Opinie | Ga uit van de helende werking van kennis uit het archief

Het afgelopen jaar ben ik vaak aangesproken door nabestaanden, van zowel oorlogsslachtoffers als van collaboratie verdachte personen. Ze wilden weten of het waar was dat het oorlogsarchief digitaal doorzoekbaar wordt. En zij deelden hun verhaal, hun emoties en de behoefte om meer te weten over het verleden van hun familie. Om antwoord te krijgen op die vragen die tot op de dag van vandaag invloed hebben op hun leven. Er waren zorgen, en tegelijkertijd was er bovenal hoop op wat de openbaarheid van het archief zou brengen.

Nu, na de waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens, de openbaarheid en online doorzoekbaarheid van het grootste oorlogsarchief in Nederland, het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), voorlopig is uitgesteld, denk ik vooral aan hen.

Archieven zijn van groot belang voor zowel de samenleving als individuen. Zij vormen een brug tussen verleden, heden en toekomst. Met de bewaarde kennis in archieven onderzoeken we het verleden, leren dat te begrijpen en doen inzichten op voor de samenleving van vandaag. Archieven zijn van wezenlijk belang voor mensen die op zoek zijn naar informatie over gebeurtenissen die hen persoonlijk hebben geraakt. Openbaarheid van archieven is cruciaal om de doorwerking van het moeilijke gezamenlijke verleden te verwerken. Als de algemene rijksarchivaris sta ik voor de openbaarheid van archieven als democratisch grondrecht en maak ik me sterk voor de toegankelijkheid.

‘Op goed geluk’ is ondoenlijk

Juist die toegankelijkheid van informatie heeft centraal gestaan in het project Oorlog voor de Rechter. In dit samenwerkingsverband tussen het Nationaal Archief, het NIOD, WO2Net en het Huygens Instituut is de afgelopen jaren gewerkt aan het digitaal doorzoekbaar maken van de ongelofelijke hoeveelheid informatie uit dit papieren archief, dat een omvang van vier kilometer en circa 32 miljoen pagina’s telt. Die informatie betreft niet alleen van collaboratie verdachte personen, maar vooral ook de slachtoffers. Die komen voor in getuigenverslagen en verhoren en rechtszaken. Daarin staat wat er met hen gebeurd is.

Die informatie is zonder digitalisering niet te vinden. Zonder digitalisering kan alleen op naam van de verdachte een strafdossier worden opgevraagd. Als je niet weet wie er als verdachte betrokken was bij bijvoorbeeld het verraad van je familie, dan kun je de informatie niet vinden. Het hele archief doorbladeren om ‘op goed geluk’ te stuiten op het verhaal van je familie is gezien de omvang ondoenlijk.

Het archief biedt naast puzzelstukjes van informatie voor persoonlijke verwerking ook veel informatie voor onze samenleving als geheel. Op basis van dit archief kunnen we veel meer inzicht krijgen in de samenleving van toen, in de levens van mensen tijdens en na de oorlog, in de rechtspraak destijds, en hoe de ideeën over ‘goed’ en ‘fout’ van toen nog steeds doorwerken in ons denken nu. De beschikbaarheid van de enorme hoeveelheid informatie door digitalisering maken nieuwe en andere, data gedreven onderzoeken mogelijk.

In die toegang tot overheidsinformatie weegt het belang van privacy zwaar. In het project ‘Oorlog voor de Rechter’ waren we er ons van af begin af aan terdege van bewust dat bij online beschikbaarheid van het CABR uiterste zorgvuldigheid moest worden betracht. Dat er in de strafdossiers van overleden personen nog een klein aantal nog levende personen kunnen voorkomen, was bekend. Daarbij is in- en extern om advies gevraagd en zijn belangenverenigingen van nabestaanden structureel betrokken bij het project. Er zijn aanvullende maatregelen genomen om de impact van de openbaarheid en de online doorzoekbaarheid op die levens zo klein mogelijk te maken. Het is een proces van jaren geweest waarbij het belang van privacy is afgewogen tegen het maatschappelijk belang van het openbaar en online doorzoekbaar maken van dit archief. Deze manier van beschikbaar stellen geeft veel meer mensen de toegang tot de informatie, zonder hiervoor de reis naar Den Haag te hoeven ondernemen en zo kan het archief ook ten volle worden ingezet voor wetenschappelijke en educatieve doeleinden.

Van uitstel komt geen afstel

Het is wrang dat met de waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens de aandacht is verschoven van de kans op de helende werking van archieven voor individuen en samenleving en het vertrouwen om hier mee om te gaan, naar het risico van mogelijke schade die anderen willens en wetens met informatie uit dit archief aan een klein aantal mogelijk nog levende personen zouden kunnen willen berokkenen. Het archief en de openbaarheid ervan betekent zoveel meer dan dit.

Jarenlange ervaring in het archief leert ook dat verreweg de meeste mensen op zoek zijn naar de informatie over zichzelf of hun familie. Mensen voor wie informatie zoveel kan betekenen en voor hen een eind kan maken aan geruchten, aan zwijgen, aan pijn, aan verdriet. In de vele verhalen in de media waar mensen vertellen over wat de informatie uit het archief voor hen heeft betekend of zou kunnen betekenen, gaat het niet over het openbaren van gevoelige persoonsgegevens van nog levende personen op hoge leeftijd. Het gaat niet over wraak nemen door het op internet beschimpen van een ander. De verhalen gaan over heling, over het weten, over het zwijgen doorbreken en daarmee als mens weer verder kunnen. En uiteindelijk ook als samenleving. In alle openbaarheid.

Van uitstel komt geen afstel. Ik ondersteun de minister dan ook van harte bij de inzet op de wetswijziging die een duidelijke juridische grondslag zal bieden voor de belangenafweging tussen het belang van privacy en de belangen uit de archiefwet. Dat is noodzakelijk om archieven relevant te kunnen houden in het digitale tijdperk en recht te doen aan het maatschappelijk belang om archieven voor een breed publiek toegankelijk te kunnen blijven maken. Het is en blijft de taak van archiefinstellingen om deze privacybelangen steeds zorgvuldig af te wegen tegen andere belangen en passende maatregelen te nemen om de privacy zoveel mogelijk te waarborgen.

Delen





Mail de redactie