland heeft zijn gasinkomsten volgens De Boer mede gebruikt om de economie op een andere leest te schoeien. „Saoedi-Arabië staat voor dezelfde uitdaging als Nederland destijds.”

Delen

Mail de redactie